Hipokalcemia. Co to jest? Jak się objawia? W jaki sposób ją leczyć?
14.01.2024Hipokalcemia to stan, gdy stężenie wapnia we krwi jest obniżone. Wapń jest jednym z kluczowych pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Kojarzy się on głównie z utrzymaniem w zdrowiu układu kostnego, ale prawda jest taka, że jest potrzebny również mięśniom, sercu oraz mózgowi. Jak objawia się hipokalcemia? W jaki sposób można ją leczyć?
Spis treści:
Hipokalcemia – co to jest?
Hipokalcemia to inaczej niedobór wapnia w organizmie. Chorobę tę rozpoznaje się, gdy w surowicy krwi stężenie wapnia całkowitego (wapnia związanego z albuminą) wynosi poniżej 2,25mmol/l (prawidłowe stężenie to 2,25-2,75mmol/l), a stężenie wapnia zjonizowanego (wapnia wolnego, aktywnego biologicznie) spada poniżej 0,95mmol/l (prawidłowe stężenie to 0,95-1,13mmol/l).
Szacuje się, że obniżony poziom wapnia we krwi może dotyczyć nawet 40% społeczeństwa, szczególnie na jego rozwój narażone są m.in. kobiety w okresie menopauzy i osoby niespożywające produktów mlecznych oraz osoby na diecie wegańskiej. Niedobór wapnia może być niewielki lub znaczny, co odzwierciedla się w przebiegu choroby – może ona przebiegać bezobjawowo, mogą pojawiać się różnorakie objawy hipokalcemii o różnym nasileniu, a przy zaawansowanym niedoborze lub nagłym spadku stężenia wapnia we krwi może nawet dojść do stanu zagrażającego życiu.
Wapń jest ważnym pierwiastkiem, bez którego organizm nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Odgrywa on główną rolę w utrzymaniu zdrowego układu kostnego, w końcu w kościach i zębach znajduje się 99% całego zapasu wapnia zgromadzonego w organizmie. Poza tym wapń w znaczący sposób wpływa na pracę mózgu, nerwów i mięśni, a także układu sercowo-naczyniowego – uczestniczy w przewodnictwie bodźców nerwowych, reguluje skurcze mięśni i krzepliwość krwi, aktywuje niektóre enzymy oraz pomaga w utrzymaniu prawidłowej gospodarki hormonalnej i metabolicznej, a także w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
Gospodarka wapniowa w organizmie jest regulowana przez kilka substancji, w tym przez wytwarzany przez gruczoły przytarczyczne parathormon (PTH), który m.in. wpływa na zwiększenie wchłaniania wapnia z jelita cienkiego. Ponadto ważnym składnikiem uczestniczącym w procesie regulacji poziomu wapnia we krwi jest witamina D oraz działająca antagonistycznie w stosunku do PTH kalcytonina. Dzięki tym substancjom stężenie tego pierwiastka we krwi utrzymywane jest na odpowiednim poziomie, co ma oczywiście bezpośrednie znaczenie dla zachowania właściwej budowy kości i zębów, utrzymania prawidłowej pracy mięśni, układu nerwowego i układu krążenia.
Hipokalcemia – przyczyny
Jakie są główne przyczyny hipokalcemii? Niedobór wapnia często związany jest z niedostateczną podażą tego składnika w codziennej diecie! Jednak dieta uboga w wapń nie jest jedynym czynnikiem prowadzącym do rozwoju tego stanu. Jako przyczyny hipokalcemii wymienia się m.in. upośledzone wchłanianie wapnia, nadmierne wydalanie wapnia wraz z moczem, niedobór parathormonu, zaburzenia hormonalne, przewlekłą niewydolność nerek, niedoczynność przytarczyc, ostre zapalenie trzustki, nietolerancje i alergie pokarmowe, hiperfosfatemię (podwyższony poziom fosforanów we krwi), hipoalbuminemię (niski poziom albuminy), choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna).
Do rozwoju hipokalcemii mogą prowadzić także niedobory magnezu lub witaminy D, zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, zasadowica oddechowa (stan ten pojawia się zwykle wskutek hiperwentylacji w sytuacjach stresu lub podczas napadu paniki), stosowanie niektórych leków (m.in. kalcymimetyków, bisfosfonianów, hormonów steroidowych). U kobiet ryzyko hipokalcemii występuje ponadto w okresie ciąży, karmienia piersią oraz w okresie menopauzy.
Hipokalcemia – objawy
Ze względu na fakt, że wapń pełni wiele różnych funkcji w organizmie, objawy hipokalcemii mogą obejmować różne narządy i układy, zaś nasilenie dolegliwości zależne jest od tego, jak bardzo stężenie wapnia we krwi się obniżyło. Zwykle jednak lekki niedobór wapnia, a nawet i przewlekła hipokalcemia początkowo nie daje żadnych objawów. Długo utrzymujący się niedobór wapnia może stopniowo powodować zaburzenia krzepliwości krwi (np. w postaci krwotoków z nosa), zaburzenia neurologiczne, przewlekłe choroby nerek, bóle mięśniowe i stawowe, stany depresyjne i lękowe.
