Czerniak paznokcia – przyczyny, objawy i leczenie

Czerniak paznokcia to rodzaj złośliwego nowotworu skóry. Jest on wprawdzie bardzo rzadki, ale agresywny. Objawia się on przede wszystkim nieregularną zmianą pod paznokciem. Wcześnie rozpoznany jest w pełni uleczalny. Niestety zaawansowany czerniak paznokcia daje przerzuty, wówczas rokowania są dużo gorsze. Jak wygląda leczenie czerniaka paznokcia?

Spis treści:

• Czym jest czerniak paznokcia?
• Przyczyny powstania czerniaka paznokcia
• Objawy czernciaka paznokcia – na co zwrócić uwagę?
• Różnicowanie z innymi schorzeniami paznokci
• Diagnostyka czerniaka paznokcia
• Metody leczenia czerniaka paznokcia
• Profilaktyka i obserwacja paznokci

Czym jest czerniak paznokcia?

Czerniak paznokcia (czerniak podpaznokciowy, czerniak aparatu paznokciowego, melanoma paznokcia) to nowotwór złośliwy skóry. Rak rozwija się w obrębie macierzy lub łożyska paznokcia. Czerniak pod paznokciem może pojawić się zarówno na dłoniach, jak i stopach, przy czym częściej rozpoznawany jest czerniak paznokcia u stopy – zwykle paznokcia palucha. Na dłoniach nowotwór paznokcia najczęściej jest zlokalizowany na kciuku lub palcu wskazującym.

Charakterystyka melanoma płytki paznokciowej

Czerniak aparatu paznokciowego jest groźnym, agresywnym nowotworem złośliwym skóry. Wywodzi się on z komórek barwnikowych – w jego przebiegu dochodzi do niekontrolowanego wzrostu melanocytów. Jak wygląda czerniak paznokcia? Jest to podłużny czarno-brązowy prążek pod paznokciem. Zaobserwowanie takiej zmiany wymaga jak najszybszej konsultacji z lekarzem. Jak długo rozwija się czerniak paznokcia? Choroba rozwija się dość szybko, nawet w ciągu kilku miesięcy.

Częstość występowania i grupy ryzyka

Czerniak pod paznokciem występuje bardzo rzadko. Szacuje się, że stanowi około 1-3% wszystkich przypadków czerniaka skóry u osób rasy kaukaskiej. W przypadku osób o ciemnej skórze jest to nawet 20%, co wskazuje, że rasa jest czynnikiem ryzyka. Kto jest najbardziej zagrożony zachorowaniem? Częściej melanoma paznokcia rozwija się u osób dorosłych – u kobiet po 50. roku życia, u mężczyzn nieco później – po 60. roku życia. Czy możliwy jest czerniak paznokcia u dzieci? Tak, choć występuje rzadziej niż u osób dorosłych.

Różnice między czerniakiem skóry a paznokcia

Czerniak paznokciowy określany też jako czerniak akralny jest rodzajem czerniaka skóry. Czerniak skóry rozwija się na powierzchni skóry – zmiana może pojawić się na skórze całego ciała lub twarzy, a czerniak paznokcia – występuje pod paznokciem. Czerniak skóry objawia się asymetryczną zmianą z nieregularnymi brzegami i niejednorodnym kolorem, której rozmiar, kształt i barwa z czasem się zmieniają.

Czerniak paznokcia objawia się natomiast jako ciemny prążek pod paznokciem o poszarpanych brzegach, który nie znika i nie przesuwa się wraz ze wzrostem paznokcia i któremu towarzyszy zmiana koloru paznokcia.

Przyczyny powstania czerniaka paznokcia

Podobnie jak w przypadku wielu chorób nowotworowych nie ma pewności, dlaczego dochodzi do rozwoju czerniaka pod paznokciem. Uważa się jednak, że wpływ na to mają czynniki genetyczne oraz urazy mechaniczne. Jakie są przyczyny czerniaka paznokcia?

Czynniki genetyczne i predyspozycje rodzinne

Jako główne przyczyny czerniaka paznokcia wskazuje się predyspozycje genetyczne i rodzinne. Mowa m.in. o mutacji w genie CDKN2A, która może wpływać na wzrost ryzyka rozwoju czerniaka. Uważa się także, że większe prawdopodobieństwo zachorowania występuje u osób, u których w rodzinie zdarzały się przypadki czerniaka lub innych nowotworów skóry.

Oprócz genów znaczenie w rozwoju czerniaka podpaznokciowego mają zaburzenia odpornościowe. Bardziej narażone są osoby z osłabionym układem odpornościowym (np. stosujące leki immunosupresyjne, zakażone wirusem HIV). Badany jest też związek między chorobami autoimmunologicznymi a ryzykiem rozwoju czerniaka paznokcia.

Urazy mechaniczne i przewlekłe podrażnienia

Czynnikiem, który w dużym stopniu zwiększa ryzyko czerniaka paznokcia, jest uraz mechaniczny paznokcia. Może to być ciężki uraz, który głęboko uszkodził płytkę paznokciową, macierz i łożysko, jak również przewlekłe podrażnianie paznokcia w postaci powtarzających się drobnych urazów, długotrwałego tarcia i ucisku lub kontaktu z niektórymi toksynami i substancjami chemicznymi.

Wpływ promieniowania UV na paznokcie

Główną przyczyną czerniaka skóry jest nadmierna ekspozycja na promienie UV (słońce, solarium), oparzenia słoneczne (głównie w dzieciństwie) oraz brak właściwej ochrony przeciwsłonecznej. Jeśli natomiast chodzi o czerniaka pod paznokciem, to wpływ promieniowania ultrafioletowego nie stanowi raczej istotnego czynnika ryzyka.

Objawy czerniaka paznokcia – na co zwrócić uwagę?

Jak wyglądają objawy czerniaka paznokcia? Początki czerniaka paznokci nie zawsze są specyficzne, a jego główny symptom, czyli czarny prążek lub czarna plamka pod paznokciem, jest ignorowany lub mylony z innymi zmianami w obrębie paznokci, np. z krwiakiem lub grzybicą.

Charakterystyczne przebarwienia i paski

Rak paznokcia objawia się jako ciemna kreska na paznokciu (melanonychia longitudinalis), która przebiega wzdłuż płytki paznokciowej. Typowe jest to, że prążek jest różnobarwny (może mieć różne odcienie czarnego, brązowego lub niebieskiego), ma poszarpane i nieregularne brzegi. Zwykle ma trójkątny kształt – zwęża się w kierunku wolnego brzegu paznokcia. Czasem przejawia się w postaci plamki lub guzka.

Zmiana nowotworowa nie znika, pozostaje w tym samym miejscu, nie przesuwa się wraz ze wzrostem paznokcia. Może jednak się powiększać i rozszerzać, a także zmieniać kolor. Najczęściej czarna kreska na paznokciu pojawia się na kciuku, palcu wskazującym lub paluchu u stopy.

Czy czerniak na paznokciu boli? Nie, początkowo zmianie nie towarzyszą dolegliwości bólowe, co jest dodatkowym powodem, dla którego jest ona bagatelizowana. Dopiero w późniejszym stadium, gdy choroba jest już zaawansowana, w obrębie chorego paznokcia pojawia się stan zapalny i ból.

Zespół Hutchinsona i jego znaczenie

Objaw Hutchinsona to jeden z głównych objawów czerniaka paznokciowego. Stwierdza się go, gdy widoczne jest ciemne zabarwienie obrąbka paznokcia i wału paznokciowego, czyli skóry wokół paznokcia. Dzieje się tak wskutek rozprzestrzeniania się komórek nowotworowych. Mówiąc inaczej, pojawienie się objawu Hutchinsona jest sygnałem, że rak paznokcia jest już w zaawansowanej fazie.

Zmiany kształtu i struktury paznokcia

W przebiegu choroby zauważyć można również zmiany w wyglądzie samej płytki paznokciowej. Ulega ona deformacji – pojawiają się w niej ubytki i szczeliny, płytka może się pogrubić, rozwarstwiać lub kruszyć. Widoczna jest zmiana koloru paznokcia, w późniejszym etapie mogą pojawiać się wybroczyny, czasem sączy się krew lub wydzielina.

Różnicowanie z innymi schorzeniami paznokci

Nie wszystkie zmiany na płytce należy od razu interpretować jako objawy czerniaka paznokcia! Nowotwór paznokcia jest naprawdę rzadki, większa szansa, że czarna plamka pod paznokciem jest krwiakiem lub oznaką grzybicy. Pojawienia się zmiany pod paznokciem nie można bagatelizować, jednocześnie nie można panikować, trzeba po prostu zgłosić się do lekarza!

Krwiak podpaznokciowy vs czerniak

W wyniku urazów mechanicznych płytki paznokciowej często pojawia się krwiak. Zwykle ma on ciemne zabarwienie i może być mylony z czerniakiem. Podstawową różnicą jest to, że wraz ze wzrostem paznokcia krwiak się przesuwa i z czasem znika, czerniak zaś pozostaje w tym samym miejscu.

Grzybica paznokci i inne infekcje

Nowotwór paznokcia różnicuje się także ze zmianami grzybiczymi. Grzybica podobnie jak czerniak powoduje uszkodzenie i przebarwienie paznokcia. W celu rozróżnienia tych dwóch stanów konieczne są odpowiednie badania. W obrębie paznokci mogą się też rozwijać inne rodzaje infekcji, dlatego niepokojące objawy należy zawsze konsultować z lekarzem.

Łagodne znamiona i przebarwienia

U niektórych osób pod paznokciem mogą występować znamiona barwnikowe (melanocytowe). W odróżnieniu od czerniaka są to zmiany łagodne. Zwykle gołym okiem trudno jest stwierdzić, z jaką zmianą mamy do czynienia, potrzebne jest badanie dermatoskopowe. Jeśli w obrazie widać, że ciemna kreska na paznokciu jest regularna i wyraźnie odgraniczona, to jest to znamię melanocytowe, natomiast o czerniaku świadczy asymetryczność zmiany.

Diagnostyka czerniaka paznokcia

W sytuacji, gdy zostanie zauważona czarna kreska na paznokciu, wskazana jest jak najszybsza wizyta u lekarza. Podstawą diagnostyki jest oczywiście badanie fizykalne oraz szczegółowy wywiad. Pomocny w rozpoznaniu czerniaka paznokcia jest algorytm ABCDEF, według którego można ocenić zmianę i czynniki ryzyka:

• A (Age) – oznacza wiek, wiek od 50. do 70. roku życia zwiększa ryzyko raka paznokcia

• B (Band) – dotyczy obecności ciemnego prążka na paznokciu o szerokości większej niż 3-4mm, o rozmytych, nieregularnych brzegach

• C (Change) – dotyczy zmian, jakie zachodzą w rozmiarze i wyglądzie prążka lub pojawienia się dystrofii paznokcia

• D (Digit) – dotyczy charakterystycznej lokalizacji zmian, głównie palucha, kciuka i palca wskazującego

• E (Extension) – oznacza rozprzestrzenianie się ciemnego pigmentu na okoliczne tkanki – objaw Hutchinsona

• F (Family) – dotyczy występowania czerniaka lub innych nowotworów skóry w rodzinie

 Kolejnym krokiem jest wykonanie specjalistycznych badań.

Badanie dermatoskopowe paznokci

Badanie dermatoskopem jest bezbolesne i bezinwazyjne. Pozwala ocenić płytkę paznokciową, otaczające ją struktury oraz widoczne zmiany barwnikowe. Umożliwia odróżnienie krwiaka i grzybicy od czerniaka paznokcia. Jednakże na jego podstawie nie można z całą pewnością potwierdzić nowotworu, w tym celu niezbędne jest badanie histopatologiczne.

Kiedy konieczna jest biopsja?

Biopsja polega na pobraniu fragmentu tkanki zmienionej chorobowo i przeprowadzeniu badania histopatologicznego. Kiedy lekarz zleca biopsję? Jest to wskazane, gdy w badaniu dermatoskopem stwierdzono zmianę nierównomiernie zabarwioną i o nierównych brzegach, na płytce paznokciowej nagle pojawiła się ciemna plama – zwłaszcza gdy nastąpiło to u osób powyżej 50. roku życia lub zmiana znajduje się na kciuku, palcu wskazującym lub paluchu, istniejąca plamka nagle się powiększyła lub ściemniała, widoczny jest objaw Hutchinsona.

Obrazowanie i staging nowotworu

Obrazowanie raka paznokcia polega na wizualnej ocenie przez dermatologa i analizie wyników badania dermatoskopem (ewentualnie wideodermatoskopem). Potwierdzeniem diagnozy jest pozytywny wynik badania histopatologicznego. Staging czerniaka paznokcia, czyli stopnie jego zaawansowania wyglądają następująco:

• stadium 0 – zmiana jest ograniczona do naskórka, nie nacieka

• stadium I – grubość zmiany (głębokość nacieku) poniżej 2mm, bez przerzutów do węzłów chłonnych

• stadium II – grubość zmiany powyżej 2mm, zwykle bez przerzutów do węzłów chłonnych

• stadium III – zaawansowane stadium z przerzutami do węzłów chłonnych

• stadium IV – najbardziej zaawansowane stadium z przerzutami do odległych narządów

Metody leczenia czerniaka paznokcia

Wczesne rozpoznanie czerniaka paznokcia daje bardzo duże szanse na wyleczenie, jednocześnie pozwala uniknąć amputacji palca. To, jak będzie wyglądało leczenie czerniaka paznokcia, zależy od głębokości rozrostu komórek nowotworowych.

Leczenie chirurgiczne – zakres operacji

Czerniak płytki paznokciowej zawsze wymaga leczenia chirurgicznego. U każdego jednak zakres operacji będzie wyglądał nieco inaczej. Czasem usuwa się wyłącznie zmianę, czasem konieczne jest usunięcie całego paliczka.

Nowotwór paznokcia rozwija się w dwóch kierunkach – poziomym i pionowym. Początkowo rozszerza się w poziomie, dopiero później pionowo, czyli wrasta głębiej. Ponadto z czasem rak zaczyna tworzyć nowe naczynia, dzięki którym komórki nowotworowe mogą się rozwijać. Im głębiej nacieka nowotwór, tym więcej tkanek lekarz musi wyciąć.

Przy wcześnie wykrytej zmianie bez nacieków można stosować leczenie oszczędzające – wycina się tylko zmieniony fragment paznokcia i otaczające go tkanki, ewentualnie cały aparat paznokciowy. W przypadku zaawansowanego stadium choroby konieczna jest amputacja palca.

Amputacja palca

W przypadku głębokich zmian usuwa się część paliczka (kość palca) lub też cały paliczek. Najczęściej amputacja palca jest wykonywana na poziomie stawów śródręczno-paliczkowych. Trzeba dodać, że w większości przypadków czerniak płytki paznokciowej jest rozpoznawany zbyt późno i amputacja jest już koniecznością!

Terapie uzupełniające i rokowanie

Oprócz leczenia chirurgicznego, które stanowi podstawę terapii, u niektórych pacjentów włącza się leczenie wspomagające, m.in. chemioterapię, radioterapię, terapię celowaną lub immunoterapię. Jest to konieczne, gdy choroba jest już zaawansowana i istnieje ryzyko, że mogło dojść do przerzutów.

Jak wyglądają rokowania? Czy czerniak paznokcia jest uleczalny? Im wcześniej zmiana jest wykryta, tym rokowania są lepsze. Zbyt późne rozpoznanie utrudnia proces leczenia i zwiększa ryzyko przerzutów, np. do węzłów chłonnych, skóry, kości, płuc, mózgu. Niestety ponad połowa chorych na czerniaka paznokcia umiera przed upływem 5 lat od wykrycia nowotworu!

Profilaktyka i obserwacja paznokci

Niestety nie ma czegoś takiego jak profilaktyka czerniaka paznokcia. Można co najwyżej stosować środki ochronne w celu zapobiegania urazom mechanicznym paznokci. Jednocześnie zaleca się regularnie kontrolować stan płytki paznokciowej.

Promienie UV nie mają aż takiego wpływu na rozwój czerniaka paznokci, mimo to ochrona przeciwsłoneczna zawsze powinna stanowić obowiązkowy element codziennej pielęgnacji. Oczywiście wskazane jest również stosowanie się do ogólnych zasad zdrowego stylu życia.

Regularna kontrola zmian na paznokciach

Należy regularnie stosować wzmacniające preparaty na paznokcie i sprawdzać stan płytki. Dzięki takim kontrolom łatwiej jest wykryć ewentualne nieprawidłowości. Szczególną ostrożność należy zachować, gdy pojawią się jakiekolwiek niepokojące zmiany. Można je najpierw obserwować, jednak lepiej jak najszybciej skonsultować je z lekarzem.

Ochrona paznokci przed urazami

Właściwie jedynym zabiegiem profilaktycznym, który może dawać wymierne efekty w zmniejszaniu ryzyka zachorowania na czerniaka paznokciowego, jest ochrona paznokci przed urazami. Dotyczy to głównie sportowców i osób wykonujących zawody sprzyjające urazom w obrębie dłoni i stóp. Wskazane jest noszenie rękawic ochronnych, a także właściwie dopasowanych butów lub obuwia ochronnego ze wzmocnionymi palcami.

Kiedy zgłosić się do dermatologa?

Jak już wspomniano, niepokojące zmiany jak ciemne znamię pod paznokciem lub przebarwienie paznokcia należy jak najszybciej pokazać dermatologowi. Po wykonaniu odpowiednich badań dokona rozpoznania i zleci odpowiednie leczenie. Gdy zdiagnozuje grzybicę, zapisze preparaty przeciwgrzybicze. W przypadku podejrzenia czerniaka skieruje na biopsję i na konsultację z onkologiem.

Wcześnie zdiagnozowany czerniak płytki paznokciowej jest uleczalny, w dodatku nie wymaga radykalnych zabiegów w postaci amputacji palca. Nie można bagatelizować żadnych zmian na paznokciach i należy je konsultować z lekarzem. Zwłoka może słono kosztować, mowa nie tylko o utracie palca. Nowotwór paznokcia szybko daje przerzuty, przez co szanse wyleczenia znacząco spadają.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.