Miażdżyca – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

Choroby układu krążenia, do których zalicza się miażdżycę, to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce. Miażdżyca to przewlekła zapalna choroba naczyń krwionośnych, w przebiegu której dochodzi do tworzenia się blaszek miażdżycowych. Ograniczają one przepływ krwi w tętnicach, co może nawet prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu. Jak wyglądają objawy miażdżycy? W jaki sposób można leczyć to schorzenie? 

Spis treści:

• Miażdżyca – co to jest?
• Miażdżyca – przyczyny powstawania
• Miażdżyca – najczęstsze objawy
• Miażdżyca – metody leczenia
• Miażdżyca – profilaktyka

Miażdżyca – co to jest?

Definicja miażdżycy, inaczej arteriosklerozy, mówi, że jest to przewlekła zapalna choroba naczyń krwionośnych, a dokładniej średnich i dużych tętnic. Do jej rozwoju dochodzi wskutek gromadzenia się w nich m.in. cholesterolu i innych lipidów, które formują się w tzw. blaszki miażdżycowe. Zmiany miażdżycowe stopniowo zwężają światło tętnicy, co prowadzi do ograniczenia swobodnego przepływu krwi. W konsekwencji zmniejszenia dopływu krwi do tkanek i narządów dochodzi do ich niedokrwienia i niedotlenienia, np. do choroby niedokrwiennej serca lub do niedokrwienia kończyn dolnych. Wraz z postępem choroby zmiany miażdżycowe się powiększają, całkowicie zatrzymując przepływ krwi.

Innym zagrożeniem związanym z miażdżycą jest to, że blaszka miażdżycowa może pęknąć. Powstaje wówczas skrzeplina blokująca przepływ krwi i dochodzi do ostrego niedokrwienia i martwicy miejsca, do którego chora tętnica miała doprowadzić krew i tlen. Miażdżyca to choroba naczyń krwionośnych – które z nich najbardziej narażone są na powstawanie blaszek miażdżycowych? Właściwie mogą się one tworzyć w każdej tętnicy, jednak najczęściej choroba dotyczy aorty i tętnic wieńcowych serca, tętnic nerkowych, tętnic szyjnych oraz tętnic kończyn dolnych. Proces miażdżycowy przebiega w różnym stopniu w poszczególnych naczyniach, a nawet w obrębie tego samego naczynia. Oznacza to, że w tej samej tętnicy mogą istnieć zarówno młode, jak i zaawansowane zmiany miażdżycowe.

Miażdżyca może rozwinąć się praktycznie u każdego! U znacznej większości osób pierwsze zmiany miażdżycowe pojawiają się już w młodym wieku, a nawet w dzieciństwie! Choroba rozwija się bardzo wolno (przez kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat). Jeśli chory nie dba o siebie i nie robi badań kontrolnych, może nie wiedzieć, że z jego tętnicami dzieje się coś złego. Zwykle kliniczne objawy miażdżycy pojawiają się dopiero u osób około 40.-60. roku życia. Czasem zdarza się, że pierwszym i jedynym objawem choroby jest nagłe zatrzymanie krążenia i w konsekwencji zgon.

Miażdżyca – przyczyny powstawania

Mechanizm powstawania blaszki miażdżycowej jest powolny i skomplikowany, a mówiąc w skrócie, polega na odkładaniu się w tętnicy m.in. cholesterolu. Dzieje się tak, gdy śródbłonek wyściełający wewnętrzną ścianę tętnicy jest uszkodzony, zwiększa to przenikanie komórek zapalnych oraz sprzyja agregacji płytek krwi i odkładaniu lipoprotein LDL, które zaczynają się utleniać. Proces utleniania i tworzący się stan zapalny mobilizuje układ odpornościowy do reakcji, do tętnicy trafiają makrofagi (komórki żerne), które pochłaniają cząsteczki cholesterolu LDL, po czym zmieniają się w komórki piankowate. Te obumierają, prowadząc do powstawania wokół uszkodzonego fragmentu śródbłonka tkanki łącznej, czyli blaszki miażdżycowej, z czasem powstają też zwapnienia. Ze względu na to, że w uszkodzonej tętnicy nadal toczy się stan zapalny, układ odpornościowy nie przestaje wysyłać tam makrofagów, które także zmieniają się w komórki piankowe oraz zwiększają uszkodzenia i rozrost blaszki miażdżycowej.

Przyczyny miażdżycy nie są do końca znane. Pewne jest, że do jej rozwoju dochodzi wskutek uszkodzenia śródbłonka wewnętrznych ścian naczyń krwionośnych. Uszkodzenia te są związane z istniejącymi chorobami oraz z niezdrowym i niehigienicznym trybem życia. Główne czynniki ryzyka miażdżycy to: palenie papierosów, zbyt wysoki poziom cholesterolu LDL, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca, a ponadto otyłość, dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, nadużywanie alkoholu, siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej, insulinooporność oraz stres. Czynniki te określa się mianem modyfikowalnych, czyli takich, na które mamy wpływ i możemy je ograniczyć. Oprócz nich wskazuje się także czynniki ryzyka miażdżycy niepodlegające zmianie, czyli choroby genetyczne i rodzinne predyspozycje (np. przypadki hipercholesterolemii u bliskich), wiek oraz płeć (narażone są bardziej osoby starsze i mężczyźni).

Miażdżyca – najczęstsze objawy

Objawy miażdżycy nie są jednorodne, zależą od tego, gdzie zlokalizowane są zmiany miażdżycowe. W przypadku miażdżycy aorty bądź innych tętnic wieńcowych, czyli naczyń doprowadzających krew do serca, charakterystyczny jest ból wieńcowy. Chory odczuwa go zwykle za mostkiem (ból czasem promieniuje do szyi, żuchwy, lewego ramienia i barku, wzdłuż nerwu łokciowego do nadgarstka i palców dłoni lub do górnej części brzucha), najczęściej pojawia się w trakcie intensywnego wysiłku fizycznego lub w sytuacjach stresowych. Ból wieńcowy zazwyczaj ustępuje w spoczynku.

Do objawów miażdżycy kończyn dolnych zalicza się przede wszystkim ból łydek, drętwienie lub sztywność mięśni podudzi. Ból łydek określany jest jako chromanie przestankowe, pojawia się podczas chodzenia lub biegania, zwykle po przejściu określonego dystansu (tzw. dystans chromania), natomiast po zatrzymaniu mija po maksymalnie kilku minutach odpoczynku. Charakterystyczne jest to, że częściej pojawia się przy wchodzeniu pod górę niż przy schodzeniu.

Zmiany miażdżycowe mogą dotyczyć również tętnic, które zaopatrują mózg w krew. Objawy miażdżycy tętnic szyjnych i kręgowych obejmują m.in. szum w uszach, osłabienie ostrości słuchu, zaburzenia widzenia, zaburzenia mowy, zawroty głowy, zaburzenia czucia, chwilowe niedowłady i porażenia kończyn, zaburzenie chodu, wrażenie falowania przedmiotów. Gdy dojdzie do niedotleniania mózgu, u chorego można zaobserwować zmiany w zachowaniu, np. apatię, otępienie, irytację, nagłe napady płaczu, chwiejność emocjonalną i majaczenie.

Przy miażdżycy tętnic nerkowych dochodzi do upośledzenia przepływu krwi do tego narządu, co może skutkować przewlekłą chorobą nerek oraz pojawieniem się takich objawów jak nadciśnienie, obrzęki stóp i dłoni. Miażdżyca jest chorobą, która prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji. O zawale serca i udarze mózgu była już wcześniej mowa. Oprócz nich postępujące zmiany miażdżycowe mogą przyczyniać się do powstania tętniaka aorty, do zawału nerki, a także do krytycznego niedokrwienia kończyn z owrzodzeniem kończyn i martwicą skóry.

Miażdżyca – metody leczenia

Przez długi okres miażdżyca rozwija się w ukryciu, dlatego warto regularnie robić badania kontrolne, w tym lipidogram (poziom cholesterolu całkowitego, frakcji HDL, frakcji LDL i trójglicerydów), a także badanie poziomu homocysteiny i białka C-reaktywnego (CRP). A jeśli tylko pojawią się objawy miażdżycy, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. W diagnostyce miażdżycy wykorzystuje się także USG dopplerowskie (pomaga ocenić przepływ krwi w żyłach i tętnicach), rezonans magnetyczny (pokazuje stan tętnic) i angiografię naczyniową (pomaga ocenić przepustowość naczyń krwionośnych). 

Leczenie miażdżycy przebiega wielotorowo i w dużej mierze zależy od stopnia zaawansowania zmian miażdżycowych. Zwykle podstawowym zaleceniem jest zmiana diety. Trzeba koniecznie obniżyć spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans (wchodzą one w skład m.in. wyrobów cukierniczych, dań gotowych, fast foodów). Zaleca się wykluczyć z diety czerwone mięso. Należy wyeliminować lub maksymalnie ograniczyć spożycie alkoholu, soli i cukrów prostych – zwiększają one prawdopodobieństwo rozwoju nadciśnienia tętniczego i cukrzycy, czyli czynników ryzyka miażdżycy.

