Czym jest zespół cieśni nadgarstka i jak go rozpoznać?

Choć zespół cieśni nadgarstka kojarzony jest głównie jako choroba zawodowa u osób, których praca wymaga powtarzalnych ruchów dłoni, to prawda jest taka, że przyczyn tego schorzenia jest o wiele więcej. Jakie są objawy zespołu cieśni nadgarstka? W jaki sposób najskuteczniej łagodzić dolegliwości bólowe związane z tą chorobą? Kiedy konieczna jest interwencja chirurgiczna?

Spis treści:

• Co to jest zespół cieśni nadgarstka?
• Jakie są przyczyny zespołu cieśni nadgarstka i w jaki sposób się objawia?
• W jaki sposób przebiega diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka?
• Jak leczyć zespół cieśni nadgarstka?
• Kto jest narażony na zespół cieśni nadgarstka?
• Czy można zapobiec wystąpieniu zespołu cieśni nadgarstka?

Co to jest zespół cieśni nadgarstka?

Najpierw warto wytłumaczyć, czym jest cieśń nadgarstka? Jest to miejsce, gdzie przedramię przechodzi w dłoń. Miejsce to jest obudowane kośćmi nadgarstka oraz tkanką łączną. Przez kanał cieśni przechodzą ścięgna, nerwy i naczynia krwionośne. Zespół cieśni nadgarstka (zespół cieśni kanału nadgarstka) jest schorzeniem zaliczanym do neuropatii uciskowej. Występuje wówczas, gdy nerw pośrodkowy poddawany jest uciskowi mechanicznemu. W wyniku tego ucisku dochodzi do zmian w obrębie nerwu, co objawia się dolegliwościami bólowymi. Choroba może występować w obu rękach, jednak częściej jej objawy diagnozuje się w ręce dominującej.

Jakie są przyczyny zespołu cieśni nadgarstka i w jaki sposób się objawia?

Nie ma jednej przyczyny zespołu cieśni nadgarstka. Zwykle schorzenie to rozwija się u osób wykonujących powtarzalne ruchy dłoni podczas pracy, stąd też zespół cieśni nadgarstka jest uznawany za dość powszechnie występującą chorobę zawodową, np. u pracowników biurowych, fryzjerów i zawodowych kolarzy. Jednak objawy związane z uciskiem nerwu pośrodkowego mogą również występować w przebiegu wielu chorób. Jako przyczyny zespołu cieśni nadgarstka wskazuje się schorzenia reumatyczne, m.in. chorobę zwyrodnieniową stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, twardzinę układową i polimialgię reumatyczną.

Do rozwoju tego schorzenia może dochodzić wskutek nieprawidłowości w obrębie dłoni i przedramienia, do których zalicza się m.in. krwiaki, kostniaki, tłuszczaki, złamania, stany zapalne nerwu i otaczających go tkanek, pourazowe i zwyrodnieniowe zacieśnienia oraz nieprawidłowości rozwojowe mięśni. Dodatkowo wystąpieniu zespołu cieśni nadgarstka sprzyja np. cukrzyca, akromegalia, niedoczynność tarczycy, gruźlica. U kobiet może on być skutkiem obrzęków pojawiających się w okresie ciąży.

Objawy zespołu cieśni nadgarstka są dość charakterystyczne. Należy do nich przede wszystkim drętwienie dłoni oraz ból nadgarstka, czasem także łokcia, a nawet całej ręki oraz utrata możliwości wykonywania precyzyjnych ruchów dłoni. Zwykle dolegliwości są na tyle silne, że w znaczący sposób utrudniają normalne funkcjonowanie, m.in. pisanie (zarówno długopisem, jak i na komputerze), zaciskanie dłoni w pięść, utrzymanie w dłoni przedmiotów. Objawy nasilają się po uniesieniu ręki do góry oraz w nocy, co z kolei może powodować problemy ze snem.

Zespół cieśni nadgarstka jest schorzeniem postępującym. Początkowo objawy pojawiają się okresowo, a zwykłe strzepnięcie dłoni lub potrząśnięcie nadgarstkiem przynosi ulgę. Później objawy nie tylko się nasilają, ale i występują coraz częściej, następnie utrzymują się stale. Zanim osoba dotknięta tym schorzeniem zacznie odczuwać silne dolegliwości bólowe, zmaga się z takimi dolegliwościami jak cierpnięcie i drętwienie dłoni lub palców, a także z uczuciem sztywności palców. Z czasem łagodny dyskomfort się nasila, dodatkowo dochodzi do osłabienia czucia oraz zanikania precyzji ruchów. Zaawansowana choroba wiąże się z zanikiem mięśni kłębu kciuka, utratą czucia i nasilonym zaburzeniem funkcjonowania dłoni.

Objawy zespołu cieśni nadgarstka nie dotykają jednak wszystkich palców, skupiają się na kciuku, palcu wskazującym i środkowym oraz na połowie palca serdecznego. Typowe jest to, że całkowicie wolny od dyskomfortu jest mały palec. Nie wolno bagatelizować drętwienia, cierpnięcia i bólu w okolicy nadgarstka i dłoni, gdyż nieleczony zespół cieśni nadgarstka może mieć bardzo poważne konsekwencje. Ucisk nerwu pośrodkowego prowadzi do jego trwałego uszkodzenia, co może skutkować niepełnosprawnością dłoni i trwałym inwalidztwem.

W jaki sposób przebiega diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka?

Pojawienie się jakichkolwiek niepokojących objawów w obrębie ręki powinno skłonić do wizyty u lekarza. Warto pamiętać, że zespół cieśni nadgarstka może powodować nie tylko dyskomfort w nadgarstku, ale i w łokciu oraz ramieniu! Rozpoznanie zespołu cieśni nadgarstka jest procesem wieloetapowym. Najpierw należy się zgłosić do lekarza pierwszego kontaktu, który po wstępnej diagnozie skieruje do ortopedy, neurologa, neurochirurga lub chirurga ręki. Proces diagnostyczny rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego i przeprowadzenia kilku prostych testów.

Wykonuje się test Phalena i odwrotny test Phalena, test Tinela i test Durkana. Test Phalena polega na złożeniu dłoni skierowanych w dół w taki sposób, aby stykały się częścią grzbietową. Osoba z zespołem cieśni nadgarstka po około 60 sekundach poczuje mrowienie w palcach lub drętwienie dłoni. Natomiast w odwrotnym teście Phalena dłonie należy złożyć tak jak do modlitwy, czyli powinny się stykać wewnętrzną stroną z palcami skierowanymi ku górze. Test Tinela polega na opukiwaniu nadgarstka, w wyniku czego u chorego pojawiają się parestezje w palcach. W teście Durkana uciska się palcem wskazującym nadgarstek w miejscu, gdzie przebiega nerw pośrodkowy.

Ponadto wykonuje się badanie USG ręki i EMG (elektromiografię), czyli badanie przewodnictwa nerwowego. Jak wygląda badanie EMG? Na skórze bezpośrednio nad mięśniem unerwionym przez stymulowany nerw umieszcza się elektrody powierzchniowe. Czasem zleca się też rezonans magnetyczny lub badanie RTG nadgarstka.

Jak leczyć zespół cieśni nadgarstka?

Odpowiednio prowadzone leczenie zespołu cieśni nadgarstka umożliwia całkowite wyleczenie tego schorzenia. Metody terapii zawsze dobierane są z uwzględnieniem nasilenia objawów i czasu trwania choroby. Zasadniczo w łagodnej postaci schorzenia stosuje się leczenie zachowawcze, które obejmuje częściowe unieruchomienie (za pomocą ortezy), oszczędzanie chorej ręki, fizjoterapię (masaże, zabiegi, ćwiczenia) oraz stosowanie leków. W niektórych przypadkach zamiast noszenia stabilizującej ortezy konieczne może być założenie gipsu w celu całkowitego unieruchomienia dłoni. Nieużywanie ręki przez przynajmniej kilka tygodni jest wprawdzie bardzo trudne, ale niezwykle skuteczne w procesie regeneracji uszkodzonego nerwu.

Równocześnie wskazane jest leczenie farmakologiczne, najczęściej zalecane są glikokortykosteroidy w postaci iniekcji lub doustnej. Doraźnie zalecane są także doustne lub miejscowe leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. Voltaren Max, Dolgit). Dodatkowo warto suplementować w dużych dawkach witaminę B6. Witamina B6 wspiera lepsze ukrwienie nadgarstka, ponadto pomaga zmniejszać stan zapalny.

