Jak oceniamy skuteczność antykoncepcji? Poznaj wskaźnik Pearla

Jest wiele różnych metod antykoncepcji. Wybierając jedną z nich dla siebie, bierzemy pod uwagę wiele kwestii, m.in. indywidualne preferencje oraz skuteczność w zapobieganiu ciąży. Do oceny tego drugiego kryterium, czyli działania antykoncepcji, stosuje się wskaźnik Pearla. Jakie są najpopularniejsze metody antykoncepcji i ich skuteczność?

Spis treści:

• Czym jest wskaźnik Pearla?
• Skuteczność różnych metod antykoncepcji
• Wskaźnik Pearla dla popularnych metod
• Czynniki wpływające na skuteczność antykoncepcji
• Porównanie skuteczności metod antykoncepcyjnych
• Jak wybrać skuteczną metodę antykoncepcji?

Czym jest wskaźnik Pearla? 

Wskaźnik Pearla lub indeks Pearla to skala, która umożliwia ocenę skuteczności różnych metod antykoncepcji w zakresie zapobiegania ciąży. 

Definicja i historia wskaźnika Pearla 

Co to jest wskaźnik Pearla? Jest to miara statystyczna, która określa skuteczność poszczególnych metod antykoncepcyjnych. Należy od razu powiedzieć, że indeks Pearla w żaden sposób nie dotyczy ochrony przed chorobami przenoszonymi płciowo, odnosi się wyłącznie do skuteczności w zapobieganiu ciąży. 

Ten sposób obliczania efektywności metod antykoncepcji został opracowany w 1932 roku przez amerykańskiego biologa Raymonda Pearla. Choć minęło niemalże sto lat, nadal jest to najpopularniejsza miara oceny skuteczności antykoncepcji. 

Jak obliczać Pearl Index? 

Jak ocenić skuteczność antykoncepcji przy pomocy indeksu Perla? Wskaźnik ten określa liczbę niezamierzonych ciąż na 100 kobiet, które stosują daną metodę antykoncepcji przez okres jednego roku. Przykładowo, wskaźnik Pearla wynoszący 1 oznacza, że jedna na 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji zaszła w ciążę w wyniku regularnego pożycia seksualnego. 

Interpretacja wyników wskaźnika 

Zasada jest prosta – im niższy wskaźnik Pearla, tym dana antykoncepcja dla kobiet i mężczyzn jest skuteczniejsza. Należy dodać, że dla środków antykoncepcyjnych oblicza się dwie wartości wskaźnika Pearla: 

• dla idealnego stosowania – wzorcowego, zgodnego z zaleceniami 

• dla typowego stosowania – rzeczywistego, uwzględniającego błędy i odstępstwa od zaleceń

Skuteczność różnych metod antykoncepcji 

Antykoncepcja dla kobiet może mieć różne formy. Najpopularniejsze są środki antykoncepcyjne na bazie hormonów – tabletki, jak również plastry, iniekcje, implanty i wkładki domaciczne. Ponadto kobiety mogą stosować metody mechaniczne. Opcją jest również antykoncepcja naturalna! 

Antykoncepcja hormonalna – tabletki i implanty 

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych oraz innych środków bazujących na syntetycznych odpowiednikach hormonów żeńskich jest jedną z najwyższych spośród wszystkich dostępnych metod zapobiegania ciąży. 

Metody mechaniczne – prezerwatywy i spirale 

Również skuteczność antykoncepcji mechanicznej – prezerwatyw, krążków, globulek, spirali – jest dość wysoka. Dodatkowo w przypadku prezerwatyw – tradycyjnych oraz żeńskich – dochodzi bardzo istotna korzyść. Prezerwatywy jako jedyne metody antykoncepcji zapewniają ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową, w tym przed zakażeniem wirusem HIV. 

Antykoncepcja naturalna i jej ograniczenia 

Naturalna antykoncepcja dla kobiet polega na obserwacji cyklu menstruacyjnego oraz różnych parametrów z nim związanych. W ten sposób kobieta może określić dni płodne. Wyróżnia się metody takie jak np.: 

• metoda kalendarzykowa (metoda Ogino-Knausa) – polega na obliczaniu dni płodnych i niepłodnych na podstawie długości poprzednich cyklów 

• metoda śluzowa (metoda Billingsów) – polega na obserwacji śluzu szyjkowego, należy zwracać uwagę na jego ilość, kolor i konsystencję. Dni płodne można stwierdzić, gdy śluz jest przejrzysty, śliski i rozciągliwy 

• metoda termiczna – polega na codziennym mierzeniu temperatury ciała zaraz po przebudzeniu, wzrost temperatury świadczy o tym, że zbliża się owulacja 

• metoda objawowo-termiczna (metoda Rötzera) – to połączenie metody śluzowej i termicznej 

Zasadniczo metody naturalne nie są uznawane za najskuteczniejsze, choć niektóre z nich mają dość niski wskaźnik Pearla. Wiele kobiet nie ma do nich zaufania, gdyż mogą być kłopotliwe. Wymagają dużej samodyscypliny i systematyczności, a także unikania współżycia w dni płodne. 

Największym problemem jest to, że skuteczność naturalnych ofert antykoncepcji (zwłaszcza metody kalendarzykowej) jest uzależniona od regularności cyklów menstruacyjnych, a te u wielu kobiet nie są regularne. Ponadto wskazuje się na różne czynniki, które mogą doprowadzić do wydłużenia lub skrócenia cyklu, jest to m.in. stres, choroby, infekcje, podróże, zmiany diety. 

Należy jednak podkreślić, że mimo wielu wad antykoncepcja naturalna ma też zalety, jest całkowicie bezpieczna, pozwala lepiej poznać swoje ciało i nie daje żadnych skutków ubocznych.

Wskaźnik Pearla dla popularnych metod 

Teraz przyjrzyjmy się, jak wyglądają poszczególne rodzaje antykoncepcji i ich skuteczność według skali Pearla? Dla porównania warto podać, że indeks Pearla w przypadku braku antykoncepcji wynosi 80-90. 

Tabletki antykoncepcyjne – dane statystyczne 

Warto na początek zająć się najpopularniejszą opcją, wybieraną przez miliony kobiet na całym  świecie, czyli tabletkami antykoncepcyjnymi: 

• jednoskładnikowa (progestagenowa) tabletka antykoncepcyjna – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,5; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 3 

• dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,2; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 7

Prezerwatywy męskie i żeńskie 

Równie często co hormonalne środki antykoncepcyjne wybierane są metody mechaniczne, czyli prezerwatywy tradycyjne. W rzadszym użyciu są prezerwatywy żeńskie, tzw. femidomy, warto jednak wiedzieć, że jest też taka opcja. A jak prezentuje się skuteczność prezerwatyw? 

• prezerwatywy dla mężczyzn – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 2; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 13 

• prezerwatywy dla kobiet – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 5; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 21 

Do metod barierowych zalicza się także diafragmę (kapturek naszyjkowy) oraz gąbkę antykoncepcyjną nasączoną środkiem plemnikobójczym. 

Wkładki domaciczne i implanty 

Alternatywą dla tabletek i prezerwatyw są też inne środki w postaci implantów, plastrów, iniekcji i wkładek domacicznych, część z nich to preparaty hormonalne: 

• implant z progestagenem – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,05; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 0,1 

• iniekcje z progestagenem – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,2; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 4 

• wkładka (spirala) domaciczna z lewonorgestrelem – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,1; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 0,2 

• wkładka (spirala) domaciczna z miedzią – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,6; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 0,8 

• plastry antykoncepcyjne – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,3; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 7 

• krążek dopochwowy hormonalny – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,3; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 7

Czynniki wpływające na skuteczność antykoncepcji 

Antykoncepcja dla mężczyzn i antykoncepcja dla kobiet może być bardzo skuteczna, warunkiem jest jej prawidłowe stosowanie! Jest kilka czynników, które mogą zaważyć na tym, czy wybrana przez nas metoda zadziała. Co obniża skuteczność antykoncepcji? 

Prawidłowe stosowanie vs typowe użycie 

Wskaźnik Pearla jest określany zarówno dla stosowania ściśle według zaleceń, jak i dla stosowania typowego, czyli z takimi błędami jak np. pominięcie dawki tabletek. Jak widać na powyższych przykładach różnica między indeksem Pearla dla idealnego i rzeczywistego używania może być znaczna – zwłaszcza w przypadku metod, przy używaniu których jest większe prawdopodobieństwo popełniania błędów. 

Z tego powodu mniejsze różnice między rzeczywistym i idealnym stosowaniem notuje się w przypadku metod długoterminowych, które nie zależą od codziennego stosowania, np. wkładki domaciczne i implanty. 

Błędy użytkowników i ich konsekwencje 

Jednym z najczęstszych błędów jest pominięcie dawki tabletek antykoncepcyjnych lub stosowanie ich o różnych porach dniach. Należy podkreślić, że tabletki antykoncepcyjne trzeba przyjmować każdego dnia o tej samej porze – z kilkugodzinną tolerancją. W zależności od rodzaju tabletek stosuje się je w sposób ciągły – tabletki jednoskładnikowe lub z przerwą (bądź tabletkami placebo) w systemie 21+7 lub 24+4 – tabletki dwuskładnikowe. 

Jeśli chodzi o metody barierowe, to głównym błędem jest nieprawidłowe założenie, skutkujące tym, że np. prezerwatywa zsuwa się podczas stosunku. Skuteczność obniża się także, gdy środki te zostały w jakikolwiek sposób uszkodzone, np. przedziurawione. 

Wiek i stan zdrowia a skuteczność 

W kwestii – metody antykoncepcji i ich skuteczność – znaczenie ma wiek, stan zdrowia oraz masa ciała. Oczywiście z wiekiem płodność kobiet stopniowo się obniża, jednakże nawet po 40. roku życia występuje ryzyko nieplanowanej ciąży, dlatego kobiety, które nie chcą dziecka, muszą stosować antykoncepcję. 

Na skuteczność antykoncepcji hormonalnej wpływ mają inne stosowane leki, np. niektóre antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, antydepresanty, leki przeciwpadaczkowe, preparaty z dziurawcem, węgiel aktywny, preparaty żelaza. Podczas leczenia kobiety powinny stosować dodatkowe zabezpieczenie. 

Ostrożność muszą zachowywać też kobiety z nadwagą i otyłością – są narażone na mniejszą skuteczność leków hormonalnych, co może oznaczać konieczność stosowania dodatkowych metod antykoncepcji. Dodatkowe zabezpieczenie jest potrzebne w przypadku zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Biegunka i wymioty, które pojawią się w ciągu 3-4 godzin po przyjęciu dawki hormonów, mogą zaburzyć ich wchłanianie.

Porównanie skuteczności metod antykoncepcyjnych 

Zanim przejdziemy do tego, jakie są najskuteczniejsze metody antykoncepcji, warto powiedzieć, że właściwie żadna metoda nie daje 100% pewności! Jak wygląda procentowa skuteczność antykoncepcji? 

Ranking najskuteczniejszych metod 

Jeśli chodzi o porównanie skuteczności antykoncepcji, to mówiąc najprościej, najlepsze są metody nieodwracalne, długodziałające i tabletki antykoncepcyjne. Mniejszą skuteczność mają prezerwatywy, najmniejszą metody naturalne. Skuteczność antykoncepcji w procentach wygląda następująco: 

• sterylizacja – 99,9%

• implant – 99,95%

• wkładki wewnątrzmaciczne – 99,2-99,8%

• iniekcje – 99%

• tabletki jednoskładnikowe – 97-99,5%

• tabletki dwuskładnikowe – 92-99,9%

• krążek dopochwowy – 91-99,5%

• prezerwatywy – 86-97% 

Antykoncepcja odwracalna vs nieodwracalna 

Do tej pory opisywane metody określa się jako odwracalne – nie powodują trwałej niepłodności. Są także metody chirurgiczne, które są uznawane za nieodwracalne (choć są zabiegi, które mogą je odwrócić). Sterylizacji mogą się poddawać zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Jaka jest skuteczność wazektomii i podwiązania jajowodów? 

• wazektomia (podwiązanie lub przecięcie nasieniowodów, przez co plemniki nie przedostają się do ejakulatu) – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,1; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 0,15 

• salpingektomia (podwiązanie lub przecięcie jajowodów, zabieg blokuje drogę komórki jajowej i uniemożliwia jej połączenie z plemnikiem) – najniższy spodziewany wskaźnik Pearla: 0,5; rzeczywisty wskaźnik Pearla: 0,5 

Rodzajem trwałej sterylizacji u kobiet jest sterylizacja histeroskopowa – w jajowodach umieszcza się małe implanty, które przyczyniają się do włóknienia i zablokowania światła jajowodu oraz histerektomia (usunięcie macicy). 

Metody krótko i długoterminowe 

Porównując metody krótkoterminowe i długoterminowe, nie ma żadnych wątpliwości, że skuteczniejsze i wygodniejsze są te drugie. Jest mniejsze ryzyko popełnienia błędu, co za tym idzie, ich efektywność jest większa, np. skuteczność implantów antykoncepcyjnych oceniana jest na niemal 100%.

Jak wybrać skuteczną metodę antykoncepcji? 

Osoby, które nie chcą dzieci, zamiast inwestować w testy ciążowe, powinny poświęcić więcej czasu na wybór odpowiedniej metody antykoncepcji. Procentowa skuteczność antykoncepcji jest bardzo ważna, ale trzeba mieć na uwagę również wiele innych rzeczy. 

Indywidualne potrzeby i preferencje

Niezwykle istotne jest to, aby dobrać metodę antykoncepcji do własnych potrzeb i preferencji. Nie każda kobieta, będzie chciała codziennie stosować tabletki, będzie się bardziej komfortowo czuła z metodami długoterminowymi. Co więcej, nie wszystkie kobiety będą chciały stosować hormony, a niektóre w ogólnie nie będą mogły tego robić. 

Konsultacja lekarska i badania 

Ze względu na to, że leki hormonalne są obciążone skutkami ubocznymi, jest wiele przeciwwskazań do ich stosowania, np. choroby serca, choroby wątroby, aktywna lub przebyta choroba zakrzepowo-zatorowa, rak piersi, palenie papierosów. Kobieta, która rozważa wprowadzenie takiej antykoncepcji, musi się zgłosić do ginekologa, który zleci wykonanie różnych badań i na podstawie ich wyników przepisze konkretne tabletki lub dobierze inny bardziej odpowiedni rodzaj antykoncepcji. 

Łączenie metod antykoncepcyjnych

Skuteczność antykoncepcji można bardzo łatwo zwiększyć, stosując dwie metody jednocześnie. Najlepsze efekty można uzyskać, łącząc metody hormonalne z barierowymi, czyli np. tabletki jedno- lub dwuskładnikowe oraz prezerwatywy. Dodatkowo dzięki prezerwatywom zyskuje się ochronę przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. 

Zasadniczo skuteczność antykoncepcji jest bardzo wysoka, istotne jest jednak to, aby używać jej właściwie – zgodnie z przeznaczeniem i zaleceniami. Za najskuteczniejsze uchodzą metody długoterminowe, zaś za najmniej skuteczne – prezerwatywy i metody naturalne, gdyż są obarczone największym ryzykiem błędu ludzkiego.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.