Polecane są natomiast warzywa i owoce, a także orzechy, które pomagają obniżać stężenie „złego” cholesterolu. Tak samo działają kwasy Omega-3 zawarte w tłustych rybach morskich (jak np. tuńczyk, makrela, łosoś). Zamiast czerwonego mięsa wskazany jest chudy drób, a zamiast tłuszczów odzwierzęcych roślinne oleje (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy). W diecie powinien znaleźć się nabiał o niskiej zawartości tłuszczu, rośliny strączkowe oraz produkty pełnoziarniste, które wraz z warzywami i owocami są źródłem błonnika. Dieta bogata w błonnik sprzyja obniżaniu poziomu cholesterolu i trójglicerydów!

Niefarmakologiczne leczenie miażdżycy obejmuje również aktywność fizyczną. Regularna aktywność fizyczna dostosowana do możliwości i kondycji, angażująca możliwie jak najwięcej partii mięśniowych pomaga zmniejszać stężenie „złego” cholesterolu i zwiększać tego „dobrego”. Najbardziej polecany jest trening aerobowy, np. marszobiegi, bieganie, nordic walking, pływanie, jazda na rowerze. Ważne jest, aby trening trwał przynajmniej 30 minut, ćwiczenia należy wykonywać codziennie, a jeśli to nie jest możliwe, to minimum 3 razy w tygodniu.

U chorych na miażdżycę stosuje się leczenie farmakologiczne. Najczęściej zalecane są preparaty obniżające poziom cholesterolu, czyli statyny. Ponadto leczy się towarzyszące schorzenia jak cukrzyca lub nadciśnienie. Warto wiedzieć, że w aptekach dostępne są leki na miażdżycę bez recepty, np. popularna aspiryna. Lekarz może zalecić stosowanie kwasu acetylosalicylowego w małych dawkach jako środek ograniczający ryzyko zawału serca. Gdy zmiany miażdżycowe są zaawansowane, konieczne są zabiegi udrażniające tętnice, np. angioplastyka, endarterektomia, leczenie fibrynolityczne, wszczepienie by-passów.

Wspomagająco w leczeniu można sięgać po różnego rodzaju leki na miażdżycę bez recepty. Może to być np. Cyclo 3 Fort, który zawiera wyciąg z kłącza ruszczyka kolczastego, hesperydynę i kwas askorbowy. Lek ten pomaga zadbać o prawidłową kondycję naczyń krwionośnych. Polecany jest również Sylimarol z wyciągiem z łusek ostropestu plamistego. Ostropest jest źródłem sylimaryny, która wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, pomaga zmniejszać stężenie cholesterolu we krwi oraz ogranicza tworzenie się blaszek miażdżycowych.

Miażdżyca – profilaktyka

Pierwsze zmiany miażdżycowe mogą pojawiać się już w dzieciństwie, dlatego od najmłodszych lat trzeba podejmować działania mające na celu uniknięcie powstawania blaszek miażdżycowych. W profilaktyce najważniejsze jest to, aby wyeliminować czynniki ryzyka miażdżycy. Trzeba rzucić palenie, zadbać o zdrową, zbilansowaną i zróżnicowaną dietę oraz codzienną aktywność. Osoby z nadwagą lub otyłością muszą schudnąć! Oprócz wymienionych już wcześniej zaleceń żywieniowych ważne jest m.in. regularne spożywanie mniejszych objętościowo posiłków co 3-4 godziny (4-5 posiłków dziennie) oraz prawidłowe nawodnienie organizmu.

Zwiększenie spożycia warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, chudego nabiału i ryb morskich powinno zrealizować dzienne zapotrzebowanie organizmu na takie składniki jak witamina E, witamina C, witamina K, kwas foliowy, witaminy z grupy B, magnez, cynk, selen, potas, karotenoidy, polifenole, błonnik. Mimo to warto pomyśleć o stosowaniu suplementów diety, głównie z witaminą E, kwasami Omega-3 (DHA, EPA) i magnezem. Witamina E jest silnym przeciwutleniaczem i hamuje utlenianie cholesterolu LDL, tym samym pomaga zapobiegać rozwojowi miażdżycy lub go opóźniać. Magnez i kwasy Omega-3 pomogą zaś zadbać o zdrowie serca. Ponadto niezwykle istotne jest regularne wykonywanie badań kontrolnych – monitorowanie stężenie cholesterolu, triglicerydów, homocysteiny i glukozy we krwi, a także mierzenie ciśnienia krwi.

Czy miażdżycę można całkowicie wyleczyć? Niestety nie ma leków lub zabiegów, które zagwarantowałyby pełne wyleczenie. Nawet po chirurgicznym usunięciu blaszek miażdżycowych nie ma pewności, że zmiany nie nawrócą. Z tego względu kluczowy oprócz leczenia farmakologicznego jest higieniczny tryb życia! Utrzymywanie prawidłowych wartości cholesterolu we krwi oraz ciśnienia krwi, a także wprowadzenie działań profilaktycznych w postaci zdrowej diety i aktywności fizycznej pomaga kontrolować chorobę i pozwala uniknąć takich konsekwencji jak np. udar mózgu i zawał serca.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.