Fizjoterapia jest kluczowym elementem leczenia. Chory ma do wyboru różne zabiegi rehabilitacyjne, np. laseroterapię, ultradźwięki, elektroterapię, magnetoterapię, kinezyterapię oraz ćwiczenia na zespół cieśni nadgarstka. Wskazane przez fizjoterapeutę ćwiczenia nie są trudne ani wymagające! Można np. podnosić ramiona do góry i opuszczać w dół, strząsając dłonie w powietrzu. Można też unosić ręce w górę, po czym zaciskać dłonie w pięści i rozsuwać palce. Bardzo skuteczne jest też łączenie dłoni przed klatką piersiową i naciskanie palcami jednej dłoni na palce drugiej, przy równoczesnym przechylaniu rąk w prawo i lewo. Ćwiczenia na zespół cieśni nadgarstka należy wykonywać regularnie, w seriach po kilkanaście powtórzeń.

Niestety nie w każdym wypadku oszczędzanie ręki, masaże i ćwiczenia są wystarczające. Niekiedy objawy zespołu cieśni nadgarstka w znaczącym stopniu utrudniają wykonywanie codziennych czynności. Wówczas niezbędna jest operacja, która usuwa przyczynę schorzenia, czyli ucisk mechaniczny. Chirurgiczne leczenie zespołu cieśni nadgarstka konieczne jest również w przypadku, gdy w badaniu EMG widoczne jest uszkodzenie nerwów i atrofia kłębu kciuka. Zabieg wykonuje się endoskopowo lub tradycyjnie. Po operacji konieczna jest fizjoterapia, która zapewni powrót do pełnej sprawności.

Kto jest narażony na zespół cieśni nadgarstka?

Grupą szczególnie narażoną na wystąpienie objawów zespołu cieśni nadgarstka są osoby, których praca wymaga powtarzania jednakowych, monotonnych ruchów nadgarstka i palców. Czynnościami sprzyjającymi rozwojowi tego schorzenia jest pisanie na klawiaturze, operowanie myszką komputerową, gra na gitarze, jazda na rowerze, obsługa niektórych urządzeń i narzędzi, np. nożyczek. Zespół cieśni nadgarstka uważa się za chorobę zawodową m.in. pracowników biurowych, informatyków, fryzjerów, muzyków, kolarzy. Warto odnotować fakt, że czynnikiem ryzyka zespołu cieśni nadgarstka jest również nadmierna masa ciała i okres ciąży. Kiedyś choroba zazwyczaj rozwijała się po 50. roku życia, częściej u kobiet niż u mężczyzn. Obecnie coraz więcej przypadków diagnozuje się u osób w młodszym wieku.

Czy można zapobiec wystąpieniu zespołu cieśni nadgarstka?

Osoby, które są bardziej narażone na zespół cieśni nadgarstka, powinny mocno skupić się na profilaktyce. W przypadku wykonywania zawodów predysponujących do wystąpienia takich objawów jak drętwienie dłoni lub mrowienie palców trzeba zadbać o ergonomię pracy, należy np. używać specjalnej podkładki pod myszkę, a także odpowiednio przygotować stanowisko pracy. Niezwykle ważne są rozciągająco-wzmacniające ćwiczenia na zespół cieśni nadgarstka. Wskazane jest leczenie chorób, które sprzyjają problemom z nadgarstkiem, a u osób z otyłością lub nadwagą – zmniejszenie masy ciała. Dobre efekty może przynieść też odpowiednio dobrana suplementacja. Polecane są szczególnie preparaty z kolagenem (np. 4Flex).

Zespół cieśni nadgarstka ma tendencję do nawracania, więc istotne jest, aby nie dopuszczać do przeciążeń nadgarstka. W miarę możliwości należy oszczędzać rękę, przede wszystkim unikać wszelkich ruchów, które mogą powodować ucisk nerwu pośrodkowego i nasilać ból. Warto zainwestować w specjalne usztywniacze i ortezy na nadgarstek lub korzystać z kinesiotapingu. Trzeba też dbać o odpowiedni odpoczynek nadgarstka i regularnie wykonywać ćwiczenia rozluźniające. Zawsze w przypadku wystąpienia obrzęku lub bólu nadgarstka należy szybko reagować, np. stosując zimne kompresy lub aplikując maści z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.