Pierwsza pomoc: Udar

Niezaprzeczalnie wiedza o tym, jak należy postępować w przypadku rozpoznania u siebie lub u kogoś innego pierwszych symptomów udaru jest równie ważna, jak umiejętność przeprowadzenia prawidłowej resuscytacji oddechowo-krążeniowej! Trzeba pamiętać, że udar mózgu jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu! Właściwe postępowanie i szybki czas reakcji pozwalają na zmniejszenie ryzyka wystąpienia powikłań m.in. trwałej niepełnosprawności fizycznej i umysłowej. Jak zatem rozpoznać udar mózgu i jak wygląda pierwsza pomoc w takim przypadku?

Udar mózgu: przyczyny i czynniki ryzyka

Najkrócej mówiąc, udarem nazywa się uogólnione lub ogniskowe zaburzenie pracy mózgu (występujące z objawami neurologicznymi), którego przyczyną są problemy z naczyniami mózgowymi. Potocznie udar określa się również terminem „wylew krwi do mózgu”, pojęcie to jednak nie odnosi się do wszystkich przypadków. Należy bowiem doprecyzować, że zasadniczo rozróżnia się dwa rodzaje udaru: niedokrwienny i krwotoczny (w tym krwotoki podpajęczynówkowe i śródmózgowe). Mianem wylewu określić można wyłącznie udar krwotoczny, do którego dochodzi wskutek pęknięcia naczynia krwionośnego w mózgu. Udar krwotoczny występuje zdecydowanie rzadziej, mówi się, że stanowi zaledwie 10% wszystkich udarów. Pozostałe 90% to przypadki udaru niedokrwiennego, czyli schorzenia polegającego na zwężeniu lub całkowitym zamknięciu naczynia krwionośnego w mózgu (w wyniku powstania zatoru lub zakrzepu) i zatrzymaniu przepływu krwi do niektórych jego obszarów. Wśród przyczyn udarów wymienia się najczęściej czynniki genetyczne, nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol, otyłość, cukrzycę, palenie papierosów, a także choroby serca i naczyń, zespół bezdechu sennego i nadużywanie alkoholu. W grupie, w której ryzyko wystąpienia udaru jest podwyższone, znajdują się mężczyźni, a także osoby po 55. roku życia, choć coraz częściej zdarzają się przypadki udarów u 20- i 30-latków.

Jak rozpoznać udar mózgu? Pierwsze objawy!

Obserwowane objawy udaru i ich specyfika są zależne od umiejscowienia zaburzenia, jak również od jego rozległości. Udarowi towarzyszą zwykle zawroty oraz ból głowy (bóle głowy częściej występują przy udarze krwotocznym, w dodatku są bardzo silne), a także szereg innych symptomów takich jak: zaburzenia widzenia (widzenie połowiczne), asymetria twarzy objawiająca się opadniętym kącikiem ust, niewyraźna mowa, którą można określić jako bełkot, drętwienie bądź niedowład kończyn, osłabienie (porażenie) jednej strony ciała (przeciwnej do miejsca udaru), ponadto odczuwane są zaburzenia czucia, zaburzenia równowagi, czyli tzw. ściąganie w jedną stronę, a czasem mdłości lub utrata przytomności. Podejrzenie udaru można w łatwy sposób potwierdzić, wykonując prosty test. Należy poprosić chorego, aby się uśmiechnął, podniósł obie ręce do góry oraz powtórzył krótkie zdanie. Jeśli to udar, chory uniesie tylko jeden kącik ust, podniesie jedną rękę, a zdanie powtórzy w sposób niezrozumiały bądź nie powtórzy go w ogóle! Należy dodać, że udar to schorzenie trwające dłużej niż 24 godzin. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy symptomy rozpoznane jako objawy udaru ustępują samoistnie przed upływem doby, taki napad nazywany jest przemijającym atakiem niedokrwiennym mózgu. Wymaga on szybkiej konsultacji lekarskiej i przeprowadzenia odpowiednich badań, gdyż w wielu przypadkach przemijający atak niedokrwienny mózgu zwiastuje wystąpienie udaru w ciągu najbliższych godzin lub dni.

Udar: liczy się każda minuta!

Trzeba koniecznie to podkreślić, po zaobserwowaniu pierwszych objawów udaru, należy jak najszybciej rozpocząć procedury pierwszej pomocy! Zależność jest prosta – im krótszy czas reakcji, tym większa szansa na zahamowanie nieodwracalnych zmian w mózgu oraz na przywrócenie sprawności sprzed wylewu! Tzw. okno terapeutyczne, czyli czas na wprowadzenie leczenia zmniejszającego skutki udaru niedokrwiennego (podanie leków rozpuszczających skrzeplinę) wynosi zaledwie 4,5 godziny!

Jak postępować w obliczu udaru?

W pierwszej kolejności należy wezwać pogotowie ratunkowe! Podczas rozmowy z dyspozytorem należy szczegółowo opisać wszystkie zaobserwowane objawy najlepiej z określeniem godziny, o której się pojawiły. Pozostałe czynności uzależnione są od tego, czy chory jest przytomny, czy też nie. Jeśli chory jest przytomny, należy ułożyć go w pozycji, która będzie dla niego wygodna. Podczas oczekiwania na pomoc nie wolno podawać mu żadnego jedzenia lub picia! W przypadku, gdy chory stracił przytomność, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej (pozycja boczna ustalona), a gdy doszło do zatrzymania oddechu, konieczne jest podjęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej (30 uciśnięć klatki piersiowej i 2 wdechy)! Bez wyszkolenia medycznego oraz odpowiednich leków i sprzętu nic więcej nie da się zrobić! Pozostaje obserwowanie chorego i reagowanie na wszelkie zachodzące zmiany np. utratę przytomności. W sytuacji, gdy udaru dostał członek rodziny, należy w miarę możliwości przygotować dokumentację medyczną oraz listę przyjmowanych leków.

Profilaktyka udarów

Choć do udaru dochodzi nagle i zwykle bez ostrzeżenia, można wyznaczyć pewną grupę osób, u której prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest podwyższone. W ich przypadku zaleca się stosować środki zapobiegawcze. Podobnie jak w przypadku innych schorzeń konieczne jest eliminowanie czynników zwiększających ryzyko udaru. Co to oznacza? Przede wszystkim ważne jest monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi i utrzymywanie jego prawidłowych wartości. Innymi słowy, należy zaprzyjaźnić się z ciśnieniomierzem! Na szczęście nowoczesne ciśnieniomierze są łatwe w obsłudze i mają liczne udogodnienia, pomiary dokonywane są automatycznie, a interpretację wyniku ułatwiają kolorystyczne oznaczenia, dodatkowo różne modele przeznaczone są do wykonywania pomiarów w różnych miejscach np. na nadgarstku lub na ramieniu. Choć ciśnieniomierz nie jest tanim urządzeniem, należy pamiętać, że jest to inwestycja na lata! Wybierając odpowiedni model, należy kierować się renomą producenta, która jest gwarancją niezawodności produktu. Wśród obecnych na naszym rynku firm na wyróżnienie zasługują ciśnieniomierze marki Omron, Diagnosis oraz Beurer. Oprócz regularnej kontroli ciśnienia ważne jest prowadzenie zdrowego trybu życia – unikanie stresu, rezygnacja z papierosów, ograniczenie alkoholu oraz czerwonego mięsa, regularna aktywność fizyczna, utrzymywanie zdrowej diety oraz prawidłowego stężenia glukozy we krwi. Codzienne menu musi być dobrze zbilansowane, jeśli z jakichś powodów nie dostarcza ono optymalnej dawki witamin, minerałów, antyoksydantów i kwasów Omega-3, warto wprowadzić odpowiednią suplementację (m.in. witaminy z grupy B, w tym kwas foliowy, witamina D, kwasy Omega-3 lub ekstrakt z Ginkgo biloba).

Szacuje się, że każdego roku na udar zapada ponad 70 tysięcy Polaków, z czego niemal 40% umiera. Ponadto powikłania po przebytym udarze są bardzo poważne, związane są bowiem z trwałym kalectwem. Proces rehabilitacji po udarze bywa mozolny i bardzo bolesny dla pacjenta, dlatego tak ważna jest edukacja i umiejętność rozpoznawania podstawowych objawów udaru mózgu. Taka wiedza może komuś ocalić życie lub zdrowie! Od zaobserwowania pierwszych objawów nie ma zbyt wiele czasu na wybranie numeru ratunkowego, gdyż z każdą minutą kolejne tkanki mózgu ulegają obumarciu!

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl