Chikungunya – przyczyny, objawy i leczenie

mgr farm. Jarosław Buczarski

Czym jest choroba Chikungunya? Jest to tropikalna choroba zakaźna przenoszona przez komary. I choć do tej pory mało kto o niej słyszał, lepiej zacząć poszerzać swoją wiedzę, gdyż choroba ta pojawiła się już także w Europie i coraz częściej obserwuje się tu lokalne ogniska. Eksperci ostrzegają, że może ona wkrótce stać się poważnym problemem. Jak objawia się gorączka Chikungunya? Jak wygląda jej leczenie?

Spis treści:

• Czym jest choroba Chikungunya? Przyczyny i mechanizm zakażenia
• Objawy i przebieg choroby Chikungunya
• Diagnostyka i leczenie zakażenia wirusem Chikungunya
• Powikłania po zakażeniu wirusem Chikungunya
• Profilaktyka zakażenia wirusem Chikungunya

Czym jest choroba Chikungunya? Przyczyny i mechanizm zakażenia 

Co to Chikungunya? Choroba Chikungunya – gorączka Chikungunya (wymawia się czikungunia) to tropikalna wirusowa choroba zakaźna. Jest ona przenoszona przez komary – głównie Aedes aegypti (komar egipski) i Aedes albopictus (komar tygrysi). Typowymi objawami zakażenia są silne bóle stawów i mięśni oraz gorączka. Śmiertelność wirusa Chikungunya jest raczej niska, jednakże zakażenie może się przedłużać i powodować powikłania. 

Warto wiedzieć, że Chikungunya nazywana jest również chorobą człowieka zgiętego. W języku Makonde, czyli w jednym z języków używanych w Tanzanii i Mozambiku Chikungunya oznacza właśnie zgiętego człowieka. Określenie to dobrze oddaje obraz osoby odczuwającej silne bóle stawów.

Wirus Chikungunya – charakterystyka i historia odkrycia 

Po raz pierwszy wirus Chikungunya został zdiagnozowany w 1952 roku w Tanzanii. Jest to alfawirus, który należy do rodziny Togaviridae. Zawiera on jednoniciowy RNA. Jego rezerwuarem są małpy, ponadto także gryzonie i ptaki, natomiast jest przenoszony przez komary z rodzaju Aedes – głównie Aedes aegypti oraz Aedes albopictus. Warto dodać, że te same gatunki roznoszą wirusa denga i wirusa Zika!

Komary jako wektory choroby – gatunki i sposób przenoszenia 

Jak wygląda przenoszenie wirusa Chikungunya? Wektorem zakażenia są komary z rodzaju Aedes – Aedes aegypti, Aedes albopictus, Aedes polynesiensis. Jako przyczyny zakażenia wirusem Chikungunya wskazuje się ukąszenia przez zainfekowane komary. Ale kwestia Chikungunya a komary nie wyczerpuje możliwych dróg zakażenia. 

Alfawirusy w bardzo rzadkich przypadkach mogą przenosić się z człowieka na człowieka. Może to nastąpić wskutek transmisji wewnątrzmacicznej lub podczas porodu, z tego względu Chikungunya w ciąży jest tak groźna! Należy też odnotować, że zdarzały się przypadki zakażeń wśród medyków mających kontakt z krwią zainfekowanej osoby.

Obszary występowania Chikungunya na świecie 

Choroba Chikungunya jest charakterystyczna dla krajów Ameryki Środkowej, Ameryki Południowej, Afryki Subsaharyjskiej oraz Azji Południowo-Wschodniej. Niestety wraz z zachodzącymi w ostatnich latach znacznymi zmianami klimatycznymi rozpoczęła się ekspansja komarów Aedes na nowe tereny, tym sposobem ryzyko zakażenia wirusem Chikungunya stale się rozprzestrzenia i dotarło również do południowej Europy, gdzie pojawiają się lokalne ogniska!

Objawy i przebieg choroby Chikungunya 

Chikungunya u dzieci i osób dorosłych może mieć czasem bezobjawowy przebieg, jeśli natomiast mamy do czynienia z objawowym przebiegiem zakażenia, to wówczas u większości osób objawy wirusa Chikungunya pojawiają się w ciągu 2-5 dni (rzadziej 1-12 dni) – tyle mniej więcej wynosi okres wylęgania Chikungunyi. 

Przebieg choroby w postaci objawowej dzieli się na trzy fazy: 

• ostrą, która trwa do trzech tygodni

• podostrą, która trwa od 4 do 12 tygodni

• przewlekłą, która trwa dłużej niż 12 tygodni 

Warto od razu powiedzieć, że przechorowanie gorączki Chikungunya zapewnia trwałą odporność!

Typowe objawy ostrej fazy zakażenia Chikungunya 

Początek choroby jest nagły i charakteryzuje się występowaniem objawów grypopodobnych i objawów stawowych, takich jak: 

• wysoka gorączka

• silne bóle stawowe

• dreszcze

• ból głowy, ból za gałkami ocznymi

• bóle mięśni

• wysypka

• wybroczyny i podskórne wylewy

• osłabienie

• światłowstręt 

Jeśli chodzi o trzy kwestie: Chikungunya a gorączka, Chikungunya a wysypka i Chikungunya a bóle mięśni, to trzeba powiedzieć, że gorączka jest zwykle wysoka (powyżej 39st. C) i utrzymuje się kilka dni, wysypka ma charakter plamisto-grudkowy i pojawia się głównie na tułowiu i kończynach, a bóle mięśni mogą być bardzo nasilone.U wielu osób objawy utrzymują się przez kilka dni – maksymalnie do trzech tygodni. Nie wszyscy mają takie szczęście – niekiedy choroba występuje w postaci przewlekłej i objawy utrzymują się zdecydowanie dłużej.

Charakterystyczne bóle stawów – główny objaw Chikungunya 

Głównym problemem jest Chikungunya a ból stawów. Bóle stawów są najbardziej dotkliwym objawem gorączki Chikungunya. Zapalenie stawów w zdecydowanej większości przypadków dotyczy wielu stawów – stan zapalny zajmuje stawy symetrycznie rąk i nóg, najczęściej stawy międzypaliczkowe, stawy nadgarstków i stawy skokowe, rzadziej stawy kolanowe i barkowe (a nawet biodrowe). Ból jest bardzo silny, wręcz wyniszczający, przez co utrudnia poruszanie i wykonywanie codziennych czynności.

Przebieg choroby i różnice pomiędzy Chikungunya a innymi chorobami tropikalnymi 

Po fazie ostrej u niektórych zakażonych choroba wchodzi w fazę podostrą z podobnymi objawami, ale o łagodniejszym nasileniu z okresowymi zaostrzeniami bólów stawowych. Zazwyczaj dotyczą tych samych stawów, które dawały o sobie znać w fazie ostrej, choć dolegliwości mogą pojawiać się też w innych stawach. 

Faza przewlekła cechuje się objawami najczęściej o charakterze ciągłym, ale czasem mogą pojawiać się falowo – z okresami nawrotów i remisji. Ból stawów odczuwany jest głównie w obrębie stawów zajętych w ostrej fazie. Dolegliwości występują symetrycznie. Czasem też pojawia się poranna sztywność, zespół cieśni nadgarstka, bóle mięśni, objaw Raynauda, bóle głowy, osłabienie, zaburzenia snu i nastroju. 

Komary Aedes roznoszą wiele wirusów – m.in. wirus Chikungunya, wirus Zika i wirus denga. Oprócz sposobu, w jaki można się zarazić tymi groźnymi wirusami, łączy je występowanie podobnych objawów. Najpierw zajmijmy się zagadnieniem – Chikungunya a podobieństwo do dengi. W obu przypadkach pojawia się wysoka gorączka, bóle mięśni i stawów oraz wysypka. 

Chikungunya może mieć ostry lub przewlekły przebieg z silnymi bólami stawów utrzymującymi się nawet przez wiele lat. Denga ma najczęściej bezobjawowy przebieg, ewentualnie raczej łagodny, sporadycznie przybiera ciężką postać ze wstrząsem i krwotokami o wysokim ryzyku śmierci. Poza tym na dengę można zachorować kilka razy, na gorączkę Chikungunya raz. 

Jak wygląda kwestia – Chikungunya a Zika? Zika mało kiedy daje jakiekolwiek objawy, w objawowym przebiegu pojawiająca się gorączka, bóle stawów i mięśni są raczej mało nasilone. To, co wyróżnia wirusa Zika, jest to, że jest niezwykle groźny dla kobiet, które chcą zajść w ciążę lub są w ciąży. Powoduje on m.in. rozwój poważnych wad wrodzonych u płodu. Należy też dodać, że odporność po przechorowaniu infekcji nie jest trwała, czyli możliwe są ponowne zakażenia.

Diagnostyka i leczenie zakażenia wirusem Chikungunya

Podstawą rozpoznania choroby Chikungunya jest wywiad lekarski, który wykazuje m.in. podróż na tereny, gdzie występują komary Aedes. Jeśli po powrocie z takiej podróży pojawiają się niepokojące objawy, wskazane jest wykonanie odpowiednich badań – nie tylko, aby potwierdzić zakażenie wirusem Chikungunya, ale jednocześnie wykluczyć zakażenia innymi tropikalnymi wirusami, np. dengą.

Metody laboratoryjne potwierdzające zakażenie 

Diagnoza wirusa Chikungunya polega na oznaczeniu w próbce krwi swoistych przeciwciał w klasie IgM i/lub IgG (test ELISA). Przeprowadza się też test PCR z izolacją materiału genetycznego wirusa. 

Gdy występują objawy zapalenia stawów, wskazana jest rozszerzona diagnostyka. Konieczna jest ocena układu ruchu. Ponadto przeprowadza się takie badania jak m.in. morfologia, markery stanu zapalnego (OB, CRP), oznaczenie poziomu kwasu moczowego, badanie USG.

Leczenie objawowe w ostrej fazie Chikungunya 

Dostępne jest wyłącznie objawowe leczenie wirusa Chikungunya, nie ma możliwości leczenia przyczynowego. W łagodzeniu objawów stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Należy w tym miejscu dodać, że w kwestii Chikungunya a leki przeciwbólowe istnieją pewne obostrzenia. 

Uważa się, że najlepszym lekiem do łagodzenia gorączki i objawów bólowych jest paracetamol, ewentualnie można stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, przy czym nie wolno przyjmować kwasu acetylosalicylowego. Wraz z leczeniem farmakologicznym niezbędne jest prawidłowe nawadnianie organizmu oraz odpoczynek.

Postępowanie w przewlekłym zapaleniu stawów po Chikungunya 

Przy utrzymujących się dolegliwościach wskazane są konsultacje z reumatologiem. W fazie przewlekłej również jest wymagane leczenie farmakologiczne. Dodatkowo zalecane są zabiegi fizjoterapeutyczne i rehabilitacyjne. Wspomagająco warto też przyjmować preparaty na odporność, aby wspomóc organizm.

Powikłania po zakażeniu wirusem Chikungunya 

Mimo że śmiertelność wirusa Chikungunya nie jest wysoka, to chorobę tę zalicza się do bardzo poważnych i groźnych. Powoduje mocne osłabienie organizmu, może przyczyniać się do powikłań, które negatywnie wpływają na jakość życia. Wprawdzie powikłania nie są częste i głównie dotyczą osób z grupy ryzyka, ale, jak zaraz będzie się można przekonać, są one dotkliwe.

Przewlekłe bóle stawów – najczęstsze następstwo choroby 

Jeśli chodzi o konsekwencje zakażenia, to ponownie wracamy do problemu Chikungunya a ból stawów. Większość osób, u których dojdzie do powikłań, będzie odczuwała przewlekłe bóle stawowe, które mogą utrzymywać się przez wiele miesięcy, a nawet przez wiele lat.

Rzadkie powikłania neurologiczne i kardiologiczne 

Niewielki odsetek może doświadczyć następstw ze strony układu nerwowego, np. może dojść do rozwoju zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych oraz zapalenia rdzenia i korzeni rdzeniowych, a nawet zapalenia nerwu wzrokowego. Może też dochodzić do zaburzeń sercowo-naczyniowych.

Szczególne zagrożenia dla grup ryzyka (dzieci, osoby starsze, ciężarne) 

Nie każdy w takim samym stopniu narażony jest na ciężki przebieg zakażenia i na rozwój powikłań. W grupie największego ryzyka są noworodki, małe dzieci, osoby starsze, osoby z chorobami przewlekłymi, głównie schorzeniami układu sercowo-naczyniowego oraz kostno-stawowego, osoby z obniżoną odpornością, jak również kobiety w ciąży.

Profilaktyka zakażenia wirusem Chikungunya 

Podstawowym działaniem, na którym polega profilaktyka, jest unikanie ugryzień komarów! Aby zapobiec sytuacji, w której rozwinie się Chikungunya po podróży, należy odpowiednio zadbać o siebie przed wyjazdem oraz w jego trakcie.

Ochrona przed ukąszeniami komarów w rejonach endemicznych 

Każdy na własną rękę powinien robić wszystko, aby uniknąć ukąszenia komara. Po pierwsze należy stosować preparaty na komary. Trzeba wybierać takie środki, które wykazują działanie wobec komarów tropikalnych. Po drugie należy zakładać odzież z długimi rękawami i nogawkami oraz nakrycia głowy. Po trzecie należy spać pod moskitierą. Po czwarte należy unikać spacerów w godzinach, w których komary są najbardziej aktywne. 

Jako uzupełnienie profilaktyki zalecane jest oczywiście dbanie o higienę, np. częste mycie rąk, wskazane są także do stosowania płyny do dezynfekcji.

Kontrola wektorów choroby – zwalczanie komarów 

Zadaniem władz jest podejmowanie działań mających na celu zwalczanie komarów. Wskazane są zwłaszcza specjalistyczne opryski. Ważne jest także usuwanie lub zabezpieczanie miejsc, w których panują warunki sprzyjające namnażaniu się komarów, czyli zbiorników ze stojącą wodą.

Zalecenia dla podróżujących do krajów występowania Chikungunya 

Osoby, które wybierają się w podróż na tereny, gdzie występuje gorączka Chikungunya, powinny mieć świadomość zagrożenia. Przed wyjazdem należy poczytać informacje o tym, jak dochodzi do zakażenia, o tym, jak może się ono objawiać, a także o tym, co zrobić, gdy pojawiają dolegliwości. 

A czy istnieje szczepionka przeciwko wirusowi Chikungunya. Na szczęście mamy dobrą wiadomość. Taka szczepionka jest już dostępna. Jest to preparat jednodawkowy o nazwie Ixchiq. Szczepienia są wskazane dla osób od 12. do 64. roku życia, które planują odwiedzać kraje występowania wirusa Chikungunya. Szczepionka zapewnia bardzo wysoką i trwałą ochronę. Niemniej jednak jej przyjęcie nie zwalnia ze stosowania innych działań profilaktycznych takich jak np. preparaty na komary! 

Gorączka Chikungunya nadal uznawana jest za chorobę, którą można się zarazić tylko podczas egzotycznej podróży, ale trzeba wiedzieć, że ekspansja wektorów zakażenia oraz mutacje wirusa zwiększające jego zjadliwość sprawiają, że staje się ona zagrożeniem również w rejonach, które do tej pory były wolne od tej choroby.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.