Dieta w chorobie nowotworowej

Odpowiednio zbilansowany sposób odżywiania jest ważny niezależnie od stanu zdrowia, jednak w przypadku osób ciężko i przewlekle chorych codzienna dieta ma kluczowe znaczenie! Wycieńczony chorobą i leczeniem organizm wymaga zwiększonej porcji kalorii oraz składników odżywczych. Żywienie pacjenta onkologicznego jest trudne, bowiem wielu z nich cierpi na brak apetytu lub jest niezdolnych do spożywania normalnych posiłków, dlatego też dieta w chorobie nowotworowej – szczególnie dieta przy chemioterapii – bazuje na specjalnych wysokoenergetycznych i wysokobiałkowych preparatach dostępnych w aptekach.

Rola diety w chorobie nowotworowej

Jadłospis chorego na raka musi realizować zwiększone zapotrzebowanie na energię, białko oraz inne składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. U pacjentów onkologicznych dieta jest niezmiernie ważna, za wszelką cenę trzeba starać się utrzymać prawidłową masę ciała i nie dopuścić do stanu niedożywienia organizmu, a nawet ciężkiego wyniszczenia (tzw. kacheksja nowotworowa)! Źle odżywiony lub niedożywiony organizm jest dużo bardziej podatny na powikłania i zakażenia, chory jest więc narażony na dłuższy pobyt w szpitalu. Dodatkowo stan niedożywienia zaburza i wydłuża proces gojenia się ran.

Dlaczego jeszcze dieta w chorobie nowotworowej jest tak istotna? Lekarze zgodnie przyznają, że prawidłowe żywienie pacjenta onkologicznego stanowi integralny element leczenia (równocześnie podkreślają, że wyłącznie dietą nie da się wyleczyć raka!). Po pierwsze pozwala ograniczyć ryzyko powikłań po leczeniu operacyjnym oraz skutków ubocznych u pacjentów w trakcie chemio- lub radioterapii. Po drugie – nie mniej ważne – właściwe odżywienie organizmu wspomaga stymulowanie układu odpornościowego i mobilizowanie naturalnych sił obronnych do walki z „agresorem”. Po trzecie po prostu pozwala utrzymać lepsze samopoczucie psychofizyczne organizmu.

Jak powinna wyglądać dobrze zbilansowana dieta onkologiczna?

Nie ma jednej diety, która byłaby odpowiednia dla wszystkich chorych na raka – żywienie pacjenta onkologicznego jest kwestią niezwykle indywidualną. Jest kilka zmiennych, które wraz z lekarzem lub dietetykiem należy wziąć pod uwagę przy ustalaniu menu – wiek, lokalizację guza, stadium zaawansowania choroby oraz rodzaj terapii. Co jeszcze? Mimo że wydaje się to niezbyt istotne, to jadłospis chorego na raka musi być układany z uwzględnieniem jego preferencji smakowych, przy czym ważne jest, aby codzienne posiłki były różnorodne – ogranicza to ryzyko wystąpienia potencjalnych niedoborów.

Ze względu na ogólny stan zdrowia pacjenta zalecenia dotyczące jego diety mogą wymagać pewnych modyfikacji względem konsystencji posiłków oraz sposobów żywienia. Niektórzy pacjenci w wyniku przeprowadzonych operacji lub występujących skutków ubocznych po radio- lub chemioterapii tracą apetyt, nie są w stanie spożywać stałych pokarmów lub jeść w ogóle. Co jeść przy chemioterapii, gdy jedzenie przyprawia o mdłości lub jest momentalnie zwracane? W takich sytuacjach rozwiązaniem jest wprowadzenie diety płynnej bądź żywienia dojelitowego lub pozajelitowego. Pomocna jest również żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (np. Nutridrink).

Choć dieta onkologiczna dla każdego pacjenta będzie inna, to można wyszczególnić kilka ogólnych zaleceń. Przede wszystkim jej filarem powinna być szeroko pojęta zdrowa żywność – w jadłospisie osoby chorej na raka nie ma miejsca na śmieciowe jedzenie! Zasadniczo zalecana jest dieta lekkostrawna, czyli bez smażonych, tłustych, wędzonych i konserwowanych potraw. Ważna jest także odpowiednia podaż płynów – minimum dwa litry wody dziennie. Posiłki (niewielkie) powinny być jedzone 4-5 razy dziennie, co więcej w ciągu dnia należy spożywać pięć porcji warzyw i owoców!

U pacjentów z chorobą nowotworową przede wszystkim występuje zwiększone zapotrzebowanie na energię i na białko. Kiedyś uważano, że dieta onkologiczna nie powinna zawierać białka, teraz wiadomo, że jest ono kluczowym składnikiem odpowiedzialnym za odbudowę uszkodzonych komórek i tkanek! Obecność guza oraz ciężka walka z chorobą kosztuje organizm wiele, zaś nasilony metabolizm wymaga zwiększenia podaży składników odżywczych:

• energia – zazwyczaj zapotrzebowanie energetyczne u chorych na raka wynosi około 25-35kcal/kg należnej masy ciała na dobę – u pacjentów z objawami wyniszczenia lub zagrożonych jego rozwojem nawet 40-45kcal/kg.
• białko – powinno stanowić 15-20% zapotrzebowania energetycznego – zwykle 1,3-1,5g/kg na dobę. Istotne jest zachowanie właściwego stosunku (1:1) białka zwierzęcego (ryby, chudy drób, produkty mleczne) do białka roślinnego (strączki).
• tłuszcze – powinny stanowić około 30-50% zapotrzebowania energetycznego, przy czym rekomendowanymi źródłami tłuszczów są ryby, chudy drób, roślinne oleje (spożywane przede wszystkim na zimno), orzechy, nasiona. Szczególnie istotne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (Omega-3), które pomagają m.in. zmniejszać stan zapalny, wzmacniają odporność, ograniczają stopień wyniszczenia nowotworowego.
• węglowodany – powinny stanowić około 30-50% zapotrzebowania energetycznego. Najlepszym ich źródłem są pełnoziarniste produkty zbożowe (np. kasze, pieczywo, makarony), warzywa i owoce (najlepiej surowe). Ograniczyć należy natomiast węglowodany proste!
• antyoksydanty (zwłaszcza z owoców i warzyw) – antyoksydanty m.in. beta-karoten, witamina C i E, mangan, cynk, selen, miedź, polifenole i koenzym Q10 to składniki, które neutralizują szkody wyrządzane przez wolne rodniki.

Jakich produktów powinny unikać osoby cierpiące na choroby nowotworowe?

Zasadniczo żywienie w chorobie nowotworowej to unikanie szkodliwych i kancerogennych substancji m.in. azotanów, azotynów i n-nitrozwiązków (konserwantów stosowanych w żywności) oraz heterocyklicznych amin i policyklicznych węglowodorów aromatycznych (substancji powstających w trakcie smażenia, grillowania i wędzenia). Szczególną uwagę należy również zwracać na to, aby na talerz nie trafiała wysoko przetworzona żywność pełna glutaminianu sodu, syropu glukozowo-fruktozowego i utwardzonego tłuszczu palmowego, a także takie przysmaki jak tatar, sushi i wszelkie potrawy zawierające surowe lub niedogotowane mięso. Pacjenci onkologiczni powinni również mocno ograniczyć sól kuchenną, cukier, alkohol oraz czerwone mięso.

Dodatkowo jadłospis chorego na raka nie powinien zawierać produktów, które są przez niego źle tolerowane – np. przy radioterapii okolic jamy brzusznej zaleca się unikać mleka i nabiału. Ponadto dieta przy chemioterapii nie powinna zawierać grejpfrutów i soku grejpfrutowego – zawarte w nich związki zaburzają działanie leków stosowanych w leczeniu onkologicznym. Lista żywieniowych przeciwwskazań często zmienia się ze względu na pojawienie się skutków ubocznych lub nasilenie istniejących dolegliwości np. przy biegunkach trzeba unikać produktów działających rozwalniająco, a przy zaparciach – produktów działających zapierająco. Ważne jest to, aby chory samodzielnie nie eliminował z diety żadnych pokarmów, należy to robić w porozumieniu z lekarzem lub dietetykiem.

Jak poradzić sobie z brakiem apetytu w chorobie nowotworowej?

Brak apetytu w chorobie nowotworowej to często spotykany problem. Żywienie pacjenta onkologicznego, który nie chce jeść, wymaga naprawdę dużo wysiłku. Liczy się każda kaloria, dlatego często odstępuje się od ogólnie przyjętych zasad – ważne, aby chory zjadł cokolwiek (nawet, gdy nie jest to zdrowa żywność), rekomendowane są produkty zawierające dużo kalorii przy małej objętości np. śmietana, mascarpone, mielone orzechy, masło orzechowe, awokado, banany, a także produkty o niewielkiej zawartości błonnika np. pszenne pieczywo, dania mączne.

Wspomniana wcześniej żywność specjalnego przeznaczenia medycznego to rozwiązanie dla pacjentów, u których nie można zrealizować w pełni zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze ze względu na problemy ze spożywaniem konwencjonalnych posiłków i brak apetytu. Na rynku dostępne są preparaty specjalnie stworzone dla pacjentów przewlekle chorych, w tym pacjentów onkologicznych. Są to wysokoenergetyczne i wysokobiałkowe posiłki w płynie o różnych smakach, bardzo starannie skomponowanej formule i składnikach w optymalnych proporcjach (np. Nutridrink). Preparaty te są odpowiednie zarówno do stosowania w celu uzupełnienia codziennej diety, jak i jako wyłączne źródło pożywienia.

Nie jest łatwo przygotować dobry jadłospis chorego na raka! Nie ma jednego schematu żywienia, który pasowałby każdemu. Rodzaj nowotworu, rodzaj terapii i reakcja organizmu na leczenie to zaledwie kilka czynników z całej masy, które trzeba wziąć pod uwagę. Żywienie w chorobie wymaga ciągłego udoskonalania i reagowania na pojawiające się przeszkody jak biegunki, zaparcia, nudności czy bardzo częsty brak apetytu w chorobie nowotworowej, nie wspominając o trudnościach związanych z przełykaniem jedzenia i przyswajaniem składników odżywczych. Dużym ułatwieniem dla chorych jest dostępna w aptekach żywność specjalnego przeznaczenia medycznego w postaci gotowych do spożycia preparatów mogących zastępować konwencjonalne posiłki.

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl