Awitaminoza - czym jest to schorzenie i jak je rozpoznać?

Lekarze i dietetycy przestrzegają przed niedoborami witamin, które mogą prowadzić do rozregulowania zachodzących w organizmie procesów. Stan, w którym stwierdza się znaczący niedobór lub całkowity brak jakieś witaminy bądź kilku witamin określa się awitaminozą. Przyczynami tego groźnego schorzenia mogą być błędy żywieniowe oraz zaburzenia trawienia i wchłaniania.

Awitaminoza – co to?

Czym jest awitaminoza? To schorzenie, które stwierdza się u osób ze znaczącym niedoborem lub brakiem jednej lub wielu witamin. Wyróżnia się awitaminozę pierwotną i wtórną. Awitaminoza pierwotna zachodzi, gdy dana witamina lub witaminy nie są dostarczane do organizmu w odpowiedniej ilości, natomiast wtórna – gdy mimo dobrej podaży witamin są one nieprawidłowo wchłaniane lub dochodzi do ich utraty wskutek niezdrowego stylu życia (m.in. nadmierne spożywanie alkoholu, palenie), chorób przewlekłych lub przyjmowania niektórych leków. Mówiąc o niedoborach witamin, używa się także terminu hipowitaminoza, przy czym nie są to pojęcia tożsame. Awitaminoza to stan przewlekły i znacznie bardziej zaawansowany.

Jakie są przyczyny awitaminozy?

Główną przyczyną awitaminozy jest nieprawidłowo zbilansowana dieta – monotonna, restrykcyjna, bazująca na wysokoprzetworzonej żywności, która jest pozbawiona wartości odżywczych. Najważniejszym źródłem witamin są oczywiście warzywa i owoce, jeśli zabraknie ich w codziennej diecie, prawdopodobieństwo, że objawy awitaminozy lub hipowitaminozy mogą się pojawić, jest wysokie.

Ryzykowne z punktu widzenia utrzymania właściwego poziomu witamin w organizmie są również głodówki oraz monodiety, zwłaszcza dlatego, że są one zwykle prowadzone bez nadzoru dietetyka. Awitaminoza może występować także u osób, które prawidłowo się odżywiają i dbają o odpowiednią podaż witamin. Wówczas przyczyna tego schorzenia leży w zaburzeniach trawienia i wchłaniania. Dochodzi do nich między innymi w chorobie alkoholowej, zespole złego wchłaniania, chorobie Leśniowskiego-Crohna, celiakii.

Jakie są objawy awitaminozy?

Objawy awitaminozy nie są jednorodne. Wszystko zależy od tego, jakiej witaminy lub witamin brakuje. Poszczególne witaminy mają w organizmie konkretne funkcje do spełnienia, gdy ich zabraknie, upośledzona zostanie praca narządów i układów, ponadto objawy awitaminozy będą widoczne gołym okiem, np. w pogorszeniu stanu skóry, włosów i paznokci. Pojawiające się dolegliwości będą odzwierciedlały rolę, jaką dana witamina lub witaminy odgrywają w organizmie. Na przykład poważne niedobory witamin z grupy B mogą powodować upośledzenie układu nerwowego i funkcji psychologicznych, układu sercowo-naczyniowego, a także zaburzenia hormonalne i problemy skórne.

Czym skutkuje awitaminoza?

Większość dolegliwości związanych z awitaminozą jest przejściowych, praca układów i narządów, procesy metaboliczne – to wszystko wraca do normy, gdy niedobory zostaną uzupełnione. Jednakże w niektórych przypadkach awitaminoza może mieć trwałe skutki. Dzieje się tak, gdy stan chorobowy utrzymuje się długotrwale. Przewlekłe niedobory są szczególnie niebezpieczne dla dzieci i osób starszych. Wśród najpoważniejszych skutków awitaminozy należy wymienić m.in. krzywicę u dzieci oraz kurzą ślepotę. Awitaminoza, jeśli nie zostanie zdiagnozowana i właściwie leczona, w skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci.

Awitaminoza witaminy A

Jak objawia się awitaminoza witaminy A? Przede wszystkim dotyka ona oczu, dochodzi do zaburzenia widzenia po zmroku – kurzej ślepoty (ślepota zmierzchowa). Ponadto mogą być odczuwane objawy tzw. zespołu suchego oka (nadmierna suchość spojówki, rogówki lub całej gałki ocznej). Witamina A jest ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, jej brak może objawiać się zwiększoną zapadalnością na infekcje. Dodatkowo może pojawiać się zmęczenie, pogorszeniu ulega też stan skóry, włosów i paznokci.

Awitaminoza witaminy D

Witamina D jest szczególną witaminą, której głównym źródłem wcale nie jest dieta (w ten sposób realizuje się zaledwie 20% zapotrzebowania na witaminę D). Jest ona wytwarzana w skórze, dzięki procesom, jakie zachodzą w niej pod wpływem promieniowania słonecznego. W tym przypadku awitaminoza nie jest więc skutkiem złej diety, a niewystarczającej syntezy słonecznej.

Głównym zadaniem witaminy D jest uczestnictwo w prawidłowym rozwoju i wzroście kości oraz utrzymanie ich i zębów w zdrowiu. Ponadto wspomaga ona odporność, a także mięśnie. Awitaminoza witaminy D grozi szeregiem poważnych powikłań dotyczących układu kostnego – osteoporozą u dorosłych, krzywicą u dzieci, wadami postawy, zwiększoną skłonnością do skrzywień kręgosłupa i złamań kości. Występować mogą problemy z zębami, obserwuje się także obniżoną odporność.

Awitaminoza witaminy C

Witamina C jest istotna dla prawidłowej produkcji kolagenu, przyczynia się do zwiększenia przyswajania żelaza, wspiera odporność oraz wykazuje działanie antyoksydacyjne. Dlatego też awitaminoza witaminy C objawia się głównie zaburzonym procesem gojenia się ran, bólami mięśni, stawów, kości, osłabioną odpornością. Najpoważniejszym skutkiem niedoboru witaminy C jest szkorbut – choroba, w przebiegu której dochodzi m.in. do obrzęków kończyn, osłabienia i krwawienia dziąseł, a także samoistnego wypadania zębów.

Awitaminoza paznokci

Awitaminoza bardzo często objawia się poprzez znaczące pogorszenie stanu paznokci. Niedobór witaminy A może powodować ich kruchość i łamliwość. Natomiast brak witaminy B7, czyli biotyny sprzyja nadmiernemu rozdwajaniu się płytki paznokciowej. Zarówno niedobór witaminy A, jak i B7 może również prowadzić do niekorzystnych zmian w wyglądzie oraz kondycji skóry i włosów. W przypadku stwierdzonego niedoboru biotyny warto sięgnąć po lek z tym składnikiem – Biotebal. Polecane są również dostępne w aptekach suplementy diety na skórę i paznokcie. Są to preparaty złożone zawierające nie tylko liczne witaminy i minerały, ale również roślinne ekstrakty i aminokwasy siarkowe.

Awitaminoza u dzieci

Awitaminoza to nie jest problem tylko osób dorosłych, cierpią na nią również dzieci, w dodatku są na nią dużo bardziej podatne. Niełatwo jest dostarczać dzieciom wszystkie niezbędne witaminy i minerały wraz z dietą. Warzywa, owoce, mięso i produkty pełnoziarniste, czyli jedne z najbardziej wartościowych produktów spożywczych, nie zawsze znajdują uznanie u najmłodszych, dodatkowo problemem mogą być alergie i nietolerancje pokarmowe. Warto więc małym niejadkom podawać specjalne witaminy dla dzieci. Odpowiednia podaż witamin i minerałów jest ważna, gdyż awitaminoza u dzieci może prowadzić do upośledzania układu immunologicznego i nerwowego, a nawet do nieodwracalnych zmian w obrębie układu kostnego – między innymi krzywicy.

Jak diagnozować i leczyć awitaminozę?

Wszelkie witaminowe niedobory można stwierdzić na podstawie laboratoryjnych badań krwi. Wskazaniem do ich wykonania są niepokojące objawy wskazujące na awitaminozę. Skierowanie na badania może wystawić lekarz pierwszego kontaktu, wystarczy umówić się do niego na wizytę. Aby wprowadzić skuteczną terapię, istotne jest również znalezienie przyczyny niedoborów witamin!

Jeśli awitaminoza jest skutkiem niewłaściwej diety, lekarz zaleci zmiany w sposobie odżywiania, a także stosowanie preparatów witaminowych (doustnie, domięśniowo lub dożylnie). W leczeniu zdiagnozowanej awitaminozy, której przyczyną nie jest dieta, a nieprawidłowe wchłanianie witamin, należy ustalić, jaka choroba wywołuje ten stan, a następnie rozpocząć leczenie przyczynowe. Skuteczność leczenia awitaminozy należy monitorować, wykonując regularne badania parametrów krwi.

Jak można zapobiegać awitaminozie?

Co robić, aby uniknąć hipowitaminozy i awitaminozy? Recepta jest prosta – trzeba zadbać o codzienną dietę. Zgodnie z piramidą zdrowego odżywiania warzywa i owoce powinny stanowić podstawę diety, przy czym trzeba pamiętać, że obróbka termiczna niszczy niektóre witaminy (m.in. witaminę C), dlatego najwartościowsze są świeże owoce i warzywa, a także kiszonki. Dla zapewnienia odpowiedniego przyswajania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) należy skrapiać dania olejami wysokiej jakości. Codzienną dietę można również wzbogacić o suplementy diety. Lekarze szczególnie zalecają stosowanie w okresie jesienno-zimowym preparatów z witaminą D.

Diety odchudzające należy prowadzić pod kontrolą specjalisty, który zmniejszy kaloryczność posiłków bez uszczerbku na ich wartości odżywczej. Ponadto osoby, które chcą wyeliminować ze swojej diety mięso i produkty odzwierzęce, powinny poradzić się dietetyka, a po przejściu na wegetarianizm lub weganizm regularnie badać poziom witamin – szczególnie witaminy B12.

Czy w czasach, gdy żywność wzbogacana jest w witaminy, a w aptekach dostępne są suplementy diety w różnych postaciach, całkowita awitaminoza nadal stanowi zagrożenie? Tak, choć nie jest tak powszechna jak kiedyś. Obecnie występuje głównie u osób niedożywionych i zagrożonych niedożywieniem oraz osób z niezdiagnozowanymi zaburzeniami wchłaniania.

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl