Fobia społeczna - czym jest i w jaki sposób sobie z nią radzić?

Fobia społeczna jest zaburzeniem lękowym, które w ogromnym stopniu wpływa na normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Osoby nią dotknięte odczuwają niekontrolowany, irracjonalny lęk w sytuacjach społecznych i w kontaktach międzyludzkich, pojawiają się wtedy nie tylko objawy lękowe, ale i wegetatywne. W jaki sposób radzić sobie z fobią społeczną w codziennym życiu?

Z naszego artykułu dowiesz się m.in.:

• Co to jest fobia społeczna?
• Jakie są objawy fobii społecznej?
• Jak leczyć fobię społeczną?

Czym jest fobia społeczna?

Fobia społeczna określana także jako zespół lęku społecznego jest rodzajem silnego zaburzenia lękowego. Warto wiedzieć, że pierwsze objawy wskazujące na stres społeczny mogą pojawiać się już w wieku dziecięcym i nasilać w okresie dojrzewania. Ze względu na to, że często fobia społeczna mylona jest z wrodzoną wstydliwością lub introwertyzmem, zwykle nie jest rozpoznawana od razu. Zdarza się, że dopiero w dorosłym życiu stawiana jest prawidłowa diagnoza.

Charakterystyczny dla fobii społecznej jest uporczywy i nadmierny strach przed uważną obserwacją ze strony innych ludzi. Zaburzenia lękowe są zwykle na tyle silne, że normalne funkcjonowanie w społeczeństwie jest utrudnione, z czasem lęk bierze górę, co może skutkować unikaniem wszelkich kontaktów społecznych, wycofaniem się z życia towarzyskiego i izolowaniem się od innych. Osoba dotknięta fobią społeczną w żadnym stopniu nie kontroluje lęku, to on przejmuje kontrolę nad nią! Fobia społeczna może mieć postać uogólnioną, gdy lęk pojawia się w przypadku każdej interakcji społecznej oraz izolowaną, łagodniejszą, gdy tylko określony aspekt kontaktów międzyludzkich wywołuje stres i niepokój.

Zaburzenie ma charakter przewlekły, jeśli nie zostanie podjęte leczenie, szansa na samoistne ustąpienie objawów jest nikła. Niestety skutki fobii społecznej są destrukcyjne. Przede wszystkim cierpią wszelkie kontakty społeczne, co odbija się na psychice, ponadto z czasem z powodu nieustannego stresu i lęku może pogarszać się ogólny stan zdrowia. Co więcej, wiele osób jako „lek” na fobię społeczną stosuje alkohol i substancje psychoaktywne, tym samym narażając się na uzależnienie. Dodatkowo u chorych obserwuje się również tendencje samobójcze.

Co prowadzi do występowania fobii społecznej? W tym przypadku mówi się o wieloczynnikowej etiologii, wśród przyczyn wymienia się m.in. czynniki neurobiologiczne (związane z nieprawidłową pracą określonych obszarów mózgu, zmniejszeniem stężenia kwasu GABA, dopaminy i serotoniny), a także genetyczne. Nie bez znaczenia są czynniki środowiskowe, np. stres społeczny może się rozwinąć u osób dorosłych wskutek przeżyć z dzieciństwa takich jak prześladowanie, odrzucenie lub nadmierna opiekuńczość ze strony rodziców.

Jak najczęściej objawia się fobia społeczna?

Głównym, choć nie jedynym, objawem fobii społecznej jest lęk! Oczywiście każdy odczuwa go nieco inaczej, cechą wspólną jest to, że poczucie zagrożenia jest zupełnie nieadekwatne do rzeczywistej sytuacji. Paraliżujący, irracjonalny lęk i niepokój pojawiają się w kontaktach międzyludzkich, głównie z nieznajomymi. Nadmierny strach może dotyczyć tylko wystąpień publicznych lub być związany po prostu z przebywaniem w pobliżu ludzi, a nawet z myśleniem o wyjściu ze swojej strefy komfortu – wystarczy wyobrazić sobie spotkanie w miejscu publicznym lub rozmowę z kimś obcym, a stres od razu atakuje (jest to tzw. lęk antycypacyjny). U osób z fobią społeczną pojawia się lęk przed wyśmianiem, kompromitacją, odrzuceniem, krytyką, bardzo często wydaje się im, że wszystko, co robią, jest oceniane przez innych. Egocentryzmowi i negatywnym myślom na własny temat towarzyszą również charakterystyczne zachowania takie jak, np. rezygnacja z życia towarzyskiego, powściągliwość i kontrola swojego zachowania podczas spotkań ze znajomymi, ataki paniki podczas kontaktów społecznych, unikanie publicznego picia i jedzenia.

Stres społeczny daje także szereg objawów wegetatywnych (psychosomatycznych), wśród nich wymienia się: drżenie głosu, uczucie suchości w ustach, drżenie rąk, oblewanie się rumieńcem (zaczerwienienie twarzy), uczucie zimnego potu na dłoniach i plecach, nadmierne pocenie się, mdłości, dolegliwości żołądkowe, zawroty głowy, kołatanie serca, wzrost ciśnienia, nagłą potrzebę oddania moczu lub kału. Choć objawy te nie brzmią „groźnie” i wiele osób odczuwa je np. przed ważną prezentacją, w przebiegu fobii społecznej są one naprawdę intensywne i paraliżujące.

Jakie są mity na temat fobii społecznej?

Fobia społeczna mylnie utożsamiana jest z nieśmiałością i introwertyzmem. Jednak zarówno nieśmiałość, jak i introwertyzm to cechy osobowościowe, natomiast lęk społeczny to zaburzenie, choroba z bardzo dużym nasileniem objawów lękowych. Innym mitem dotyczącym lęku społecznego jest to, że ludzie nim dotknięci w ogóle nie wychodzą z domu. Faktycznie niektórzy mogą się izolować i unikać wszelkich kontaktów, jednak wiele osób chodzi do pracy i na zakupy, mimo że jest to dla nich niezwykle obciążające, okupione stresem i w dodatku prowadzi do zmęczenia i wycieńczenia fizycznego i psychicznego. Nieprawdą jest także to, że osoby z fobią społeczną są samotnikami i nie są w stanie założyć rodziny. Wprawdzie jest to trudne i wymaga dużego zrozumienia i wsparcia ze strony partnera, ale możliwe.

W jaki sposób poradzić sobie z fobią społeczną? Leki i terapia

Fobia społeczna to trudny przeciwnik, z którym nie jest łatwo walczyć. W dodatku problemem jest brak zrozumienia ze strony społeczeństwa dla osób z różnego rodzaju zaburzeniami lękowymi. Jest to jednym z powodów, dla którego chorzy nie szukają specjalistycznej pomocy. Podejrzewając u siebie fobię społeczną, należy zgłosić się do psychiatry lub psychologa. Dla procesu leczenia istotne jest postawienie właściwej diagnozy. W celu rozpoznania fobii społecznej lekarz korzysta z dostępnych narzędzi diagnostycznych, m.in. z testu Liebowitza lub Skali Obaw przed Negatywną Oceną (FNE). Na podstawie zebranego wywiadu sprawdza, czy chory spełnia określone kryteria ujęte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 lub klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5.

Trzeba pamiętać, że fobia społeczna często współwystępuje z innymi zaburzeniami lękowymi, depresją lub chorobą dwubiegunową, co również należy wziąć pod uwagę podczas terapii i leczenia farmakologicznego. W leczeniu lęku społecznego najważniejsza jest psychoterapia, przy czym chory wymaga zindywidualizowanego podejścia. Celem terapii jest nauka prawidłowego reagowania w sytuacjach stresujących, oswajanie lęku i utrwalanie mechanizmów obronnych. Zwykle terapeuci praktykują trening umiejętności społecznych, terapię ekspozycyjną i poznawczo-behawioralną. Aby osiągnąć sukces, ważne jest zaangażowanie, psychoedukacja i samodzielna praca (m.in. ćwiczenie konfrontacji z lękiem, np. nawiązywanie rozmowy z obcymi poprzez pytanie ich o godzinę). Ogromnym wsparciem dla chorych mogą być fora internetowe, na których „spotykają się” osoby dotknięte fobią społeczną (kontakt online jest dla nich łatwiejszy niż kontakt bezpośredni).

Dla wielu chorych psychoterapia jest wystarczającym środkiem do złagodzenia objawów i powrotu do normalności. Jeśli jednak efekty nie są zadowalające, lekarz może zapisać leki. Zwykle są to selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Przy znacznym nasileniu objawów lękowych wskazane mogą być benzodiazepiny, a do łagodzenia objawów wegetatywnych – beta-blokery. Niestety znalezienie leku lub kombinacji leków, które faktycznie przyniosą poprawę, może trochę potrwać, dlatego nie należy się zniechęcać! Dodatkowo należy pamiętać, że wszystkie zlecane leki mogą powodować działania niepożądane, dlatego należy je przyjmować ściśle według wskazań lekarza. A czy warto stosować leki na uspokojenie dostępne w aptekach bez recepty? Mogą być skuteczne, jeśli odczuwany jest łagodny niepokój i lęk, jednak nie można ich stosować, jeśli przyjmowane są już leki zalecone przez lekarza!

Lęk, niepokój, stres coraz częściej towarzyszą nam w codziennym życiu. Jednak u niektórych mają one formę poważnych zaburzeń lękowych. Fobia społeczna, czyli nadmierny strach przed kontaktami międzyludzkimi i oceną innych to choroba, na którą cierpi – według szacunków – ponad 10% społeczeństwa. Jedyną szansą na wyleczenie jest psychoterapia wspomagana leczeniem farmakologicznym.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.