Odra - jak rozpoznać tę zakaźną chorobę i co robić, gdy podejrzewasz zakażenie?

Przez dziesięciolecia mało kto myślał o takiej chorobie jak odra. Niestety jednak w ostatnich latach widoczny jest niebezpieczny wzrost zachorowań. Dlaczego tak się dzieje? Jak objawia się odra i co zrobić w przypadku podejrzenia zakażenia wirusem odry? Jak wygląda leczenie? Czy można w jakikolwiek sposób uchronić się przed zachorowaniem? 

Spis treści:

• Odra – co to za choroba i jaki jest jej przebieg?
• Jakie są przyczyny zakażenia odrą?
• Jakie objawy towarzyszą odrze?
• Jak wygląda diagnostyka i leczenie odry?
• Kto jest narażony na zakażenie odrą?
• Jakie mogą wystąpić powikłania po przebyciu odry?
• Czy można zachorować na odrę więcej niż jeden raz?
• Jak uniknąć zachorowania na odrę?

Odra – co to za choroba i jaki jest jej przebieg?

Odra to wysoce zaraźliwa, ostra choroba wysypkowa układu oddechowego. Od razu warto powiedzieć, że wirus odry jest jednym z najbardziej zakaźnych znanych nam wirusów – prawdopodobieństwo zakażenia osób niezaszczepionych i niemających wcześniej z nim styczności określa się na blisko 100%! Odra jest niebezpieczną chorobą, która obciążona jest ryzykiem powikłań, w tym tak poważnych jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, jest też chorobą potencjalnie śmiertelną.

Powszechne szczepienia ochronne na długo uśpiły odrę, niestety panujący wśród rodziców trend na nieszczepienie swoich dzieci poskutkował tym, że zarówno odra, jak i inne zapomniane choroby zaczynają wracać. Spadek wyszczepialności ludności poniżej poziomu, który zapewnia ochronę populacyjną, przyczynił się do tego, że od kilku lat widać stopniowy wzrost zachorowań na odrę, w ostatnim czasie bardzo często pojawiają się też informacje o kolejnych ogniskach choroby – nie tylko na świecie, ale i w Polsce.

Jakie są przyczyny zakażenia odrą?

Przyczyny odry to zakażenia wirusem odry, czyli wirusem z rodzaju Morbillivirus, który należy do rodziny paramyksowirusów. Jego jedynym rezerwuarem jest człowiek. Jak już zostało wspomniane, wirus odry jest wysoce zakaźny. Najwięcej przypadków notuje się zimą i wiosną. Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową, a także przez kontakt z wydzielinami chorego (np. śliną, wydzieliną z nosa, moczem). Wirus w powietrzu oraz na skażonych powierzchniach jest aktywny nawet do dwóch godzin.

Patogen wnika do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych, a dalej rozprzestrzenia się na układ limfatyczny i trafia do krwi. Jego namnażanie następuje m.in. w spojówkach, w układzie oddechowym, limfatycznym, moczowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Okres zakaźności odry zaczyna się jeszcze zanim wystąpią pierwsze objawy zwiastunowe (około 2 dni przed rozpoczęciem się okresu nieżytowego) i trwa 4 dni od momentu pojawienia się wysypki.

Jakie objawy towarzyszą odrze?

Okres inkubacji, czyli okres od kontaktu z wirusem do wystąpienia objawów choroby wynosi 8-12 dni (zazwyczaj 10), przy czym typowa dla odry wysypka pojawia się dopiero po 7-18 dniach (zwykle po 14 dniach). Choroba kończy się wraz ze zniknięciem wysypki. Po przechorowaniu odry odporność utrzymuje się do końca życia. Jak wygląda odra? Jest to choroba o charakterystycznym przebiegu, który dzieli się na trzy etapy – nieżytowy, wysypkowy i zdrowienia. Warto dodać, że objawy odry są podobne niezależnie od wieku chorego, przy czym odra u dzieci przebiega nieco łagodniej niż odra u dorosłych, rzadziej też powoduje powikłania.

Okres nieżytowy odry charakteryzuje się wystąpieniem objawów zwiastunowych, które początkowo nie są zbyt specyficzne. U chorego pojawia się gorączka, ból głowy, katar, ból gardła i suchy kaszel, a także zapalenie spojówek i światłowstręt. Zwykle po dwóch dniach na błonie śluzowej policzków na wysokości zębów przedtrzonowych pojawiają się liczne, szarobiałe grudki otoczone rumieniem, czyli plamki Koplika. Około 12-24 godzin później pojawia się wysypka plamisto-grudkowa. Okres wysypkowy odry zaczyna się 3-5 dni od pojawienia się pierwszych objawów chorobowych. W ciągu około dwóch dni od wystąpienia wysypki zanikają plamki Koplika.

Jak wygląda odra? Wysypka przy odrze ma postać ciemnoczerwonych plamek i grudek (bez pęcherzyków) o średnicy 0,1-1cm, które mają tendencję do zlewania się. Typowe jest to, że zmiany najpierw pojawiają się na linii włosów, za uszami i na twarzy (zmiany nie obejmują owłosionej skóry głowy), a następnie „rozlewają się” w dół ciała – na szyję, klatkę piersiową, plecy i kończyny. Wysypka przy odrze widoczna jest nawet na dłoniach i stopach.

Pojawieniu się wysypki towarzyszy wzrost gorączki (nawet do 40 stopni C), znaczne pogorszenie samopoczucia i duszności. Po około 3-7 dniach wysypka powoli blaknie i zanika, co charakterystyczne – zanika w tej samej kolejności, w jakiej pojawiła się na ciele. Okres, gdy wysypka ustępuje, a gorączka spada, nazywa się okresem zdrowienia. Zwykle do dwóch tygodni po ustąpieniu wysypki na skórze mogą być widoczne brunatne przebarwienia oraz niewielkie łuszczenie się naskórka. Jako objawy odry, choć rzadziej występujące, zalicza się też: powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony, niechęć do jedzenia, wymioty i biegunkę.

Jak wygląda diagnostyka i leczenie odry?

Jeśli na podstawie wywiadu z pacjentem lub rodzicem małego pacjenta oraz badania przedmiotowego chorego lekarz będzie podejrzewał zakażenie wirusem odry, powinien swoją diagnozę potwierdzić badaniami laboratoryjnymi (np. badaniem serologicznym – ELISA). Zawsze w przypadku podejrzenia odry lekarz jest też zobowiązany do zgłoszenia zachorowania Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, czyli do sanepidu.

Leczenie odry tak jak w przypadku większości wirusowych chorób zakaźnych ma charakter objawowy. Podaje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, a ponadto zaleca się prawidłowo nawadniać i odżywiać chorego. Bardzo ważny w procesie leczenia jest też odpoczynek. Ze względu na światłowstręt chory powinien przebywać w zaciemnionym pokoju. Bardzo często jako wsparcie w leczeniu odry wskazana jest witamina A – uważa się, że pomaga ona przyspieszyć powrót do zdrowia i zmniejsza ryzyko powikłań. Leczenie odry nie wymaga podawania antybiotyków, chyba że doszło do zakażenia bakteryjnego. W przypadku bardzo ciężkiego przebiegu choroby lub wystąpienia powikłań konieczna może być hospitalizacja.

Kto jest narażony na zakażenie odrą?

Na odrę najczęściej chorują dzieci i młodzież poniżej 15. roku życia. Jednakże na zakażenie wirusem odry tak naprawdę narażony jest każdy, kto nie przeszedł jeszcze odry lub nie został zaszczepiony!

Odra u niemowląt

Jeśli matka została zaszczepiona przeciwko odrze, to jej dziecko po urodzeniu zyskuje częściową odporność. Jednak ważne jest, aby do czasu, gdy maluch zostanie zaszczepiony, był również chroniony przed potencjalnym kontaktem z wirusem odry. Zaleca się np. unikać dużych skupisk ludzkich. Dlaczego to tak ważne? Przekazana od matki odporność utrzymuje się około 3 miesiące, zaś pierwszą dawkę szczepionki można podać dziecku dopiero w 13. miesiącu życia. Trzeba podkreślić, że odra u niemowlaka jest obciążona dużym ryzykiem powikłań, dużo większym niż u osób dorosłych.

Odra u dzieci

Odra u dzieci przebiega nieco łagodniej niż u dorosłych, niemniej jednak zawsze istnieje ryzyko potencjalnych powikłań, stąd też apele lekarzy o szczepienie dzieci! Diagnozowane w ostatnich latach przypadki odry u najmłodszych dotyczą wyłącznie niezaszczepionych dzieci!

Odra u dorosłych

Odra u dorosłych nie występuje zbyt często. A jeśli już występuje, ma to miejsce w przypadku osób, które nie były szczepione w wieku dziecięcym. Trzeba wiedzieć, że u dorosłych objawy odry są dużo bardziej nasilone niż u dzieci (pojawiają się np. gwałtowne duszności, a nawet bóle mięśni i stawów). Szczególnie niebezpieczne jest zachorowanie w przypadku osób z niedoborami odporności, osób w podeszłym wieku oraz kobiet w ciąży. U ciężarnych odra może doprowadzić do poronienia, przedwczesnego porodu lub do rozwoju wad u płodu.

Jakie mogą wystąpić powikłania po przebyciu odry?

Szacuje się, że powikłania po odrze występują nawet u 30% chorych. Najbardziej zagrożone powikłaniami są osoby z niedoborami odporności, kobiety w ciąży, osoby niedożywione oraz niemowlęta. Do najczęściej występujących powikłań po odrze zalicza się m.in. biegunkę i odwodnienie, zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc, zapalenie wątroby, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mięśnia sercowego, drgawki, zaburzenia wzroku i ślepotę, wtórne zakażenia bakteryjne płuc.

Wśród najgroźniejszych następstw odry wymienia się ostre zapalenie mózgu oraz podostre stwardniające zapalenie mózgu – oba mogą doprowadzić do zgonu! Ostre zapalenie mózgu może się rozwinąć kilka dni po wystąpieniu wysypki, w 25% przypadków pozostawia trwałe następstwa neurorozwojowe. Podostre stwardniające zapalenie mózgu może się rozwinąć nawet kilka lub kilkanaście lat po przechorowaniu odry. Skutkuje ono postępującymi zaburzeniami neurologicznymi. Dodatkowo osoby z obniżoną odpornością mogą zachorować na odrowe wtrętowe zapalenie mózgu, które ma przewlekły przebieg i niekorzystne rokowania.

Czy można zachorować na odrę więcej niż jeden raz?

Przechorowanie odry zapewnia trwałą odporność. Czy to oznacza, że nie można już mieć odry drugi raz? Dokładnie tak, na odrę można zachorować tylko raz w życiu!

Jak uniknąć zachorowania na odrę?

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na odrę jest szczepionka przeciwko odrze! W Polsce szczepienia przeciwko odrze są obowiązkowe. Zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych w 13.-15. miesiącu życia dziecko powinno przyjąć pierwszą dawkę szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce, a następnie dawkę przypominającą w 6. roku życia. Osoby zaszczepione dwoma dawkami zyskują odporność na poziomie 98-99%, która utrzymuje się przez całe życie. Szczepionka przeciwko odrze zalecana jest również osobom dorosłym, które nie przechorowały odry, a także nie były szczepione w dzieciństwie. Jeśli chodzi o koszt szczepienia, to u dzieci i młodzieży jest ono darmowe, natomiast u osób powyżej 19. roku życia odpłatne.

Lekarze przestrzegają przed powrotem odry i apelują o szczepienia! Każdy z nas powinien wiedzieć, jak wygląda odra oraz co robić w przypadku podejrzenia tej choroby. Mimo że leczenie odry polega głównie na podawaniu leków przeciwgorączkowych i na odpoczynku, to trzeba zgłosić się do lekarza! Niezwykle ważne jest także izolowanie chorych przynajmniej przez cztery dni od wystąpienia wysypki, aby uniknąć rozprzestrzeniania się infekcji.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.