Cukrzyca typu 1 – podstawowe informacje, objawy i sposoby leczenia
22.03.2024Cukrzyca typu 1 to inna choroba niż cukrzyca typu 2. Wprawdzie oba te schorzenia należą do zaburzeń metabolicznych i charakteryzują się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi, czyli hiperglikemią, jednakże w odróżnieniu od cukrzycy typu 2 cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną i w jej rozwoju nie ma znaczenia niezdrowy tryb życia. Jak objawia się cukrzyca typu 1? Czy można ją wyleczyć?
Spis treści:
- Cukrzyca typu 1 – podstawowe informacje
- W jakim wieku najczęściej pojawia się cukrzyca typu 1?
- Co przyczynia się do występowania cukrzycy typu 1?
- Jak objawia się cukrzyca typu 1?
- Jakie mogą wystąpić powikłania przy cukrzycy typu 1?
- Jak diagnozuje się cukrzycę typu pierwszego?
- W jaki sposób przebiega leczenie cukrzycy typu 1?
- Czy można zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 1?
- Czy cukrzyca typu 1 jest uleczalna?
Cukrzyca typu 1 – podstawowe informacje
Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) jest przewlekłą chorobą metaboliczną zaliczaną do schorzeń autoimmunologicznych, czyli takich, w których organizm zaczyna atakować własne komórki. W przypadku cukrzycy typu 1 organizm niszczy komórki beta wysp trzustkowych, które odpowiadają za produkcję insuliny. Skutkiem tego jest znaczny niedobór lub całkowity brak insuliny – hormonu, którego funkcją jest m.in. utrzymanie prawidłowej gospodarki węglowodanowej. Oznacza to, że cukier pozyskiwany z pożywienia nie jest transportowany do komórek i tkanek organizmu, pozostaje w krwiobiegu, powodując wzrost stężenia glukozy we krwi, czyli hiperglikemię.
Najczęściej diabetyk kojarzy się z otyłością. Jednak w przypadku cukrzycy typu pierwszego waga ciała zwykle jest prawidłowa, czasem chory ma wręcz niedowagę! Trzeba też wspomnieć, że u osób chorujących na cukrzycę typu pierwszego ryzyko rozwoju innych schorzeń autoimmunologicznych jest bardzo wysokie. Najczęściej są to choroby tarczycy – choroba Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa, a także celiakia, bielactwo lub reumatoidalne zapalenie stawów.
W jakim wieku najczęściej pojawia się cukrzyca typu 1?
O ile cukrzyca typu 2 w największym stopniu dotyka osób dorosłych, tak cukrzyca typu 1 najczęściej rozpoznawana jest u dzieci i młodzieży poniżej 14. roku życia, zdarzają się jednak przypadki, gdy diagnozuje się ją u osób dorosłych do 30. roku życia. Chociaż u osób po 35. roku życia i dużo starszych także może zostać rozpoznana cukrzyca typu pierwszego. Jednakże ma ona nieco inny charakter niż ta diagnozowana u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych – rozwija się wolniej, a jej objawy kliniczne są mniej nasilone. Jest to tzw. autoimmunologiczna cukrzyca dorosłych o późnym początku LADA (z ang. latent autoimmune diabetes in adults).
Co przyczynia się do występowania cukrzycy typu 1?
Niestety przyczyny cukrzycy typu 1 jako schorzenia autoimmunologicznego nie zostały do końca poznane. Pewne jest jednak to, że chory sam nie ma wpływu na rozwój choroby. Nie wiadomo, dlaczego u niektórych osób organizm traktuje komórki trzustki jako zagrożenie i zaczyna je zwalczać, prowadząc do ich całkowitej destrukcji. Z pewnością kluczowe są tu predyspozycje genetyczne.
Ponadto uważa się, że proces autoagresji może być zainicjowany przez białka pokarmowe (m.in. białka mleka krowiego) oraz infekcje wirusowe (m.in. zakażenie wirusem Coxsackie B, cytomegalowirusem, wirusem różyczki, wirusem świnki, EBV). Co więcej, specjaliści wyodrębnili jeszcze kilka innych czynników ryzyka jak np. zbyt wczesna ekspozycja na gluten, narażenie na kontakt z toksynami, niedobór witaminy D, stres i zakażenia pasożytnicze. Znaczenie dla rozwoju cukrzycy typu 1 może mieć fakt, że matka w momencie porodu miała więcej niż 40 lat.
Jak objawia się cukrzyca typu 1?
Objawy cukrzycy typu 1 to przede wszystkim wielomocz (poliuria) i wzmożone pragnienie, co przejawia się wypijaniem nawet kilkunastu litrów płynów dziennie i częstym chodzeniem do toalety – także w nocy (u dzieci można zauważyć przeciekające pieluchy lub nocne moczenie łóżka). Ponadto typowa jest suchość w jamie ustnej, suchość skóry i śluzówek, zwiększony apetyt (polifagia), przy równoczesnym spadku masy ciała, senność i osłabienie, bóle głowy, zaburzenia widzenia, utrudnione gojenie się ran, wzrost częstości infekcji, świąd i zmiany skórne, osłabienie mięśni, częste infekcje narządów intymnych. Warto wiedzieć, że proces autoimmunologiczny, w którym dochodzi do niszczenia komórek trzustki, może trwać przez dłuższy czas, ale pierwsze objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się dopiero, gdy praktycznie nie produkuje ona już insuliny, a ilość glukozy we krwi znacząco przekracza dopuszczalne normy!
Charakterystyczne jest to, że dolegliwości pojawiają się nagle i rozwijają w ciągu kilku tygodni. W wielu przypadkach rozwój choroby jest bardzo gwałtowny, przez co cukrzyk musi być natychmiastowo hospitalizowany. Najczęściej wtedy u chorego dochodzi już do wystąpienia cukrzycowej kwasicy ketonowej, czyli stanu związanego z zaburzeniem przemiany węglowodanowej, tłuszczowej, białkowej oraz gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Do jego objawów zalicza się bóle i zawroty głowy, zapach acetonu z ust, bóle brzucha, nudności, wymioty, pogłębione kompulsywne oddychanie (oddech Kussmaula), utratę przytomności i zaburzenia świadomości oraz śpiączkę. Trzeba wiedzieć, że kwasica ketonowa jest stanem zagrażającym życiu!
Jakie mogą wystąpić powikłania przy cukrzycy typu 1?
Niewłaściwe leczenie cukrzycy typu 1 i wynikające z tego duże wahania stężenia glukozy we krwi mogą mieć poważne skutki. O jednym z nich była już mowa, to kwasica ketonowa. Ponadto jako powikłania przy cukrzycy typu 1 wymienia się mikro- i makroangiopatie przybierające postać miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, zawału serca, chorób naczyń mózgowych, udaru mózgu, chorób tętnic kończyn dolnych, a także nefropatii i retinopatii cukrzycowych. Może to być również kwasica mleczanowa, neuropatie, infekcje skórne oraz zespół stopy cukrzycowej. U niektórych osób nieprzestrzeganie zaleceń lekarza może doprowadzić do nadwagi i otyłości.
Jak diagnozuje się cukrzycę typu pierwszego?
Diagnozowanie cukrzycy typu 1 polega na przeprowadzeniu kilku badań. U osób, u których podejrzewany jest rozwój tej choroby, wykonuje się oznaczenie stężenia glukozy we krwi i w moczu oraz stężenia ciał ketonowych. Podwyższony poziom glukozy we krwi (powyżej 126mg/dl w badaniu glukozy na czczo, powyżej 200mg/dl w teście obciążenia glukozą lub w oznaczeniu glikemii przygodnej) świadczy o cukrzycy, obecność glukozy w moczu oznacza glukozurię, czyli wydalanie nadmiaru glukozy wraz z moczem, a zakwaszenie krwi, czyli obecność nadmiernej ilości ciał ketonowych wskazuje na kwasicę ketonową.
