Sinice w wodzie – jak je rozpoznać i jak się przed nimi chronić?

mgr farm. Jarosław Buczarski

Już niedługo rzesze Polaków zaczną wymarzony wypoczynek nad Bałtykiem, czy również w tym roku sinice pokrzyżują ich plany? Niestety powtarzające się każdego lata alerty o zakwicie sinic w Morzu Bałtyckim przestają dziwić. A czym właściwie są sinice? Jak duże zagrożenie stwarzają one dla zdrowia człowieka? 

Spis treści:

• Czym są sinice i kiedy się pojawiają?
• Zagrożenia związane z sinicami
• Jak rozpoznać sinice w wodzie?
• Profilaktyka i ochrona przed sinicami
• Pierwsza pomoc przy zatruciu lub reakcji alergicznej 

Czym są sinice i kiedy się pojawiają?

Co to są sinice w wodzie? Sinice to jednokomórkowe organizmy, które zwane są cyjanobakteriami lub cyjanotrofitami. Uważane są one za jedne z najstarszych form życia występujących na Ziemi. Bytują w glebie i skałach, przede wszystkim jednak w wodzie – słodkiej i słonej, a nawet w gorących źródłach. Cechuje je wysoka odporność na różnego rodzaju warunki, niegroźne są im wysokie temperatury i susze, a nawet zanieczyszczenia i niski poziom tlenu w wodzie.

Warto od razu wytłumaczyć, że sinice to nie są glony, choć wiele osób nadal tak uważa. Są to bakterie, które jednak w fazie zakwitu mogą wyglądem i barwą przypominać wodorosty, ale w odróżnieniu od glonów sinice produkują niebezpieczne toksyny.

Charakterystyka sinic – co powoduje ich rozwój?

Sinice naturalnie występują w wodzie i w normalnych warunkach nie stanowią zagrożenia. Niebezpieczny jest dopiero zakwit sinic. Od czego powstaje sinica w wodzie? Do zakwitu sinic dochodzi zwykle, gdy jest bardzo ciepło. Oprócz odpowiednio wysokiej temperatury wody (16-20st. C) kluczowy jest brak wiatru i opadów, delikatne falowanie wody, jak również wysoka zawartość azotanów i fosforanów w wodzie, które spływają rzekami do morza z pól uprawnych.

Kiedy i gdzie najczęściej występują zakwity?

O sinicach najczęściej mówi się w kontekście Bałtyku, jednak nie jest to jedyny zbiornik wodny, który może zostać „zaatakowany” przez te organizmy. Często spotyka się również sinice w jeziorze i stawie. Sinice w morzu najczęściej pojawiają się w płytkich wodach przybrzeżnych i zatokach, gdy temperatura powietrza jest wysoka. Zazwyczaj można je obserwować w Zatoce Gdańskiej, Zatoce Puckiej, w Międzyzdrojach, na Półwyspie Helskim, w Gdyni i okolicach Stegny.

Jak sprawdzić, czy w zbiorniku wodnym są sinice?

Gdzie sprawdzić występowanie sinic? W tym celu należy śledzić komunikaty m.in. Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Przede wszystkim jednak obecność sinic w wodzie można zauważyć gołym okiem, widoczny jest m.in. charakterystyczny kożuch na wodzie. Ponadto wyczuwalny w powietrzu jest nieprzyjemny zapach stęchlizny.

Zagrożenia związane z sinicami

Sinice w wodzie wytwarzają toksyny i inne substancje, które są groźne nie tylko dla ludzi, ale i dla zwierząt. Należy wyraźnie podkreślić, że konsekwencje zdrowotne mogą pojawić się nie tylko po kąpieli w skażonej wodzie, po przypadkowym spożyciu takiej wody, po zjedzeniu skażonej żywności, ale także wskutek wdychania powietrza w pobliżu skażonych kąpielisk.

Toksyny sinic – dlaczego są niebezpieczne?

Jest wiele gatunków sinic, nie wszystkie są niebezpieczne. Niemniej jednak gatunki najczęściej występujące w Bałtyku produkują substancje toksyczne, które są szkodliwe. Także sinice spotykane w wodach słodkowodnych mają taką zdolność. Zakwit sinic w zbiorniku wodnym oznacza, że znacząco wzrasta w wodzie zawartość toksyn, tym samym nie wolno do niej wchodzić.

Toksyny produkowane przez sinice w morzu lub jeziorze wykazują działanie hepatotoksyczne, neurotoksyczne, dermatoksyczne. Mogą one wywoływać zarówno łagodne dolegliwości, jak i przyczyniać się do poważnych zatruć i uszkadzania narządów wewnętrznych. Sinice nad Bałtykiem to głównie gatunek Nodularia spumigena, który wytwarza nodularynę, czyli hepatotoksynę. Hamuje ona aktywność fosfataz fosfoproteinowych 1 i 2A w wątrobie, przez co może przyczyniać się do występowania dolegliwości żołądkowo-jelitowymi, osłabienia, niewydolności wątroby.

