Pierwsza pomoc: Zawał serca

Rocznie notuje się ponad 100 tysięcy przypadków zawału mięśnia sercowego, z czego niemal 1/3 to przypadki śmiertelne, sytuacja jest więc poważna. Szczególnie niepokojące jest to, że z roku na rok rośnie liczba zawałowców wśród osób młodych, również wśród kobiet, dlatego tak konieczne jest edukowanie Polaków w kierunku odpowiedniej profilaktyki chorób serca, a także nauka właściwych procedur pierwszej pomocy w przypadku zawału serca. Oto mały poradnik, co należy wiedzieć o przyczynach i objawach zawału oraz jak reagować po zaobserwowaniu pierwszych symptomów ataku serca! 

Zawał serca: czynniki ryzyka 

Zawałem mięśnia sercowego nazywamy nieodwracalne uszkodzenie fragmentu serca powstałe w wyniku nagłego zablokowania tętnicy. Do zamknięcia światła tętnicy dochodzi w konsekwencji postępujących zmian miażdżycowych, czyli w momencie, gdy niestabilna blaszka miażdżycowa pęka i tworzy się skrzeplina. Zablokowany w ten sposób przepływ krwi oznacza dla serca odcięcie dostaw tlenu i składników odżywczych, co nieubłaganie prowadzi do nieodwracalnej martwicy określonego fragmentu mięśnia sercowego. Osoby chorujące na chorobę niedokrwienną serca (inaczej chorobę naczyń wieńcowych polegającą na odkładaniu się w tętnicach nadmiernej ilości cholesterolu) są w grupie najwyższego ryzyka wystąpienia zawału serca, dlatego każdy powinien robić regularnie badania kontrolne, aby móc odpowiednio wcześnie podjąć właściwe leczenie tego schorzenia. Ponadto wśród czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo zawału mięśnia sercowego, wymienia się: uwarunkowania genetyczne, złą dietę bogatą w produkty zawierające dużą ilość złego cholesterolu (a co za tym idzie nadwagę i zaburzenia gospodarki lipidowej), nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, brak lub niedostateczną ilość aktywności fizycznej, palenie papierosów (nie tylko czynne, ale i bierne!), stres oraz wiek (u mężczyzn – 45 lat, u kobiet – 55 lat). Łatwo zauważyć, że wśród przyczyn zawału serca wymienia się niemal te same czynniki, co przy udarze mózgu, a to niestety nie koniec podobieństw! Oba schorzenia łączy również wysoka śmiertelność najczęściej spowodowana zbyt późnym udzieleniem pierwszej pomocy! 

Objawy zawału mięśnia sercowego 

Na pytanie o najbardziej charakterystyczne objawy zbliżającego się zawału większość osób odpowie, że to bardzo silny, rozpierający ból w klatce piersiowej, trwający przynajmniej 20 minut, określany często jako pieczenie, ucisk lub dławienie. Rzeczywiście ten rodzaj dolegliwości bólowych jest bardzo specyficzny, warto dodać, że jest on najczęściej zlokalizowany tuż za mostkiem, choć bywa, że ból jest „rozlany” i trudno go umiejscowić. W wielu przypadkach odczuwany ból promieniuje aż do rąk, ramion, karku, żuchwy i pleców, towarzyszą mu także duszność i trudności w oddychaniu oraz kaszel. Oprócz dolegliwości bólowych może wystąpić bladość lub zasinienie skóry (zwłaszcza ust i dłoni) oraz obfite pocenie (zimny, lepki pot), u niektórych pojawiają się ponadto nudności i wymioty, przez które zawał bywa błędnie diagnozowany jako ostra niestrawność. Symptomatyczny dla zawału jest nieregularny puls, zaburzenia rytmu serca oraz spadek bądź wzrost ciśnienia tętniczego. Zawałowcy często podkreślają, że podczas zawału towarzyszył im trudny do zdefiniowania lęk przed zbliżającą się śmiercią. Dość nietypowy przebieg zawału ma miejsce u osób chorujących na cukrzycę, u których to zwykle nie pojawiają się żadne dolegliwości bólowe, a także u kobiet. Z racji tego, że atak serca postrzegany jest jako schorzenie typowo męskie, a na dodatek objawy u kobiet nie są tak jednoznaczne (ucisk w tzw. dołku, ogóle osłabienie, nagła potliwość, nagły ból mięśni, które błędnie interpretowane są jako oznaki menopauzy), rozpoznanie zawału u płci żeńskiej jest trudniejsze, a opóźnienie diagnozy wiąże się ze zwiększeniem powikłań zdrowotnych. 

Zawał serca: pierwsza pomoc                         

Już pojawienie się pierwszych niepokojących objawów mogących zwiastować zawał mięśnia sercowego wymaga zdecydowanej reakcji. Bezzwłocznie należy wezwać pogotowie! Zasadniczo pierwsza pomoc w przypadku zawału serca i udaru mózgu wygląda podobnie, a co najważniejsze w obu przypadkach czas gra kluczową rolę! Im szybciej chory trafi pod opiekę lekarza, tym większa szansa na zmniejszenie zniszczeń tkanek w mięśniu sercowym. A fakty są bezlitosne, już po 90-120 minutach od pojawienia się pierwszych objawów zawału w sercu dochodzi do nieodwracalnych zmian! Po wezwaniu ratowników nie wolno jednak czekać bezczynnie, należy posadzić chorego w wygodnej pozycji półsiedzącej lub półleżącej, dla zwiększenia komfortu można podłożyć miękki koc lub poduszkę pod plecy, a także okryć go, aby nie tracił ciepła. W przypadku utraty przytomności należy szczególnie zadbać o bezpieczeństwo chorego, układając go w pozycji bocznej ustalonej. Istotne jest także zmniejszenie nacisku na okolice klatki piersiowej i brzucha oraz usunięcie tych części garderoby, które mogą w jakikolwiek sposób utrudniać oddychanie, trzeba zatem rozpiąć koszulę, zdjąć krawat, rozpiąć biustonosz lub pasek spodni. Czego natomiast nie należy robić? Nie wolno w tym czasie podawać choremu żadnego picia i jedzenia! Warto również dodać, że zawał mięśnia sercowego nie jest tożsamy z zatrzymaniem akcji serca – to dwa zupełnie różne przypadki, przyczyną zawału jest zablokowanie przepływu krwi, natomiast zatrzymanie akcji serca wynika z zaburzeń impulsów elektrycznych w sercu. W sytuacji, gdy jednak doszło do zatrzymania pracy serca, konieczne jest rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej (30 ucisków klatki piersiowej i 2 wdechy), którą należy prowadzić do momentu przywrócenia pulsu i oddechu lub do przyjazdu karetki. Jeśli chodzi o podawanie leków choremu, to najczęściej jest to kwas acetylosalicylowy (aspiryna) i nitrogliceryna, jednak nie zaleca się tego robić na własną rękę, chyba że dyspozytor na podstawie opisanych objawów zasugerował podanie leku. Z reguły w takich przypadkach zalecana dawka kwasu acetylosalicylowego wynosi 300-500mg. 

Profilaktyka zawałów serca 

Zawał serca jest niezmiennie najczęstszą przyczyną śmierci wśród Polaków. Wykluczając czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu, należy po prostu dbać o swoje serce! Profilaktyka wbrew powszechnym opiniom jest banalnie prosta! Dieta zdrowa dla serca i naczyń krwionośnych to tak naprawdę dieta zdrowa dla całego organizmu. Chodzi wszak o utrzymanie optymalnej masy ciała oraz o regularną aktywność fizyczną. Zalecenia kardiologów kategorycznie nakazują rezygnację z papierosów i złych tłuszczów, a także ograniczenie alkoholu. Najlepszą dietą dla serca jest niewątpliwie dieta śródziemnomorska, w której królują ryby i owoce morza, świeże warzywa i owoce oraz oliwa z oliwek. Kluczowe dla układu krążenia są zwłaszcza kwasy Omega-3, jeśli w codziennym jadłospisie brakuje odpowiedniej ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, warto wprowadzić dodatkową suplementację. Ważnym filarem profilaktyki jest monitorowanie ciśnienia krwi, dlatego trzeba zaopatrzyć się w dobry ciśnieniomierz z funkcją wykrywania arytmii oraz możliwością zapisywania wyników lub opcją przesyłania danych do komputera bądź na smartfona. Dla osób chcących w warunkach domowych monitorować pracę serca, warto przyjrzeć się tzw. Monitorom EKG. Większość urządzeń dostępnych w aptekach ma status wyrobów medycznych, co jest gwarancją najwyższej jakości produktu oraz wiarygodności pomiaru. Szeroki wybór ciśnieniomierzy naramiennych i nadgarstkowych znaleźć można w ofercie takich marek jak Beurer, Omron i Diagnosis. 

Między zawałem serca a udarem mózgu występuje wiele podobieństw. Oba te schorzenia stanowią bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia, w obu przypadkach pierwsza pomoc wymaga przede wszystkim szybkiego czasu reakcji! Nie trzeba wcale być superbohaterem, aby uratować komuś życie, wystarczy złapać za telefon i szybko wybrać numer 112 lub 999!

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl