Skurcze mięśni – co może być ich przyczyną i jak im zapobiegać?
24.05.2024Skurcz mięśni to pojawiający się nagle atak bólu, który powoduje ograniczenie mobilności, a w nocy wybudza ze snu. Skurcze zwykle trwają od kilku sekund do kilku minut, po czym samoistnie ustępują. Nie ma jednej przyczyny skurczów, zwykle mają one związek z niedoborami witamin i minerałów (głównie magnezu, wapnia i potasu), jednak zdarza się, że są objawem poważnych chorób. Jak radzić sobie w przypadku występowania skurczów mięśni?
Spis treści:
- Skurcze mięśni – czym są i jak się objawiają?
- Jakie obszary mogą obejmować skurcze mięśni?
- Jakie mogą być przyczyny skurczów mięśni?
- W jaki sposób zapobiegać występowaniu skurczów?
- Jak leczyć bolesne skurcze mięśni?
Skurcze mięśni – czym są i jak się objawiają?
Skurcz mięśni, czy też kurcz, to powszechnie występująca dolegliwość, od czasu do czasu zmaga się z nią większość osób, choć u niektórych skurcze są problemem powtarzającym się regularnie. W jaki sposób dochodzi do skurczu mięśni? W trakcie kurczu następuje mimowolne, gwałtowne skrócenie mięśnia lub zmiana napięcia włókien mięśniowych, mięsień pozostaje po tym napięty jeszcze przez pewien czas. Główne objawy skurczów to nagły, ostry, miejscowy ból powodujący ograniczenie ruchomości części ciała, gdzie do niego doszło. Gdy skurcze pojawiają się w trakcie wykonywania aktywności fizycznej, mogą doprowadzić do kontuzji lub urazu, natomiast w nocy powodują nagłe wybudzenie się ze snu.
Większość osób najczęściej skarży się na skurcze łydek, choć objawy skurczów mogą pojawić się w różnych częściach ciała. Skurcze mięśni są krótkotrwałe, zwykle trwają od kilku lub kilkunastu sekund do maksymalnie kilku minut. Przyczyny skurczów są bardzo różne. Zalicza się do nich zarówno niedobory witamin i minerałów, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, nadmierny wysiłek fizyczny, jak i poważne schorzenia neurologiczne i choroby układu krążenia. W sytuacji, gdy skurcze pojawiają się często, są długotrwałe lub bardzo bolesne, należy się skonsultować z lekarzem!
Jakie obszary mogą obejmować skurcze mięśni?
Zasadniczo skurcze mogą dotykać właściwie wszystkich mięśni (pojedynczych mięśni i grup mięśniowych), oczywiście ze względu na lokalizację mogą mieć nieco inne przyczyny. Zwykle skurcze nóg (m.in. skurcze łydek) są efektem nadmiernego obciążania kończyn dolnych, zmęczenia mięśni lub niedoborów. Skurcze nóg w nocy – głównie w okolicy łydek – mają zazwyczaj charakter neurogenny, częściej występują u kobiet niż u mężczyzn, a ponadto u osób w starszym wieku.
Skurcze w stopach mogą natomiast zwiastować neuropatię cukrzycową lub być skutkiem noszenia niewygodnych butów, skurcze w udzie mogą być objawem zakrzepów i innych problemów naczyniowych, a skurcze w klatce piersiowej mogą z kolei oznaczać choroby układu oddechowego. Na skurcze mięśni rąk narzekają najczęściej osoby pracujące przy komputerze, zaś na skurcze mięśni karku osoby narażone na duży stres i napięcie mięśniowe. Bardzo często pojawiają się też skurcze szyi, mięśni twarzy i mięśni pleców, a także mięśni ramion i przedramion oraz mięśni brzucha.
Jakie mogą być przyczyny skurczów mięśni?
Przyczyny skurczów mięśni są bardzo zróżnicowane. Zdecydowanie najczęstszym powodem nagłego bólu są niedobory witamin i minerałów (m.in. witaminy D i magnezu), a także stan odwodnienia i utrata elektrolitów – m.in. potasu, wapnia i sodu, do której dochodzi wskutek nadmiernego pocenia się, a także podczas biegunki i wymiotów. Typowe jest także występowanie skurczów mięśni w wyniku zmęczenia i nadmiernego obciążenia mięśni (np. podczas treningu, chodzenia w niewygodnych butach lub w butach na wysokich obcasach), braku odpoczynku i odpowiedniej regeneracji oraz zbyt intensywnej aktywności fizycznej, szczególnie gdy jest źle prowadzona, czyli bez rozgrzewki i bez rozciągania! Ryzyko skurczów mięśni występuje także podczas upałów, kiedy może dochodzić do przegrzania organizmu i udaru cieplnego.
Skurcze mięśni mogą towarzyszyć wielu schorzeniom, zdarza się, że pojawiają się w przebiegu chorób o podłożu neurologicznym, takich jak m.in. stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), choroba Parkinsona, choroba Charcota-Mariego-Tootha i zespół niespokojnych nóg (RLS). Jako przyczyny skurczów wymienia się także niektóre choroby układu krążenia, które powodują utrudnienie przepływu krwi i niedokrwienie, czyli miażdżycę, nadciśnienie tętnicze, zakrzepicę i żylaki. Choroby układu krążenia zwykle wywołują skurcze nóg w nocy oraz podczas wysiłku. Charakterystyczne jest to, że ustępują po odpoczynku. Do chorób, które mogą objawiać się skurczami mięśni, zalicza się ponadto zaburzenia metaboliczne takie jak cukrzyca (i będąca jej skutkiem neuropatia cukrzycowa), choroby tarczycy, a także zaburzenia czynności nerek i wątroby.
Skurcze mięśni mogą być również skutkiem stosowania niektórych leków, m.in. leków neuroleptycznych (wskazanych w leczeniu schizofrenii i innych zaburzeń psychicznych), leków moczopędnych i leków przeczyszczających. Grupą szczególnie narażoną na występowanie skurczów mięśni są kobiety w ciąży – głównie w drugim i trzecim trymestrze. Skurcze są bezpośrednio związane z tym, że powiększająca się macica uciska naczynia krwionośne, upośledzając przepływ krwi w nogach. Do tego skurczom w ciąży sprzyja zmęczenie, zwiększona masa ciała i niedostateczne nawodnienie organizmu.
W jaki sposób zapobiegać występowaniu skurczów?
W większości przypadków skurcze mięśni pojawiają się wskutek naszych błędów. Źle zbilansowana, monotonna dieta bazująca na wysokoprzetworzonej żywności powoduje niedobory witamin i minerałów, picie dużej ilości kawy wypłukuje z organizmu magnez, zaś nieprzestrzeganie zasad dotyczących zdrowej aktywności fizycznej może powodować odwodnienie, utratę elektrolitów oraz zmęczenie i nadwerężenie mięśni.
Wszystkie powyższe przyczyny skurczów można wyeliminować! Jak to zrobić? Na pierwszy ogień idzie odżywianie. Kluczowe jest włączenie do diety bogatych źródeł takich składników jak m.in. potas (banany, pomidory), magnez (strączki, produkty pełnoziarniste, kakao, gorzka czekolada), a także wapń (produkty nabiałowe). Warto też pić odpowiednią ilość płynów (około dwa litry dziennie), co pomoże utrzymać prawidłowe nawodnienie organizmu i równowagę wodno-elektrolitową. Zaleca się też, aby podczas upałów i podczas większego wysiłku pić płyny nawadniające lub elektrolity.
W niektórych sytuacjach pomocna może być suplementacja, dotyczy to głównie magnezu, który wspomaga prawidłowe funkcjonowanie układu mięśniowego i nerwowego oraz pełni istotną funkcję w przewodzeniu impulsów nerwowych. Wybierając odpowiedni preparat, warto zwrócić uwagę na to, aby magnez miał dobrze przyswajalną postać (np. cytrynianu), ważne jest też, aby preparat zawierał witaminę B6. Takie kryteria spełnia produkt leczniczy Magne B6 Forte. Drugim składnikiem, który czasem wymaga suplementacji, jest potas. Podobnie jak magnez odgrywa rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych i w pracy mięśni.
Trzecim pierwiastkiem wartym suplementowania jest wapń. Zwykle kojarzy się on ze wspieraniem zdrowia kości, jednak trzeba pamiętać, że jego niedobór prowadzi do tężyczki objawiającej się m.in. intensywnym drżeniem i skurczami mięśni. Dodatkowo zaleca się też stosować preparaty z witaminą D, która jest ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu mięśniowego. Jak sprawdzić, czy organizm zmaga się z niedoborami? W tym celu należy wykonać m.in. jonogram (określenie poziomu elektrolitów w organizmie) oraz badanie poziomu stężenia witaminy D w organizmie.
W kwestii aktywności fizycznej trzeba zawsze pamiętać o rozgrzewce i ćwiczeniach rozciągających. Wysiłek fizyczny należy dawkować, powoli zwiększając intensywność i obciążenia. Po znacznym wysiłku warto też wziąć rozgrzewającą kąpiel, która pomoże zrelaksować mięśnie, a także wykonać delikatny masaż relaksacyjny. Po ciężkim dniu zaleca się też odpoczywać z nogami uniesionymi do góry. Ta prosta czynność jest bardzo pomocna w utrzymywaniu nóg w dobrej kondycji. Chcąc uniknąć skurczów mięśni, nie należy długo przebywać w jednej pozycji, należy za to często spacerować i nosić wygodne buty.
Jak leczyć bolesne skurcze mięśni?
Co zrobić, gdy pojawi się nagły, bolesny skurcz mięśni? W jaki sposób można złagodzić dyskomfort? Pierwszym krokiem, który trzeba uczynić, gdy pojawią się skurcze w trakcie wysiłku fizycznego, jest natychmiastowe zaprzestanie aktywności. Inaczej mięsień będzie nadal obciążany. Aby złagodzić skurcze, należy delikatnie rozciągać kończynę lub wykonać delikatny masaż. Jeśli wystąpią skurcze nóg w nocy, zaleca się po prostu pozostać w pozycji leżącej i wyprostować nogę, jednocześnie zadzierając palce do góry. Dodatkowo rozluźnić mięśnie pomoże ciepły kompres. Ulgę mogą również przynieść zimne kompresy, które zmniejszą ból i ewentualny obrzęk. Nic więcej właściwie nie można zrobić, skurcze mięśni należy po prostu przeczekać.
Ewentualnie jeśli skurcz jest bardzo silny, a mięsień pozostaje napięty dłużej, można zastosować leki przeciwbólowe i przeciwzapalne. Sporadyczne skurcze mięśni oraz wszystkie sytuacje, kiedy wyraźnie można stwierdzić ich przyczynę (np. zmęczenie związane z nadmiernym wysiłkiem), nie powinny budzić niepokoju. Nawracające skurcze, te bardzo bolesne i utrzymujące się dłużej niż kilka minut, a także skurcze, którym towarzyszą inne dolegliwości takie jak sztywność mięśni, osłabienie lub drżenie mięśni, niedowład, powinny być skonsultowane z lekarzem. Jeśli zajdzie taka potrzeba, zleci on dodatkowe badania i skieruje do specjalisty.
W większości przypadków nie trzeba się obawiać skurczów mięśni. Należy po prostu dbać o to, aby dostarczać odpowiedniej ilości witamin i składników mineralnych oraz prawidłowo nawadniać organizm. Ważna jest też regularna aktywność fizyczna, ale niezbyt obciążająca i obowiązkowo poprzedzona rozgrzewką i zakończona rozciąganiem. W przypadku podejrzenia, że skurcze mięśni są związane z poważniejszymi stanami chorobowymi, trzeba jak najszybciej zgłosić się do lekarza!