Skutkiem przewlekłej hipokalcemii jest osłabienie układu kostnego, co objawia się zwiększoną podatnością na złamania i próchnicą zębów, z czasem rozwojem osteomalacji i osteoporozy. U dzieci hipokalcemia może powodować zahamowanie wzrostu, wady postawy i krzywicę. Niedobór wapnia wpływa również na funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego, najczęściej pojawia się kołatanie serca i zaburzenia rytmu. Dość typowe są też objawy hipokalcemii widoczne w postaci zmian skórnych i wysypki alergicznej, suchości i swędzenia skóry, łamliwości paznokci i włosów, zwiększonej skłonności do siniaków i utrudnionego gojenia się ran. Ponadto utrzymujące się obniżone stężenie wapnia we krwi może prowadzić do rozwoju zaćmy.
W przypadku nagłego spadku poziomu wapnia lub w sytuacji, gdy jego stężenie obniża się poniżej 1,9mmol/l, mogą pojawiać się bardzo charakterystyczne objawy hipokalcemii związane ze zwiększoną pobudliwością nerwów i mięśni. Jest to tężyczka lub równoważniki tężyczki. W przebiegu napadu tężyczkowego dochodzi do symetrycznego drętwienia opuszków palców dłoni i stóp, a także typowych skurczów mięśni wokół ust (tzw. usta karpia), następnie skurcze i drętwienie obejmują kończyny górne i dolne – obserwuje się wtedy m.in. objaw Trousseau (tzw. ręka położnika – zgięcie czwartego i piątego palca dłoni z równoczesnym wyprostem kciuka, palca wskazującego i środkowego), a także mięśnie klatki piersiowej.
Pojawienie się objawów tężyczki może zagrażać życiu (gdy dojdzie do skurczu mięśni krtani), dlatego wymaga natychmiastowego wezwania pogotowia. Leczenie hipokalcemii w takim przypadku odbywa się w szpitalu i polega m.in. na dożylnym podawaniu wapnia. Oprócz typowych objawów tężyczki mogą występować także mniej charakterystyczne równoważniki tężyczki, czyli podwójne widzenie, światłowstręt, skurcz powiek, napad astmy, dławica piersiowa, ból brzucha, napad migreny, drgawki. W przypadku hipokalcemii wynikającej z zasadowicy oddechowej może wystąpić tężyczka utajona objawiająca się m.in. problemami z koncentracją, bezsennością, wyczerpaniem, obniżeniem nastroju, rozdrażnieniem, bólami w klatce piersiowej, kołataniem serca, mrowieniem i skurczami mięśni oraz objawem Chvostka (drganie mięśni twarzy wywołane dotknięciem nerwu twarzowego) i objawem Trousseau.
Hipokalcemia – leczenie
Aby rozpocząć leczenie hipokalcemii, należy rozpoznać jej przyczynę. Jeśli niedobór wapnia jest związany z istniejącymi zaburzeniami lub chorobami, należy koniecznie zacząć leczenie przyczynowe. Diagnostyka hipokalcemii i jej przyczyn polega na wykonaniu szeregu badań, m.in. oznaczenia poziomu wapnia całkowitego i wapnia zjonizowanego, oznaczenia poziomu PTH, witaminy D, magnezu i fosforu oraz stężenia kreatyniny, jak również badania EKG.
Zwykle jednak przyczyny hipokalcemii tkwią w niedostatecznej podaży wapnia w diecie, toteż kluczowe jest uzupełnienie niedoboru tego pierwiastka i utrzymanie jego stężenia na prawidłowym poziomie. Najczęściej modyfikacja diety jest w zupełności wystarczająca, jednak lekarz może dodatkowo zlecić stosowanie specjalnie dobranych leków (np. Calperos) lub suplementów diety – nie tylko z wapniem, ale również z witaminą D.
Ile wynosi dzienne zapotrzebowanie organizmu na wapń? Kwestia ta zależy od kilku czynników, m.in. wieku i płci. U niemowląt do 6. miesiąca życia zalecane spożycie wapnia wynosi 200mg, od 6. do 12. miesiąca życia – 260mg, u dzieci od 1. do 3. roku życia – 700mg, od 4. do 9. roku życia – 1000mg, u chłopców i dziewcząt od 10. do 18. roku życia – 1300mg, u osób dorosłych od 19. do 50. roku życia – 1000mg, u osób powyżej 51. roku życia – 1200mg, u kobiet w ciąży i karmiących piersią poniżej 19. roku życia – 1300mg, u kobiet w ciąży i karmiących piersią powyżej 19. roku życia – 1000mg.
Jakie źródła wapnia należy wprowadzić do codziennej diety? Są to głównie produkty mleczne – odtłuszczone mleko w proszku (1404mg w 100g), ser żółty (867mg w 100g), jogurt naturalny (120-170mg w 100g), ponadto mak (1438mg w 100g), sardynki w oleju (351mg w 100g), łosoś (232mg w 100g), jarmuż (250mg w 100g). Warto równocześnie zadbać o odpowiednią podaż witaminy K, witaminy D i magnezu. Trzeba też uważać na produkty, które utrudniają wchłanianie wapnia, np. szczawiany (np. szczaw, szpinak, rabarbar), fityniany (zboża), a także nadmiar kawy, alkoholu, błonnika i fosforu.
Hipokalcemia, czyli niedobór wapnia może doprowadzić do licznych problemów zdrowotnych, dlatego ważne jest to, aby na co dzień dostarczać organizmowi odpowiedniej ilości tego cennego składnika. Jeśli dieta nie pokrywa dobowego zapotrzebowania organizmu na wapń, należy rozpocząć suplementację. Przed jej wdrożeniem zaleca się skonsultować z lekarzem i wykonać odpowiednie badania oznaczające stężenie wapnia we krwi.
