Skóra atopowa – czym się charakteryzuje i jak ją pielęgnować?
10.07.2023Suchość, zaczerwienienie i uporczywy świąd to cechy charakterystyczne cery atopowej. Stan ten obserwuje się u osób chorych na atopowe zapalenie skóry, czyli chorobę przewlekłą skóry, która może ujawnić się już w pierwszych miesiącach życia, choć zdarza się, że jej objawy pojawiają się znaczenie później. Jak wygląda skóra atopowa? W jaki sposób należy ją pielęgnować?
Spis treści:
- Przyczyny atopowego zapalenia skóry
- Charakterystyka skóry atopowej
- Prawidłowa pielęgnacja skóry atopowej
- Leczenie atopowego zapalenia skóry
- Czynniki, które wpływają na zaostrzenie objawów atopowego zapalenia skóry
Przyczyny atopowego zapalenia skóry
Co to jest skóra atopowa? Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą chorobą zapalną o podłożu genetycznym, częściej spotykaną u dzieci niż u dorosłych. Dokładne mechanizmy prowadzące do rozwoju AZS nie są w pełni poznane. Wiadomo jednak, że u chorych dochodzi do nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego w wyniku kontaktu z małymi dawkami alergenów. Pobudza to zwiększone wytwarzanie przeciwciał IgE i prowokuje wystąpienie silnej alergicznej reakcji skórnej.
AZS ma charakterystyczny przebieg z nawracającymi okresami zaostrzeń przeplatającymi się z okresami remisji, a jego najbardziej typowym objawem jest uporczywy świąd, często nasilający się w nocy i uniemożliwiający sen. Choroba najczęściej rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie (do 2. roku życia). Skóra atopowa u niemowląt zwykle jest związana z alergią na białka mleka krowiego i jaja kurzego. Trzeba mieć świadomość, że skóra atopowa u dziecka jest też czynnikiem rozwoju innych chorób alergicznych w przyszłości. AZS może utrzymywać się przez całe życie lub samoistnie ustąpić, w niektórych przypadkach atopowa skóra ujawnia się dopiero w wieku młodzieńczym lub dorosłym.
Jeśli chodzi o przyczyny, to oczywiście czynniki genetyczne grają tu główną rolę. W sytuacji, gdy jeden z rodziców choruje na AZS, to prawdopodobieństwo, że dziecko też zachoruje, wynosi 30%, a 70%, jeśli zarówno matka, jak i ojciec mają skórę atopową. Same geny nie decydują jednak o zachorowaniu, istotne jest również współwystępowanie upośledzenia funkcji barierowej skóry (skóra nie jest się w stanie bronić przed czynnikami zewnętrznymi, z łatwością przenikają przez nią alergeny, szybko traci wodę, jest przesuszona i wrażliwa), czynników immunologicznych (zaburzona praca układu odpornościowego odpowiada za przewlekły stan zapalny skóry) i środowiskowych.
Jako czynniki środowiskowe mające wpływ na rozwój AZS wymienia się głównie alergeny (wziewne, m.in. roztocza, sierść zwierząt, pyłki, zarodniki pleśni; pokarmowe; kontaktowe), jak również zanieczyszczenie środowiska (smog, spaliny, pestycydy), warunki zewnętrzne (wysoka temperatura i wilgotność powietrza, mróz, suche i klimatyzowane powietrze), substancje drażniące (detergenty, konserwanty, dym tytoniowy), mechaniczne podrażnienia skóry (wywołane szorstkimi tkaninami lub twardą wodą) oraz stres!
Charakterystyka skóry atopowej
Zdrową skórę charakteryzuje szczelna, prawidłowo funkcjonująca bariera hydrolipidowa, która skutecznie chroni przed utratą wilgoci oraz przed czynnikami zewnętrznymi, skóra atopowa nie ma takiego zabezpieczenia. Jej płaszcz hydrolipidowy jest nieszczelny, w dodatku znajdująca się pod nim warstwa rogowa też nie działa, tak jak powinna, pojawiają się niedobory ceramidów i cementu międzykomórkowego. To wszystko sprawia, że cera atopowa jest „otwarta” dla alergenów, substancji drażniących i patogenów.
Jak wygląda skóra atopowa? Cera atopowa jest sucha, szorstka, nadwrażliwa, reaktywna i skłonna do podrażnień. Wywoływana w kontakcie z alergenami reakcja alergiczna objawia się grudkami i drobnymi pęcherzykami, rumieniem, uczuciem swędzenia, suchością i łuszczeniem. Charakterystyczne jest to, że lokalizacja objawów skórnych zmienia się wraz z wiekiem. Skóra atopowa u niemowląt początkowo manifestuje się szorstkością, suchością, grudkami i zmianami wysiękowymi głównie na twarzy (zwłaszcza na policzkach), następnie na szyi i tułowiu. U dzieci po 3. roku życia grudki pojawiają się na zgięciach podkolanowych, łokciowych, nadgarstkowych, skokowych i na fałdzie szyjnym.
Nieco inaczej wygląda atopowe zapalenie skóry u dorosłych. Zmiany są rozsiane właściwie na całym ciele, zwłaszcza na twarzy, tułowiu, kończynach, grzbietach rąk i stóp. Co charakterystyczne, występują one symetrycznie. Dodatkowo problemem może być atopowa skóra głowy, która objawia się nadmiernym rogowaceniem, łuszczeniem i swędzeniem. Uporczywy świąd wiąże się niemal zawsze z intensywnym, niekontrolowanym drapaniem, przez co na skórze pojawiają się drobne linie i pęknięcia (tzw. przeczosy). Co więcej, przerwana ciągłość skóry sprzyja zakażeniom, m.in. gronkowcem złocistym. Długotrwale utrzymujący się stan zapalny skóry prowadzić może do jej lichenizacji (pogrubienia), silnego rogowacenia i przyciemnienia.
Prawidłowa pielęgnacja skóry atopowej
Cera atopowa nie jest łatwa do pielęgnacji i wymaga przemyślanego doboru kosmetyków, które powinny być hipoalergiczne, bezzapachowe, wolne od konserwantów, parabenów i barwników. Preparaty myjące nie mogą zawierać mydła, alkoholu i silnych detergentów, które nadmiernie wysuszają i podrażniają. Żele lub olejki myjące powinny być łagodne, ale skuteczne, dokładne mycie skóry jest niezmiernie ważne ze względu na to, że skóra atopowa jest podatna na nadkażenia bakteryjne. Wskazane są prysznice, ewentualnie krótkie kąpiele, woda powinna być ciepła lub letnia, nigdy gorąca!
Zabronione jest intensywne wycieranie ręcznikiem po myciu, skórę należy delikatnie osuszać, ostrożnie przykładając miękki ręcznik do ciała. Następnie należy jak najszybciej nałożyć krem lub balsam, najlepiej zrobić to, gdy skóra jest jeszcze lekko wilgotna. Cera atopowa łatwo ulega przesuszeniu, dlatego najważniejszym etapem w jej pielęgnacji jest dogłębne i długotrwałe nawilżanie. W tym celu należy stosować kosmetyki do skóry atopowej ze składnikami, które nie tylko wiążą wodę w naskórku, ale i ją tam zamykają. W parze z nawilżaniem musi iść natłuszczanie oraz uzupełnianie niedoboru lipidów, co odbudowuje i wzmacnia barierę hydrolipidową.
Jakie kosmetyki polubi skóra atopowa? Podstawę rutyny pielęgnacyjnej powinny stanowić emolienty, czyli kosmetyki do skóry atopowej, które nawilżają, natłuszczają, zmiękczają i regenerują. Emolientem może być żel do mycia, krem do twarzy i balsam do ciała! Ich kompleksowe działanie związane jest z tym, że zawierają one składniki nawilżające (np. mocznik, kwas mlekowy), składniki okluzyjne (np. parafina, oleje mineralne) i lipidy (np. ceramidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, cholesterol), ponadto często wzbogacane są o prebiotyki oraz składniki przeciwświądowe, przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne. W pielęgnacji twarzy dobrze sprawdzą się także sera i kremy dedykowane skórom suchym i wrażliwym, np. dermokosmetyki marki Iwostin lub Dermedic (np. Dermedic Hydrain 2). Dbając o cerę atopową, nie można też zapominać o ochronie przeciwsłonecznej. Promienie UV mogą zaostrzać zmiany, dlatego kosmetyki do opalania z wysokim filtrem są obowiązkowe!
Niezwykle istotne jest to, że atopowa skóra powinna być traktowana z należytą ostrożnością przez cały czas – zarówno podczas zaostrzenia objawów, jak i w okresach remisji. Odpowiednio dobrane kosmetyki do skóry atopowej nie tylko pielęgnują, ale i zapobiegają rozwojowi stanu zapalnego i ograniczają ryzyko nawrotów choroby. W okresie zaostrzenia wspomagają natomiast łagodzenie uciążliwych objawów.
Leczenie atopowego zapalenia skóry
W przypadku podejrzenia skóry atopowej trzeba się zgłosić do dermatologa. Lekarz postawi diagnozę, biorąc pod uwagę obraz kliniczny, wywiad i wyniki badań (określenie stężenia ogólnego IgE i specyficznych przeciwciał IgE, testy płatkowe i skórne). W diagnostyce korzysta się z kryteriów Hanifina i Rajki. Obecność trzech większych kryteriów (np. świąd, przewlekły, nawrotowy charakter zmian, atopia w wywiadzie rodzinnym) i trzech mniejszych (np. suchość skóry, podwyższone stężenie IgE w surowicy, dodatni wynik testów skórnych, zaostrzenie w sytuacjach stresowych) stanowi podstawę do rozpoznania AZS.
Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, której leczenie zależne jest od nasilenia objawów. U niektórych wystarczająca będzie terapia emolientami, u innych konieczne będą leki miejscowe, a nawet doustne. Celem leczenia jest przede wszystkim łagodzenie objawów, unikanie nawrotów choroby oraz jak najdłuższe utrzymywanie choroby w remisji. Niestety leczenie jest długotrwałe i wielokierunkowe, nierzadko wymaga opieki kilku lekarzy – dermatologa, alergologa, dietetyka i psychologa (zmiany skórne i dokuczliwy świąd mogą wpływać na psychikę osób chorych i przyczyniać się np. do stanów depresyjnych).
Kluczowym działaniem, którego wymaga skóra atopowa, jest skrojona do jej potrzeb codzienna pielęgnacja. Do tego dochodzą różnego rodzaju leki miejscowe. Zwykle jest to maść na atopową skórę z glikokortykosteroidami. Stosuje się również miejscowe inhibitory kalcyneuryny (np. pimekrolimus, takrolimus), a także leki przeciwhistaminowe, antybiotyki, leki przeciwgrzybicze oraz leki przeciwwirusowe. Dodatkowo lekarz może zlecić fototerapię.
W aptece można też kupić krem lub maść na atopową skórę, np. z ceramidami, lipidami, alantoiną, pantenolem, witaminami A i E, olejem z czarnuszki. Takie preparaty łagodzą swędzenie, wspomagają procesy regeneracji uszkodzonego naskórka, nawilżają i pomagają odbudować barierę naskórkową. Jako wsparcie zaleca się też suplementację, uważa się, że pomocne mogą być w szczególności preparaty z takimi składnikami jak witamina A, witamina E i witamina D, a także probiotyki.
Czynniki, które wpływają na zaostrzenie objawów atopowego zapalenia skóry
Odpowiednia pielęgnacja skóry atopowej oraz unikanie czynników zaostrzających pomaga utrzymać chorobę w stanie remisji. Przede wszystkim zaleca się unikać drapania. Świąd bywa tak intensywny, że nie sposób się nie drapać, jednakże mimo chwili ukojenia, swędzenie się zaostrza, mało tego – rośnie ryzyko zakażeń i blizn. Wśród czynników nasilających objawy AZS wymienia się też m.in. stres, gorącą wodę, wysokie temperatury powodujące przegrzewanie i pocenie skóry, nagłe zmiany temperatur, ekspozycję na słońce, szorstkie i nieprzepuszczające powietrza tkaniny, ubrania wełniane, substancje drażniące w kosmetykach, perfumy, detergenty, chlorowaną wodę, nagłe zmiany temperatury, zanieczyszczenia powietrza, kontakt z alergenami, niezdrową, wysokoprzetworzoną żywność.
Coraz więcej ludzi choruje na atopowe zapalenie skóry. Osoby, które zaobserwują na swojej skórze lub skórze swoich bliskich podejrzane zmiany, powinny jak najszybciej umówić wizytę u dermatologa. Cera atopowa wymaga leczenia i odpowiedniej pielęgnacji z wykorzystaniem emolientów!