Wykonuje się także badanie hemoglobiny glikowanej, gdy wynik wynosi ≥ 6,5%, także możliwe jest diagnozowanie cukrzycy typu 1. Diabetolog zleca zwykle test na obecność przeciwciał. Cukrzyca typu pierwszego jest chorobą autoimmunologiczną, stąd też we krwi wykrywane są przeciwciała – przeciwwyspowe (ICA), przeciwinsulinowe (IAA), przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GAD), przeciwko białkowej fosfatazie tyrozynowej (IA-2). Ponadto wykonuje się oznaczenie C-peptydu.
W jaki sposób przebiega leczenie cukrzycy typu 1?
W przebiegu choroby dochodzi do utraty zdolności trzustki do produkcji insuliny, dlatego też leczenie cukrzycy typu 1 opiera się głównie na podawaniu tego hormonu poprzez wstrzyknięcia podskórne za pomocą strzykawki lub z użyciem pompy insulinowej. Zaraz po diagnozie diabetyk kierowany jest do szpitala, gdzie przechodzi szereg badań i zostaje poddany leczeniu wyrównującemu glikemię. Kluczowa na tym etapie jest edukacja. Diabetolog na podstawie wyników ustala dawkę podstawową insuliny, którą stosuje się w ciągu dnia między posiłkami w celu utrzymania optymalnego stężenia glukozy we krwi, a także uczy, jak dobierać dawki insuliny okołoposiłkowej.
Leczenie cukrzycy typu 1 ma na celu utrzymanie stężenia glukozy we krwi w normie, a także unikanie nie tylko hiperglikemii, ale i hipoglikemii. Początkowo dużo problemów może stwarzać dostosowywanie dawek insuliny okołoposiłkowej. Również konieczność wielokrotnego wykonywania zastrzyków może być trudna do zaakceptowania. W tym akurat może pomóc pompa insulinowa, która eliminuje problem ciągłych wkłuć. Cukrzyk musi nauczyć się samodzielnego radzenia sobie przy codziennych posiłkach i czynnościach, a także w przypadku choroby, stresu lub dużego wysiłku fizycznego, które również wpływają na ilość przyjmowanej insuliny.
Diabetyk z rozpoznaną cukrzycą typu 1 musi kontrolować stężenie glukozy we krwi, służą do tego glukometry. Umożliwiają one samodzielne mierzenie poziomu cukru we krwi. Korzystanie z tego urządzenia jest proste, jednak warto przeczytać nasz artykuł „Glukometr - czyli, jak i czym zmierzyć poziom cukru w domu”, aby rozwiać jakiekolwiek wątpliwości. Monitorowanie stężenia glukozy we krwi pozwala na szybkie rozpoznanie stanu hipoglikemii lub hiperglikemii. O niedocukrzeniu mówimy, gdy stężenie cukru we krwi spada poniżej 70mg/dl. Oznacza to, że trzeba jak najszybciej spożyć produkt o wysokiej zawartości węglowodanów, często zalecane są soki lub dekstroza. Wynik powyżej 160-200mg/dl wymaga natomiast zastosowania insuliny, która pomoże skorygować hiperglikemię.
To jednak nie wszystko, oczywiście insulina jest kluczem do prowadzenia normalnego życia, ale diabetyk nie może zapominać, że obowiązują go specjalne zalecenia dietetyczne. Chory powinien przede wszystkim wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym, sprawdzać wymienniki węglowodanowe i białkowo-tłuszczowe oraz dbać o regularne spożywanie posiłków o niewielkiej objętości – 5-6 razy dziennie o stałych porach. Jeśli chodzi o konkretne produkty, to zalecane są m.in. warzywa w dużej ilości, chude mięso, ryby i jajka. Należy zaś unikać słodyczy, słodzonych napojów i soków owocowych, owoców o wysokim indeksie glikemicznym, fast-foodów, dań smażonych, nabiału o dużej zawartości laktozy, alkoholu. Ponadto biały cukier należy zastąpić słodzikami, polecana jest m.in. stewia, erytrytol, ksylitol.
Aktywność fizyczna to obok utrzymywania prawidłowej diety niezwykle ważny element leczenia cukrzycy typu 1 oraz skuteczny sposób na utrzymanie prawidłowej wagi ciała. Najbardziej polecany jest wysiłek fizyczny o umiarkowanym natężeniu, np. nordic walking, bieganie, pływanie, jazda na rowerze, joga. Niezwykle ważne jest, aby w trakcie długotrwałego wysiłku regularnie kontrolować poziom glukozy we krwi. Ewentualnie wskazane może być uzupełnianie węglowodanów przed treningiem lub zmniejszenie dawki insuliny. W ten sposób można uniknąć hipoglikemii w godzinach nocnych.
Czy można stosować suplementy diety na cukrzycę? Warto to skonsultować z diabetologiem, zwykle jednak wskazane jest suplementowanie takich składników jak m.in. cynk, kwas foliowy oraz witamina B (12). Witaminy z grupy B są bardzo polecane, gdyż wspierają pracę układu nerwowego. W tej grupie szczególnie ważna jest witamina B12, której niedobór jest powszechny wśród cukrzyków. Wspomaga ona nie tylko układ nerwowy, ale i prawidłowe funkcjonowanie serca i utrzymanie dobrego stanu naczyń krwionośnych.
Kwas foliowy może zapobiegać miażdżycy, a – jak wiadomo – choroby układu sercowo-naczyniowego to częste powikłania przy cukrzycy typu 1. Cynk natomiast uczestniczy w produkcji insuliny i pobudza pracę trzustki. Jest też pomocny w profilaktyce retinopatii cukrzycowej. Warto też stosować suplementy diety na cukrzycę z kwasami Omega-3, antyoksydantami, zwłaszcza z kwasem alfa-liponowym oraz witaminą D, której niedobór uznaje się za jeden z czynników rozwoju cukrzycy typu 1.
Czy można zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 1?
O ile w przypadku cukrzycy typu drugiego faktycznie profilaktyka ma ogromne znaczenie, a wyleczenie otyłości i pozbycie się tkanki tłuszczowej z brzucha oraz dbanie o dietę i aktywność fizyczną mogą uchronić przed rozwojem choroby, tak w przypadku cukrzycy typu 1 jest zupełnie inaczej, jest to choroba, która rozwija się niezależnie od naszych działań! Dużą rolę w rozpoczęciu procesu autoimmunologicznego grają uwarunkowania genetyczne, jednak zawsze kluczowy jest czynnik inicjujący.
Problem polega na tym, że nie wiadomo, co może nim być. Nawet unikanie potencjalnych czynników ryzyka nie daje żadnych gwarancji, że choroba się nie rozwinie! Niemniej jednak specjaliści zalecają, aby w ramach zapobiegania cukrzycy typu 1 ograniczać ekspozycję na patogeny, suplementować witaminę D, zdrowo się odżywiać (unikać żywności wysokoprzetworzonej i nadmiernej ilości cukru) i regularnie ćwiczyć, dodatkowo zalecają, aby noworodki karmić piersią przynajmniej przez pierwsze 6 miesięcy życia.
Czy cukrzyca typu 1 jest uleczalna?
Niestety cukrzyca typu pierwszego jest chorobą nieuleczalną. Insulinoterapia umożliwia całkiem normalne funkcjonowanie, jednak diabetyk musi mieć świadomość, że leczenie cukrzycy typu 1 trwa przez całe życie. Bez podawania insuliny jest to choroba śmiertelna! Chory musi pozostawać pod opieką lekarza, musi także regularnie się badać. Zaleca się przynajmniej raz do roku wykonywać m.in. badania z krwi – oznaczenie poziomu hemoglobiny glikowanej, cholesterolu całkowitego, LDL i HDL, trojglicerydów, kreatyniny oraz ogólne badanie moczu. Ważne jest też badanie dna oka, badania neurologiczne, badanie tętnic kończyn dolnych oraz badanie stóp.
Zdiagnozowanie cukrzycy typu 1 może być szokiem zarówno dla chorego, jak i dla jego rodziny. Jest to choroba wymagająca ogromnego zaangażowania w proces leczenia. Niestety w głównej mierze schorzenie to rozpoznawane jest u dzieci i młodzieży, tym samym to rodzice muszą wziąć na siebie ciężar związany z insulinoterapią i trzymaniem diety, a także z edukacją młodego pacjenta.
