Choroby mózgu i ich objawy

Mózg ludzki to absolutnie fascynujący narząd, którego pełnego zakresu możliwości nadal nie poznaliśmy. Niestety jest on obciążony ryzykiem rozwoju wielu chorób, z których każda stanowi ogromne zagrożenie dla normalnego funkcjonowania fizycznego i psychicznego. Jakie są najczęstsze choroby mózgu? Jakie objawy powinny skłonić do jak najszybszego rozpoczęcia diagnostyki?

Spis treści:

• Najczęstsze choroby mózgu – charakterystyka i epidemiologia
• Kluczowe objawy chorób mózgu wymagające uwagi
• Diagnostyka chorób mózgu – metody i badania
• Leczenie i postępowanie w chorobach mózgu
• Profilaktyka chorób mózgu i zdrowy styl życia
  

Najczęstsze choroby mózgu – charakterystyka i epidemiologia 

Choroby mózgu są zróżnicowane – niektóre dotyczą zaburzeń w obrębie naczyń krwionośnych, inne uszkodzeń komórek nerwowych. Mogą być one wywołane zmianami nowotworowymi lub mieć charakter zapalny i infekcyjny (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). Wśród nich są także rzadkie choroby mózgu, np. autoimmunologiczne zapalenie mózgu, CADASIL. 

Gdy mowa o schorzeniach mózgu, często można się spotkać z takimi pojęciami jak choroby istoty białej w mózgu lub choroby pnia mózgu. Istota biała odpowiada m.in. za myślenie, koncentrację, naukę, procesy poznawcze. Jako choroby istoty białej w mózgu wymienia się np. stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera, leukoencefalopatie. 

Pień mózgu jest odpowiedzialny za utrzymywanie podstawowych funkcji życiowych, m.in. pracy serca, oddychania, prawidłowego ciśnienia krwi. Chorobą pnia mózgu jest np. udar pnia mózgu, choroby demielinizacyjne, zapalenie pnia mózgu Bickerstaffa, nowotwór pnia mózgu. 

Choroby naczyniowe mózgu – udar i jego rodzaje 

Udar to często diagnozowana choroba naczyniowa mózgu. Pod tym pojęciem kryje się nagłe przerwanie dopływu krwi do mózgu, co przyczynia się do uszkodzenia i obumierania komórek mózgowych. W sytuacji, gdy wskutek udaru dojdzie do niedokrwienia i niedotlenienia, może wystąpić martwica mózgu. Wyróżnia się dwa rodzaje udarów: 

• niedokrwienny (występuje częściej) – przepływ krwi blokowany jest przez zakrzep lub zator

• krwotoczny – jego przyczyną jest pęknięcie naczynia krwionośnego w mózgu 

Do udarów mogą prowadzić inne choroby naczyniowe mózgu, w tym choroba małych naczyń mózgowych. Częstszą przyczyną jest jednak miażdżyca naczyń mózgowych, w przebiegu której w naczyniach krwionośnych gromadzą się blaszki miażdżycowe, co z czasem powoduje ich zwężenie i w konsekwencji ograniczenie lub zablokowanie przepływu krwi. 

Trzeba też wspomnieć o tętniakach mózgu. Są to wypukłości w ścianach krwionośnych. Zwykle tętniak ma charakter wrodzony, choć może być konsekwencją nadciśnienia, miażdżycy, urazów głowy, palenia papierosów. Gdy tętniak mózgu pęka, dochodzi do krwotoku podpajęczynówkowego, czyli krew wylewa się z naczyń do przestrzeni między oponami mózgowymi. 

Choroby neurodegeneracyjne – Alzheimer, Parkinson, SM 

Choroby degeneracyjne mózgu to grupa zróżnicowanych pod względem objawów schorzeń, które prowadzą do postępującej degeneracji neuronów zarówno w mózgu, jak i w rdzeniu kręgowym. Zmiany te są nieodwracalne, z czasem następuje zanik mózgu – utrata neuronów i połączeń między nimi przyczynia się do zmniejszenia objętości mózgu. Do chorób neurodegeneracyjnych zalicza się m.in.: 

• chorobę Alzheimera

• chorobę Parkinsona

• stwardnienie zanikowe boczne (SLA)

• chorobę Huntingtona

• rdzeniowy zanik mięśni (SMA)

• stwardnienie rozsiane (SM)

• ataksję rdzeniowo-móżdżkową (SCA)

• choroby prionowe (np. choroba Creutzfeldta-Jakoba) 

Neurologiczne nieuleczalne choroby mózgu zwykle mają podłoże genetyczne, mogą być dziedziczone. Predyspozycje genetyczne nie w każdym przypadku oznaczają, że na pewno dojdzie do rozwoju danego schorzenia, znaczenie mają bowiem także czynniki środowiskowe, np. ekspozycja na toksyny, niektóre leki, używki, infekcje, urazy głowy. Istotnym czynnikiem rozwoju wielu schorzeń mózgu jest wiek, dlatego w odniesieniu np. do choroby Alzheimera lub choroby Parkinsona używa się terminu choroby starcze mózgu. 

Guzy mózgu – łagodne i złośliwe 

Mianem guza mózgu określa się nieprawidłowe skupiska komórek w obrębie mózgu lub innych struktur ośrodkowego układu nerwowego. Mogą one mieć charakter pierwotny, czyli rozwijają się bezpośrednio w mózgu z komórek mózgu lub otaczających go tkanek. Rodzajem takiego guza jest np. oponiak i glejak. Guzy wtórne to inaczej guzy przerzutowe, co oznacza, że powstają wskutek przerzutu komórek rakowych z innych narządów (zwykle z piersi, jelita grubego, nerki, płuc, skóry). 

Choć guz mózgu jest nowotworem, to należy podkreślić, że nie wszystkie zmiany są złośliwe. Guzy łagodne nie powodują uogólnionej choroby i nie powodują przerzutów. Mogą jednak uciskać sąsiadujące struktury. Guzy złośliwe mają tendencję do szybkiego wzrostu i naciekania na okoliczne tkanki, ponadto mogą dawać przerzuty do innych narządów. Jeśli chodzi o objawy nowotworu mózgu, to ich charakter w dużym stopniu zależy od lokalizacji zmiany. 

Kluczowe objawy chorób mózgu wymagające uwagi 

Choroby mózgu, choć dotyczą jednego narządu, mają zróżnicowany przebieg i mogą objawiać się w inny sposób. Niektóre z nich rozwijają się bardzo szybko, inne latami. Które objawy powinny skłonić do jak najszybszej konsultacji z lekarzem? 

Niepokojące objawy neurologiczne – kiedy natychmiast dzwonić po pomoc? 

Najpierw należy powiedzieć, że jedną z tych chorób mózgu, która wymaga natychmiastowej pomocy medycznej, jest udar. Jeśli tylko podejrzewamy wystąpienie udaru, trzeba niezwłocznie zadzwonić na 112 lub 999. W przypadku udaru liczy się czas! Pierwsze 60 minut jest kluczowe – rozpoczęcie leczenia w ciągu tej godziny może znacząco zmniejszyć rozmiar uszkodzeń i zwiększa szanse na szybki powrót do zdrowia. 

O wystąpieniu udaru mogą świadczyć takie objawy jak: 

• osłabienie siły mięśniowej, niedowład kończyn po jednej stronie ciała

• uczucie drętwienia, niedowład jednej strony twarzy (np. opadający kącik ust)

• splątanie, afazja, dyzartria

• zaburzenia widzenia – podwójne widzenie, utrata wzroku w jednym oku

• zawroty głowy, zaburzenia równowagi i koordynacji

• zaburzenia świadomości, trudności w orientacji

• ostry ból głowy 

Objawy te pojawiają się nagle, jednak kwestią indywidualną jest stopień ich nasilenia. 

Symptomy przewlekłych chorób mózgu rozwijające się stopniowo 

Mimo że każda choroba mózgu ma inne przyczyny oraz przebieg, to można wskazać pewien zbiór objawów, które pojawiają się w przypadku wielu z nich. Zaobserwowanie ich powinno skłonić do wizyty u lekarza! Jako najczęstsze objawy chorób mózgu wymienia się m.in.: 

• zaburzenia czucia – mrowienie, drętwienie, niedoczulica, przeczulica

• jąkanie, trudności w mówieniu i rozumieniu mowy

• zaburzenia równowagi i koordynacji, zawroty głowy

• paraliż, niedowład, osłabienie siły mięśniowej, trudności w poruszaniu kończynami

• spowolnienie ruchowe

• ruchy mimowolne – tiki, drżenia, pląsawica

• drgawki, napady padaczkowe, niekontrolowane skurcze mięśni

• silne, nawracające bóle głowy, migreny

• zaburzenia widzenia i słuchu

• bezsenność, nadmierna senność

• zaburzenia nastroju, drażliwość, agresja, depresja

• zaburzenia lękowe i emocjonalne

• halucynacje – słuchowe, wzrokowe, czuciowe

• zmiany osobowości, zachowanie nieadekwatne do sytuacji 

Jak mogą wyglądać objawy guzów mózgu? Oprócz wyżej wymienionych symptomów pojawiają się dolegliwości związane z lokalizacją nowotworu, np. zmiana w płacie potylicznym powoduje  omamy wzrokowe lub utratę wzroku. W kwestii zmiany zachowania i zmiany osobowości a choroby mózgu należy przypuszczać, że guz umiejscowiony jest w płacie czołowym. Guz w pniu mózgu objawia się zaburzeniami funkcji nerwów czaszkowych oraz zaburzeniami oddechu i połykania, guz w móżdżku – oczopląsem i niezbornością ruchów.

Często dolegliwości są niespecyficzne – tak bywa w kwestii bóle głowy a choroby mózgu, omdlenia a choroby mózgu lub zaburzenia widzenia a choroby mózgu. Ich przyczyny mogą być różne, jednak nasilanie lub nawracanie bólów głowy, problemów z widzeniem lub krótkotrwałych utrat przytomności należy omówić z lekarzem. Specjalistycznych konsultacji wymagają zaburzenia mowy i rozumienia (afazja), w ten sposób zwykle objawiają się choroby lewej półkuli mózgu. 

Choroby mózgu mogą dotyczyć osób w każdym wieku, choć oczywiście niektóre choroby rozwijają się dopiero z czasem (stąd określenie choroby starcze mózgu). A czym różnią się objawy chorób mózgu u dzieci od tych, które pojawiają się u dorosłych? U dzieci częściej występują opóźnienia w rozwoju, zaburzenia mowy i koordynacji ruchowej, problemy z nauką, napady drgawkowe. Objawy chorób mózgu u dorosłych zwykle mają postać zaburzeń pamięci, zmian osobowości, zaburzeń równowagi. 

Zaburzenia funkcji poznawczych jako wskaźnik chorób mózgu 

Jednym z bardziej specyficznych symptomów związanych z rozwojem schorzeń mózgu są zaburzenia funkcji poznawczych. Niepokój powinno wzbudzić pojawienie się m.in.: 

• problemów z koncentracją, uwagą, zapamiętywaniem i przypominaniem sobie zdarzeń

• postępujących zaników pamięci

• problemów z logicznym i abstrakcyjnym myśleniem

• problemów z podejmowaniem decyzji i z planowaniem

• spowolnienia toku myślenia

• dezorientacji

• kłopotów w rozpoznawaniu twarzy, przedmiotów i lokalizowaniu obiektów 

Zaburzenia funkcji poznawczych uznaje się za wczesne objawy chorób mózgu o podłożu neurodegeneracyjnym.

Diagnostyka chorób mózgu – metody i badania 

Diagnostyka chorób mózgu nie jest wcale taka prosta. W większości przypadków konieczne jest wykonanie licznych badań. Największą wartość diagnostyczną mają badania obrazowe, które umożliwiają lekarzowi „wgląd” do środka mózgu. W zależności od tego, co wykazał wywiad lekarski i podejrzeń odnośnie do potencjalnej przyczyny, niezbędne mogą być badania genetyczne i neuropsychologiczne. 

Badania obrazowe w chorobach mózgu 

Podstawowe badania diagnostyczne mózgu to badania obrazowe – tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Pozwalają one ocenić struktury mózgu, dzięki nim można wykryć różne uszkodzenia, guzy, obrzęki, krwotoki lub tętniaka. Jeśli chodzi o choroby mózgu, badania obrazowe zapewniają najwięcej informacji. Ponadto lekarz może zlecić elektroencefalografię (EEG), scyntygrafię lub pozytonową tomografię emisyjną (PET). 

Badania laboratoryjne pomocne w diagnostyce

Niezależnie od tego, jaka choroba mózgu jest podejrzewana, zleca się standardowe badania krwi, np. morfologię, poziom cukru, czynniki krzepnięcia. Pozwalają one ocenić ogólny stan zdrowia i wykrywają nieprawidłowości, które mogą mieć znaczenie dla rozwoju schorzeń w obrębie mózgu. Wykonuje się też badania oceniające poziom markerów specyficznych dla konkretnych chorób. 

Potrzebne może być przeprowadzenie punkcji lędźwiowej. Polega ona na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego i badaniu go pod kątem obecności śladów infekcji lub markerów stanu zapalnego. Przy podejrzeniu chorób o podłożu genetycznym (np. choroba Huntingtona) wykonuje się badania na obecność specyficznych mutacji genetycznych. 

Konsultacja neurologiczna – przebieg i przygotowanie 

Jak wygląda konsultacja u neurologa, czyli specjalisty w zakresie diagnozowania i leczenia chorób układu nerwowego? Do wizyty należy się przygotować. Trzeba m.in. zebrać dotychczasową dokumentację medyczną – wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych oraz ewentualne wypisy ze szpitala. 

Kluczowym etapem konsultacji neurologicznej jest wywiad lekarski, warto więc spisać sobie najważniejsze informacje, o które może zapytać lekarz. Chodzi głównie o dokładny opis objawów – ich rodzaj, nasilenie, częstotliwość, czas trwania, o stosowane leki, o szczegóły dotyczące istniejących chorób oraz chorób w rodzinie, a także informacje o trybie życia, diecie, aktywności fizycznej, nałogach. 

Konsultacja rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego oraz badań neurologicznych – oceny siły mięśniowej, odruchów, czucia, koordynacji ruchowej, chodu, funkcji nerwów czaszkowych. Na ich podstawie lekarz kieruje na dalsze badania, w tym np. na tomografię lub EEG. Może również zlecić badania neuropsychologiczne, czyli ocenę funkcji poznawczych – pamięci, uwagi i języka. Neurolog może też skierować chorego do innego specjalisty, np. do onkologa.

Leczenie i postępowanie w chorobach mózgu 

Leczenie chorób mózgu zależne jest od diagnozy. Choroby degeneracyjne mózgu to niestety nieuleczalne choroby mózgu. Ich leczenie polega głównie na łagodzeniu objawów, spowalnianiu choroby i poprawie jakości życia. Specyficznej terapii wymagają guzy mózgu, określone postępowanie wymagane jest też, gdy został zdiagnozowany np. udar lub tętniak mózgu. 

Farmakoterapia w schorzeniach neurologicznych 

Farmakologiczne leczenie chorób mózgu jest dobierane indywidualnie – w zależności od przyczyny i występujących objawów. Najczęściej w chorobach neurologicznych stosuje się leki spowalniające proces neurodegeneracji, leki immunomodulujące, leki przeciwpadaczkowe, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy, leki przeciwspastyczne, leki na zaburzenia poznawcze, leki na zaburzenia nastroju i snu, leki na zaburzenia motoryczne. 

Rehabilitacja neurologiczna i jej znaczenie 

Celem rehabilitacji neurologicznej jest poprawa sprawności oraz możliwości pacjenta do samodzielnego funkcjonowania. W zależności od stanu chorego podejmowane działania pozwalają na wyraźną poprawę jego kondycji, ewentualnie zapobiegają jej pogarszaniu. Ważnym czynnikiem gwarantującym skuteczność rehabilitacji jest jej wczesne rozpoczęcie. Rehabilitacja neurologiczna ma charakter interdyscyplinarny, łączy m.in. fizjoterapię, psychoterapię, neuropsychoterapię i terapię logopedyczną. 

Wsparcie psychologiczne dla pacjentów z chorobami mózgu 

Choroba mózgu odciska ogromne piętno – może utrudniać lub uniemożliwiać poruszanie się, wykonywanie codziennych czynności i komunikowanie się, wpływa na pamięć i inne funkcje poznawcze. Chorzy często nie radzą sobie z tym, z czym muszą się zmagać, potrzebują więc wsparcia psychologicznego. Pod opieką psychologa i neuropsychologa chory uczy się żyć z diagnozą.

Profilaktyka chorób mózgu i zdrowy styl życia 

Zdrowy tryb życia jest podwaliną, na której opiera się profilaktyka chorób mózgu. Oczywiście są czynniki ryzyka, na które nie mamy żadnego wpływu, w tym m.in. predyspozycje genetyczne i wiek, jednakże właściwie w przypadku wszystkich chorób mózgu udział mają też czynniki, które można, a nawet trzeba wyeliminować! 

Czynniki ryzyka chorób mózgu, które można modyfikować 

Rozwój chorób mózgu może być związany z takimi czynnikami ryzyka jak nadciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu we krwi, wysoki poziom cukru we krwi, otyłość i nadwaga, niezdrowa dieta, palenie papierosów, nadmierne spożycie alkoholu, siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej, stres, niedobór snu. 

Dieta i suplementacja wspierająca zdrowie mózgu 

Od diety bardzo wiele zależy, to niezaprzeczalny fakt. Prawidłowa dieta pozwala utrzymać m.in. odpowiednie stężenie cukru i cholesterolu we krwi, a także utrzymać prawidłową masę ciała. Dieta powinna być lekkostrawna, ważne jest ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i cukrów prostych. Wskazane jest, aby w codziennej diecie znalazły się różnokolorowe warzywa i owoce, ryby morskie oraz produkty pełnoziarniste. 

Profilaktyka chorób mózgu może być wspierana suplementami, które zawierają składniki o działaniu neuroprotekcyjnym, przeciwzapalnym, przeciwutleniającym, wspomagającym produkcję neuroprzekaźników i funkcjonowanie mózgu. Warto stosować takie składniki jak: cynk, żelazo, kwasy Omega-3, witaminy D, witaminy z grupy B, antyoksydanty. Polecane są preparaty z magnezem. Nie zaszkodzi też sięgnąć po zioła na pamięć oraz preparaty na odporność. 

Aktywność fizyczna i umysłowa w profilaktyce chorób neurologicznych 

Choć dieta i suplementacja są bardzo ważne, to profilaktyka chorób mózgu nie jest kompletna bez regularnej aktywności fizycznej oraz umysłowej. Dostosowana do indywidualnych możliwości aktywność fizyczna (głównie trening cardio) korzystnie działa na mózg, poprawia jego dotlenienie i ukrwienie, wspomaga funkcje poznawcze. 

Istotna jest też aktywność umysłowa. Mózg można stymulować przede wszystkim poprzez naukę nowych rzeczy, czytanie, rozwiązywanie krzyżówek, sudoku i innych łamigłówek, układanie puzzli, uczenie się na pamięć piosenek lub wierszy. Ciągłe aktywizowanie mózgu przyczynia się do spowolnienia procesów jego starzenia oraz ogranicza ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych. 

Osoby, u których została zdiagnozowana choroba mózgu, wymagają odpowiedniej opieki lekarskiej, jak również wsparcia psychologicznego. Trzeba mieć świadomość, że choroby neurodegeneracyjne i naczyniowe mózgu są coraz częstsze, dlatego każdy już od najmłodszych lat powinien wdrażać działania profilaktyczne.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.