Czym są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe to cenne narzędzie w diagnostyce i w monitorowaniu leczenia raka, ale nie powinny być traktowane jako samodzielna metoda wykrywania nowotworu. Sprawdź, kiedy badanie może okazać się pomocne.

Co to są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe to substancje chemiczne – najczęściej białka – które pojawiają się w organizmie w większych ilościach w związku z obecnością nowotworu. Mogą być produkowane bezpośrednio przez komórki rakowe lub przez zdrowe komórki, które reagują na ich obecność. Najczęściej oznacza się je we krwi, rzadziej w moczu lub w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Wśród najbardziej znanych markerów znajdują się m.in. PSA (dla prostaty), CA 125 (związany z rakiem jajnika), CA 15-3 (w raku piersi) czy CEA (w raku jelita grubego). Należy jednak podkreślić, że ich podwyższony poziom nie oznacza od razu choroby nowotworowej. Może być efektem innych schorzeń czy stanów zapalnych.

Kiedy wykonuje się badanie markerów nowotworowych?

Markery nowotworowe są szczególnie przydatne u pacjentów leczonych onkologicznie. Wykorzystuje się je do monitorowania przebiegu terapii, ale odgrywają też ważną rolę po jej zakończeniu. Ich oznaczanie pozwala kontrolować, czy nie dochodzi do nawrotu choroby.

W niektórych sytuacjach markery mogą również wspomagać sam proces diagnozowania, szczególnie gdy pacjent zgłasza objawy, które sugerują obecność nowotworu, a inne badania (np. obrazowe) nie dają jednoznacznych wyników. W takich przypadkach oznaczenie wybranych markerów może dostarczyć dodatkowych informacji i pomóc w podjęciu decyzji o dalszej diagnostyce.

Nie są natomiast badaniem przesiewowym – nie powinny być wykonywane „na wszelki wypadek”. Ich wyniki mogą być niejednoznaczne, a interpretacja wymaga doświadczenia i znajomości historii medycznej pacjenta.

Dla kobiet dostępne są specjalne zestawy badań. Jednym z nich jest pakiet markerów nowotworowych dla kobiet, który obejmuje m.in. oznaczenie:

• NSE (neuroswoistej enolazy) – wzrasta w przypadku występowania glejaków, neuroblastomy, drobnokomórkowego raka płuc i raka grasicy.

• CA 15-3 – jest to marker raka piersi, ale jego podwyższone wartości mogą występować również w innych nowotworach złośliwych oraz w wielu łagodnych stanach chorobowych.
• ROMA (CA 125, HE4, ROMA) – algorytm oceny ryzyka obecności raka nabłonkowego jajnika oraz oceny prawdopodobieństwa, że istniejąca zmiana w miednicy małej o niejasnym statusie ma charakter złośliwy.

Czy warto robić markery profilaktycznie?

Choć świadomość zdrowotna rośnie, badanie markerów nowotworowych bez wskazań lekarskich może przynieść więcej szkody niż pożytku. Niektóre wartości mogą być lekko podwyższone z błahych przyczyn, co wywołuje niepotrzebny stres i prowadzi do kosztownej diagnostyki, która nie zawsze jest potrzebna.

Profilaktyka nowotworowa opiera się przede wszystkim na regularnych badaniach obrazowych, cytologii, USG, kolonoskopii czy mammografii, czyli metodach, które faktycznie pozwalają wykryć zmiany nowotworowe na wczesnym etapie.