Innym gatunkiem sinicy występującej w naszym morzu jest Aphanizomonen flos-aquae, jego toksyny powodują głównie objawy ze strony układu nerwowego i mięśniowego, w skrajnych przypadkach po kontakcie z nimi może dojść do porażenia mięśni oddechowych.

Objawy zatrucia sinicami

Po kontakcie z sinicami może wystąpić szereg różnych objawów, przy czym trzeba odnotować, że to, jakie dolegliwości się pojawią, zależy od rodzaju toksyny sinic oraz od tego, czy do kontaktu z nimi doszło podczas kąpieli w skażonej wodzie, czy zostały spożyte, czy też były one wdychane. Ponadto nasilenie objawów uzależnione jest od tego, jak długi był kontakt z bakteriami. Jakie są najczęstsze objawy sinicy w wodzie?

Zanim przejdziemy do tego, jak wygląda zatrucie sinicami, warto powiedzieć, po jakim czasie od kontaktu z toksynami pojawiają się objawy. Może to nastąpić np. po kilku godzinach lub nawet po kilku dniach. Najczęściej jest to:

• gorączka
• rumień, wysypka, uczucie pieczenia i swędzenia, miejscowy obrzęk
• podrażnienie skóry i oczu, zapalenie spojówek
• ból brzucha, nudności, wymioty, biegunka
• niewydolność wątroby, krwotoki
• bóle i drżenie mięśni
• zaburzenia równowagi
• bóle i zawroty głowy
• ból gardła
• problemy z oddychaniem, duszności mogące doprowadzić do niedotlenienia mózgu

Trzeba dodać, że objawy sinicy w wodzie u dzieci mogą być bardziej nasilone, w dodatku ryzyko powikłań jest u nich dużo większe. Z tego powodu należy się zawsze skonsultować z lekarzem, jeśli dziecko miało kontakt z sinicami na sinice.

Reakcje alergiczne po kontakcie z sinicami

Zatrucie sinicami, a właściwie produkowanymi przez nie toksynami, to nie jest jedyne zagrożenie! Zawarte w błonach komórkowych sinic lipopolisacharydy mogą wywołać reakcję alergiczną. Jak objawia się alergia na sinice? Objawy uczuleniowe obejmują m.in. podrażnienie skóry i oczu, stany gorączkowe, wysypkę, pęcherze, dolegliwości bólowe, dolegliwości żołądkowo-jelitowe oraz napady astmy.

Jak rozpoznać sinice w wodzie?

Jak wyglądają sinice w wodzie? No cóż, trzeba przyznać, że zakwit sinic może wyglądać spektakularnie. Nierzadko zjawisko to jest tak duże, że jest widoczne nawet na zdjęciach satelitarnych! Z bliska sinica w wodzie nie prezentuje się już tak dobrze, w dodatku odstrasza brzydkim zapachem. Jak rozpoznać sinice w wodzie?

Wygląd wody z zakwitem sinic

Jak wygląda sinica w wodzie? W zależności od gatunku sinic i ich stężenia skażona woda może przybrać niebieską, zieloną, szarą lub brązową barwę, dodatkowo widoczny jest charakterystyczny zielono-czarny, śluzowato-galaretowaty kożuch i gęsta, mętna piana wzdłuż brzegu. Zakwity sinic tworzą na powierzchni gęste skupiska, które przypominają rozlaną olejną farbę. Jednym z najbardziej nieprzyjemnych oznak zakwitu sinic jest unoszący się zapach stęchlizny.

Jak długo może się utrzymywać sinica w Bałtyku? To zależy, może to trwać kilka lub kilkanaście godzin, czasem kilka dni. Kwestia – temperatura wody a sinice ma duże znaczenie dla nadmiernego namnażania się sinic, ale czynnikiem, który ma największe znaczenie dla ich utrzymywania się w wodzie, jest wiatr. Gdy zaczyna silniej wiać i woda mocniej faluje, kożuchy sinicowe mogą szybko zniknąć.

Jak odróżnić sinice od innych naturalnych zjawisk?

Zakwit sinic jest dużym problemem, warto jednak wiedzieć, że czasem nadmierna ilość sinic w morzu może być mylona z naturalnymi zjawiskami, np. z zakwitem glonów lub ze zmąceniem piasku. Główną różnicę między nimi stanowi nieprzyjemny zapach i śluzowaty kożuch.

Aplikacje i źródła informacji o występowaniu sinic

Informacje o tym, gdzie nastąpił zakwit sinic w okresie wakacyjnym, zwykle podawane są we wszystkich serwisach informacyjnych. Ponadto zaleca się śledzić strony Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Można również zainstalować na telefonie specjalną aplikację informującą o aktualnym stanie Bałtyku i o ewentualnych zamknięciach kąpielisk.

Profilaktyka i ochrona przed sinicami

Najlepszym sposobem na to, jak chronić się przed sinicami, jest unikanie kąpieli w wodzie, w której nastąpił zakwit sinic! W tym celu przede wszystkim trzeba śledzić komunikaty GIS-u. Niestety nie ma narzędzi, które mogłyby ze 100% pewnością przewidzieć z wyprzedzeniem, gdzie i kiedy pojawiają się sinice, dlatego alerty trzeba sprawdzać na bieżąco.

Zasady bezpieczeństwa nad wodą w okresie zakwitu sinic

W przypadku, gdy pojawia się sinica w Bałtyku, to po prostu trzeba zachować ostrożność. Nie ma tu żadnej filozofii, cyjanobakterie mogą powodować poważne problemy zdrowotne, dlatego nie warto ryzykować. Z uwagi na to, że do zatrucia może dojść także poprzez wdychanie toksyn, w ogóle nie należy się zbliżać do skażonej wody! Zakaz ten dotyczy nie tylko ludzi, ale i psów! Dla czworonogów spożycie sinic może być śmiertelne.

Jak chronić dzieci przed kontaktem z sinicami?

Osoba dorosła potrafi zrozumieć, jak powstaje sinica w wodzie i co grozi w wyniku kontaktu z jej toksynami. Dziecku wywieszona czerwona flaga na plaży nic nie mówi, ono chce wskoczyć do wody i budować zamki z piasku. Odpowiedzialność za zdrowie dziecka leży po stronie rodziców. W sytuacji, gdy wystąpił zakwit sinic, najlepiej całkowicie zrezygnować z wyprawy na plażę i wymyślić inną atrakcję dla malucha. Ponadto od najmłodszych lat należy edukować dzieci w kwestii zagrożeń związanych z sinicami.

Co zrobić przed i po kąpieli w zbiorniku wodnym?

Przed kąpielą w morzu warto sprawdzić wygląd wody, zakwit sinic łatwo zauważyć gołym okiem. Jeśli nie ma oczywistych oznak, można ostrożnie wejść do wody po kolana. Uważa się, że jeśli w takiej sytuacji nie widzimy swoich stóp, woda nie nadaje się do kąpieli. Co zrobić, gdy zaobserwujemy oznaki nadmiernej ilości sinic? Należy to zgłosić ratownikowi.

Warto też wypracować sobie nawyk, że każdorazowo po kąpieli w jakimkolwiek zbiorniku wodnym należy dokładnie umyć całe ciało, a strój kąpielowy wrzucić do prania.

Pierwsza pomoc przy zatruciu lub reakcji alergicznej

Zazwyczaj objawy ustępują samoistnie, nie wymagają żadnych działań. Im dłuższy był kontakt z sinicami lub doszło do ich połknięcia, tym objawy mogą być bardziej nasilone i mogą się dłużej utrzymywać. W takiej sytuacji konieczna jest pomoc medyczna. Niezależnie od nasilenia objawów należy się zgłosić do lekarza, gdy kontakt z sinicami miało dziecko lub osoba starsza.

Objawy wymagające natychmiastowej pomocy medycznej

Sinice w wodzie mogą produkować np. hepatotoksyny i neurotoksyny. Ich działanie może doprowadzić do uszkodzenia wątroby i nerek lub do porażenia mięśni oddechowych. Takie objawy jak np. duszności i trudności w oddychaniu są wskazaniem do natychmiastowej wizyty w szpitalu. Trzeba zaznaczyć, że w wyniku kontaktu z sinicami może dojść do śmierci, na szczęście takie przypadki są rzadkie.

Domowe sposoby łagodzenia lekkich objawów

Zasadniczo nie ma specyficznego leczenia zatrucia sinicami. Najczęściej leczenie sinicy w wodzie polega na stosowaniu środków niefarmakologicznych oraz leków łagodzących nasilenie objawów. Pierwsza pomoc po kontakcie z sinicami powinna polegać na nawadnianiu organizmu, w ten sposób można przyspieszyć proces usuwania toksyn. Oprócz wody warto sięgać po detoksykujące zioła do picia.

Farmakologiczne metody łagodzenia objawów

Skutki sinicy w wodzie, które pojawiają się w postaci np. biegunki lub wymiotów, można łagodzić, stosując preparaty dostępne w aptekach. Najczęściej przydają się leki przeciwbólowe, elektrolity oraz probiotyki. W przypadku, gdy wystąpi wysypka po kąpieli w sinicach, zaleca się stosować maści na podrażnienia skórne i kojące preparaty na oparzenia.

Ze względu na to, że może również wystąpić alergia na sinice, pomocne w zmniejszaniu jej objawów mogą być leki przeciwzapalne i środki przeciwalergiczne, w tym leki przeciwhistaminowe oraz preparaty łagodzące świąd. Ponadto przy problemach z oddychaniem lekarz może zlecić podawanie leków przez inhalatory. Należy pamiętać, że po ekspozycji na toksyny sinic konieczna jest obserwacja przez kilka dni, gdyż nie w każdym przypadku objawy pojawiają się od razu.

Co zrobić, gdy pojawiła się sinica w Bałtyku? Trzeba się powstrzymać od kąpieli w morzu i od plażowania. Warto wiedzieć, że zakwit sinicy może nastąpić bardzo szybko, gdy tylko pojawią się sprzyjające warunki, co więcej, ich pojawienie się na jednej z plaż może oznaczać, że niedługo zakwit wystąpi także na pobliskich kąpieliskach. Latem należy więc śledzić komunikaty dotyczące sinic. 

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.