Co to jest toczeń rumieniowaty, jak się objawia i w jaki sposób go leczyć?

Toczeń rumieniowaty układowy jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym. Nie jest to bardzo rozpowszechnione schorzenie i – tak prawdę mówiąc – nadal mało poznane. Nie są choćby znane dokładne mechanizmy rozwoju tej choroby. Jakie objawy może dawać toczeń rumieniowaty? Jak wygląda jego leczenie? 

Spis treści:

• Co to jest toczeń rumieniowaty układowy?
• Jakie są przyczyny tocznia rumieniowatego układowego?
• Jak objawia się toczeń rumieniowaty układowy?
• Jak zdiagnozować i leczyć tocznia rumieniowatego układowego?
• Czy można uniknąć zachorowania na toczeń rumieniowaty układowy? 

Co to jest toczeń rumieniowaty układowy?

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której wytwarzane są przeciwciała skierowane przeciwko tkankom i narządom własnego organizmu. W wyniku tego powstaje przewlekły stan zapalny i dochodzi do uszkodzenia atakowanych narządów. Najczęściej schorzenie to diagnozuje się u kobiet od 14. do 45. roku życiu. Toczeń nie występuje zbyt często, w Polsce chorych jest około 15 tysięcy osób (90% to kobiety). Jest to schorzenie wieloukładowe o niejednoznacznym przebiegu i niezbyt specyficznych objawach, które mogą dotyczyć m.in. skóry, nerek, serca oraz stawów. Charakterystyczną cechą choroby jest to, że ma bardzo indywidualny obraz, nie ma dwóch identycznych przypadków.

Jakie są przyczyny tocznia rumieniowatego układowego?

Dużym problemem właściwie wszystkich chorób autoimmunologicznych jest to, że nie wiadomo, co dokładnie prowadzi do ich rozwoju. Przyczyn tocznia rumieniowatego upatruje się w genach. U osób obciążonych genetycznie może dojść do ujawnienia się choroby po kontakcie z czynnikiem wyzwalającym. Mogą to być leki. Stosowanie preparatów m.in. z chlorpromazyną, metyldopą, izoniazydem może spowodować pojawienie się objawów tocznia, mówi się wówczas o toczniu polekowym. Ma on zwykle łagodniejszy przebieg, poza tym po odstawieniu leków, znika.

Uważa się też, że przyczyną tocznia mogą być zakażenia bakteryjne lub wirusowe (m.in. zakażenie wirusem Epsteina-Barr), ponadto w przypadku kobiet znaczenie mają zmiany hormonalne (np. okres dojrzewania, ciąża, antykoncepcja hormonalna). Czynnikiem może być nałogowe palenie papierosów oraz stres. Warto wiedzieć, że toczeń rumieniowaty często aktywowany jest przez ekspozycję na słońce, w wyniku czego pojawiają się zmiany skórne, dodatkowo może się nasilić stan zapalny. Wymienione czynniki nie tylko wyzwalają pierwsze pojawienie się objawów, ale i prowadzą do nawrotu choroby.

Jak objawia się toczeń rumieniowaty układowy?

Diagnostyka choroby nie jest łatwa ze względu na to, że nie zawsze ma ona specyficzny przebieg. Objawy mogą pojawiać się nagle lub stopniowo rozwijać, czasem są łagodne, czasem ciężkie. Niektóre są trwałe, inne tymczasowe. Najczęściej toczeń rumieniowaty ma łagodną postać z okresami zaostrzeń, wówczas dolegliwości się nasilają, po czym zmniejszają lub na jakiś czas całkowicie znikają. Każdy rzut choroby może wyglądać inaczej, mogą dominować inne objawy. Bardzo często w początkowej fazie toczeń rumieniowaty bywa mylony z infekcją o podłożu bakteryjnym lub wirusowym. Pojawia się gorączka, ogólne osłabienie, uczucie rozbicia, powiększenie węzłów chłonnych, bóle głowy, duszności, ból w klatce piersiowej i brak apetytu.

U każdego chorego zestaw objawów może być zupełnie inny, a pojawiające się dolegliwości będą związane z obszarami zaatakowanymi przez chorobę. Bardzo często są to objawy skórne, charakterystyczną zmianą jest widoczny na twarzy rumień w kształcie motyla zajmujący oba policzki i grzbiet nosa. Zwykle objawy na skórze pojawiają się wskutek ekspozycji na promienie UV. Ponadto na ciele obserwuje się przebarwienia, rumień krążkowy, łuszczenie, pokrzywkę, objaw Raynauda, siność siatkowatą. Objawem może być również nadmierne wypadanie włosów.

Toczeń często zajmuje stawy – głównie kończyn dolnych i górnych. Chorym dokucza silny, długotrwały ból, sztywność i obrzęk stawów, z czasem może dochodzić do ich deformacji. Doskwiera też ból mięśni, zmęczenie i suchość oczu. Stan zapalny rozwija się w nerkach i sercu, czego konsekwencją jest niewydolność tych narządów. Może dojść do rozwoju miażdżycy, zapalenia ścian naczyń krwionośnych, podwyższenia ciśnienia krwi i zaburzeń hematologicznych. Toczeń rumieniowaty układowy może też objawiać się symptomami ze strony układu nerwowego jak problemy z pamięcią i skupieniem uwagi, dezorientacja, depresja, zaburzenia psychiczne, stany lękowe, zaburzenia czucia, drgawki i niedowłady.

W przebiegu tocznia mogą pojawiać się objawy ze strony układu pokarmowego oraz ze strony płuc. Dodatkowo może występować wrażliwość na światło (światłowstręt). Może rozwinąć się osteoporoza oraz zespół antyfosfolipidowy, który zwiększa ryzyko tworzenia się zakrzepów w naczyniach krwionośnych, a u kobiet powoduje powikłania ginekologiczne, w tym trudności z utrzymaniem ciąży.

Jak zdiagnozować i leczyć tocznia rumieniowatego układowego?

Toczeń rumieniowaty układowy jak niemal każda choroba autoimmunologiczna jest schorzeniem trudnym do leczenia. Dodatkowym problemem jest fakt, że niełatwo go rozpoznać. Leczenie prowadzone jest pod opieką lekarzy kilku specjalności i pod stałą kontrolą reumatologiczną. Im wcześniej toczeń zostanie zdiagnozowany, tym lepsze są rokowania. Jeśli zalecenia lekarza będą przestrzegane, toczeń da się trzymać w ryzach, a chory ma szanse na względnie normalne, długie życie. Natomiast nieleczony toczeń prowadzi stopniowo do uszkodzeń wielu narządów, a w konsekwencji do śmierci.

W diagnostyce wykorzystuje się test przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) z krwi. Ponadto zlecane są dodatkowe testy na przeciwciała specyficzne dla tocznia rumieniowatego układowego (np. przeciwciała antyfosfolipidowe), badania poziomu markerów stanu zapalnego (m.in. OB, CRP), badania na kiłę (mimo braku zakażenia u chorych na toczeń test ten często wychodzi pozytywnie), morfologia krwi i próby wątrobowe, lipidogram, badania moczu z oznaczeniem kreatyniny, badania obrazowe. Wykonuje się także badanie wycinka skóry pod mikroskopem (tzw. lupus band test). Wyniki badań w połączeniu z wywiadem i obserwowanymi objawami stanowią podstawę do rozpoznania tocznia.

Jako cel leczenia wskazuje się wejście choroby w stan trwałej remisji, niestety toczeń rumieniowaty układowy to choroba przewlekła, której nie można całkowicie wyleczyć. Leczenie jest wielokierunkowe, trudne i wymaga poświęceń. O tym, jak ma przebiegać terapia, decydują lekarze w zależności od przebiegu choroby i występujących objawów. Zwykle chory musi przyjmować zestaw leków, wśród nich są m.in. leki immunosupresyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne, kortykosteroidy, leki biologicznie czynne, leki przeciwmalaryczne. W skrajnych przypadkach konieczne jest leczenie szpitalne.

Wraz z lekami zleconymi przez specjalistów można stosować preparaty wspomagające (np. preparaty na stawy 4Flex, Collaflex) oraz suplementację witaminami, głównie witaminą D! Po pierwsze osoby chore na toczeń powinny unikać słońca, czyli głównego źródła cholekalcyferolu, tym samym są narażone na jego niedobór. Po drugie witamina D jest jednym z kluczowych składników wspierających odporność. Po trzecie wraz z wapniem witamina D stanowi element profilaktyki osteoporozy. W ramach wsparcia dla organizmu można stosować też zioła sypkie, jednak tylko po konsultacji z lekarzem (ze względu na potencjalne interakcje z lekami).

Toczeń rumieniowaty układowy wymaga holistycznego podejścia. Oprócz kontynuowania leczenia farmakologicznego trzeba również działać profilaktycznie. Bardzo ważne jest unikanie ekspozycji na słońce! Zaleca się też prowadzić zdrowy tryb życia, stosować dietę przeciwzapalną, regularnie ćwiczyć, unikać stresu i dbać o wypoczynek. Istotne jest wprowadzenie określonych działań z zakresu profilaktyki osteoporozy, miażdżycy oraz zakażeń. Dla wielu osób diagnoza jest szokiem. Toczeń jest chorobą nieuleczalną, której przebieg jest trudny do przewidzenia, zaostrzenie może nastąpić w każdej chwili, powoduje to u chorych ciągły stres, napięcie i stany depresyjne. W akceptacji i zrozumieniu choroby pomocne mogą się okazać konsultacje z psychologiem oraz grupy wsparcia dla chorych na toczeń.

Czy można uniknąć zachorowania na toczeń rumieniowaty układowy?

Właściwie nie są znane metody uniknięcia rozwoju tocznia rumieniowatego układowego. Jednakże osoby z predyspozycjami genetycznymi mogą, a nawet powinny, zadbać o wprowadzenie kilku zmian w swoim życiu. W pierwszej kolejności muszą unikać słońca – obowiązkowe są kremy z wysokim filtrem (SPF50). Muszą też uważać na leki powszechnie uznawane za czynniki wyzwalające. Oprócz tego powinny dbać o zdrową dietę i utrzymanie stałej wagi, uprawianie aktywności fizycznej, wzmacnianie odporności oraz regularne wykonywanie badań kontrolnych. Ważne jest też rzucenie palenia i unikanie innych używek!

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba autoimmunologiczna, w przebiegu której proces chorobowy może zajmować praktycznie wszystkie układy i narządy. Osoby, u których zostanie zdiagnozowany toczeń, wymagają specjalistycznej opieki lekarskiej i odpowiednio dobranej terapii. Toczeń jest nieuleczalny, jednak stosowanie leków i dbanie o siebie pozwala uzyskać remisję choroby i uniknąć powikłań.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.