Grypa u osób starszych – przyczyny, zagrożenia i leczenie
15.11.2024Sezon grypowy już trwa. Choć każdy z nas powinien bać się infekcji, to grupą, dla której grypa może być szczególnie groźna, są osoby starsze. Objawy grypy u seniorów mogą wyglądać inaczej niż u osób dorosłych, ponadto są dużo bardziej nasilone. Dodatkowym problemem jest znacznie wyższe ryzyko wystąpienia powikłania po grypie u starszych ludzi. Jak leczyć grypę u seniorów i jak jej zapobiegać?
Spis treści:
- Czym jest grypa i dlaczego jest groźna dla osób starszych?
- Najczęstsze objawy grypy u osób starszych
- Powikłania grypy – czego szczególnie bać się w podeszłym wieku?
- Leczenie grypy u seniorów – jak postępować?
- Jak zapobiegać grypie u osób starszych?
Czym jest grypa i dlaczego jest groźna dla osób starszych?
Grypa to wysoce zakaźna choroba układu oddechowego o nagłym początku, którą wywołują wirusy grypy – głównie wirus grypy typu A i wirus grypy typu B. Sezon grypowy w Polsce przypada na okres od października do maja, jednakże szczyt następuje dopiero w okresie od stycznia do marca. Wirus grypy przenosi się drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni i przez kontakt z zakażonymi przedmiotami.
Dlaczego grypa u osób starszych (osób powyżej 65. roku życia) jest groźniejsza niż u osób dorosłych? Po pierwsze w przypadku osób starszych grypa może mieć ciężki przebieg, ponadto objawy grypy u seniorów utrzymują się dłużej, po drugie istnieje wysokie ryzyko wystąpienia powikłania po grypie u starszych ludzi. Następstwa zdrowotne pojawiają się u około 30% zakażonych (najczęściej jest to zapalenie płuc u seniorów), co więcej, w tej grupie notuje się aż 10-krotnie wyższą śmiertelność.
Powodem, dla którego grypa u osób starszych może być tak niebezpieczna, jest fakt, że ich układ odpornościowy nie jest aż tak wydolny i gorzej sobie radzi z patogenami. Z wiekiem pogarsza się zarówno odporność wrodzona, jak i nabyta, osłabia się też odpowiedź immunologiczna, spowolnione są procesy regeneracyjne. Organizm seniora jest zwykle dodatkowo obciążony przez różnego rodzaju choroby przewlekłe, np. nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, niewydolność serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc lub przewlekłą chorobę nerek. Negatywnie na odporność wpływają także różne leki stosowane na te schorzenia.
Najczęstsze objawy grypy u osób starszych
Jako najbardziej charakterystyczne objawy grypy wymienia się wysoką gorączkę, dreszcze, ból głowy, bóle mięśni i stawów, silne osłabienie i suchy kaszel. A jak wygląda grypa u osób starszych? Może mieć ona typowy przebieg, jednak z powodu tego, że układ odpornościowy w starszym wieku pracuje słabiej, w wielu przypadkach objawy grypy u seniorów mogą mieć inny charakter.
Często się zdarza, że u osób starszych nie pojawia się gorączka lub jest ona łagodna (tzw. stan podgorączkowy). Chorzy mogą się jednak zmagać z długo utrzymującym się osłabieniem i zmęczeniem, splątaniem, dezorientacją i zaburzeniami świadomości, a także z silnymi bólami mięśni i stawów, które utrudniają poruszanie. U osób starszych objawy ze strony układu oddechowego jak kaszel, ból gardła i katar raczej są słabsze. Czasem mogą pojawiać się nudności, wymioty lub biegunka.
Objawy grypy u osób starszych mogą spowodować odwodnienie. Osłabia się też apetyt, co jest dodatkową przyczyną spadku sił. Zaostrzeniu ulegają dolegliwości związane z chorobami współistniejącymi. To wszystko sprawia, że przebieg grypy jest ciężki, a nawet bardzo ciężki. Stan chorego może się pogorszyć na tyle, że konieczna jest hospitalizacja.
Powikłania grypy – czego szczególnie bać się w podeszłym wieku?
Lista obejmująca powikłania po grypie u starszych ludzi jest długa i znajdują się na niej poważne choroby zarówno układu oddechowego, jak i układu nerwowego oraz układu krążenia. Do następstw grypy zalicza się m.in. anginę paciorkowcową, zapalenie oskrzeli lub oskrzelików, zaostrzenie objawów astmy, niewydolność wielonarządową, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie osierdzia, podwyższone ryzyko zawału serca, zapalenie mózgu i opon mózgowych, zapalenie mięśni obwodowych, zespół Guillaina-Barrego i encefalopatię.
Za najczęściej występujące powikłanie uważa się zapalenie płuc u seniorów. Może to być pierwotne grypowe zapalenie płuc lub wtórne bakteryjne zapalenie płuc. Ponadto jak już wcześniej zostało wspomniane, dochodzić może do zaostrzenia istniejących chorób przewlekłych, głównie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, przewlekłej choroby nerek i przewlekłej niewydolności serca.
Leczenie grypy u seniorów – jak postępować?
Grypa jest infekcją wirusową, co oznacza, że jej leczenie ma głównie charakter objawowy. Nie ma konieczności stosowania antybiotyków! Jeśli chodzi o seniorów, to z powodu ryzyka związanego z grypą, lekarz może zlecić stosowanie leków przeciwwirusowych. Jakie leki na grypę są zalecane do stosowania u osób starszych? Jak wygląda leczenie grypy u seniorów?
Domowe sposoby i leki na grypę dla seniorów
Większość leków stosowanych w przebiegu grypy u seniorów można dostać w aptece bez recepty. Zazwyczaj wskazane są kilkuskładnikowe leki na grypę, które zwalczają m.in. gorączkę i ból (np. Gripex Hot Max). Warto dodać, że u osób powyżej 65. roku życia do łagodzenia bólu i gorączki lekiem preferowanym jest paracetamol. Ze względu na zwiększone ryzyko działań niepożądanych (m.in. ze strony układu pokarmowego i sercowo-naczyniowego) zaleca się ograniczyć stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (np. ibuprofenu).
Osoby, które mają podwyższoną temperaturę lub gorączkę, powinny ją monitorować, w tym celu przydatne będą termometry, np. elektroniczne lub bezdotykowe. Choć u seniorów chorych na grypę temperatura ciała najczęściej jest normalna lub nieznacznie podniesiona, to jej kontrola jest konieczna. Wzrost temperatury ciała powyżej 39st. C wymaga pilnej konsultacji z lekarzem, a w niektórych przypadkach – wezwania pogotowia.
Grypa u seniorów może przebiegać wraz z katarem i kaszlem, wtedy zaleca się stosować leki łagodzące te objawy, np. syropy na kaszel i krople do nosa. Pomocne mogą być również inhalacje przygotowane z naparów ziołowych (np. z rumianku i tymianku) lub gorącej wody z kilkoma kroplami olejku eterycznego (np. z drzewa herbacianego). Na rynku są różne leki na grypę i jej objawy, osoby starsze powinny pamiętać o ryzyku wystąpienia interakcji między nimi a lekami przyjmowanymi przewlekle, dlatego ważne jest czytanie ulotek! O poradę można również poprosić lekarza lub farmaceutę.
Leczenie grypy u seniorów powinno także obejmować postępowanie niefarmakologiczne. Kluczowy jest odpoczynek oraz prawidłowe nawodnienie organizmu. Starsze osoby dużo szybciej się odwadniają, a utrata wody i elektrolitów może mieć poważne komplikacje. Wskazane jest picie 2-2,5 litra płynów dziennie (głównie wody). Wspomagająco można pić napary ziołowe i domowe mikstury, np. herbatę z sokiem malinowym lub sokiem z czarnego bzu, herbatę z cytryną i miodem, napar z imbiru oraz mleko z miodem i czosnkiem.
Kiedy należy zgłosić się do lekarza?
Osoby starsze powinny jak najszybciej udać się do lekarza. W wielu przypadkach potrzebne mogą być leki przeciwwirusowe dla osób starszych. Ich szybkie wdrożenie (w ciągu 48 godzin od pojawienia się pierwszych objawów grypy) zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu i powikłań. Trzeba podkreślić, że grypa u osób starszych to nie żarty! Wielu chorych wymaga hospitalizacji.
Kiedy pacjent powinien trafić do szpitala? Wskazaniem są problemy z oddychaniem (m.in. duszność, ciężki oddech, ucisk w klatce piersiowej czy ból w płucach), wysoka gorączka (powyżej 40st. C), osłabienie mięśni, które utrudnia poruszanie się, zaburzenia świadomości, majaczenie, drgawki, dezorientacja, utrata przytomności, zawroty głowy, zasłabnięcie przy wstawaniu, odwodnienie, niskie ciśnienie tętnicze, spadek saturacji, krwioplucie, sine lub krwiste plamy na skórze, sine wargi. Wystąpienie tych objawów powinno skłonić do wezwania pogotowia!
Jak zapobiegać grypie u osób starszych?
Profilaktyka grypy u osób starszych powinna być wielokierunkowa. Pierwszym i najważniejszym jej elementem są szczepienia przeciw grypie. Seniorzy powinni obowiązkowo szczepić się co rok. Dlaczego tak często? Wirusy grypy z łatwością mutują, dlatego co sezon należy aktualizować szczepionkę. Należy podkreślić, że szczepienie przeciw grypie nie zapobiega zachorowaniu w 100%. Skuteczność takiego preparatu wynosi 40-70%, jednak ważniejsze jest to, że znacząco zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu infekcji oraz wystąpienia powikłań.
Jeśli chodzi o skuteczność szczepienia przeciw grypie, to najwyższa jest u młodych, zdrowych osób, natomiast u osób starszych, u których układ odpornościowy działa słabiej, może być ona obniżona. Sposobem na zwiększenie ochrony przed zakażeniem wirusem grypy ma być wysokodawkowa szczepionka, która zawiera o cztery razy więcej antygenów niż dotychczasowy preparat. Ma ona być dostępna dla osób powyżej 60. roku życia od sezonu 2024/2025.
Ile kosztuje szczepienie? Dla osób powyżej 65. roku życia standardowa szczepionka jest bezpłatna, natomiast wysokodawkowa szczepionka jest objęta 50% refundacją (od 60. roku życia). Aby uzyskać refundację, w obu przypadkach konieczna jest recepta od lekarza. Kiedy najlepiej się szczepić? Zaleca się szczepić przed szczytem zachorowań (przypadającym na styczeń-marzec) – najlepiej do końca października, a najpóźniej w grudniu, gdyż potrzeba około 2-3 tygodni na wykształcenie się odporności. Co jeszcze można zrobić, aby ograniczyć ryzyko zachorowania?
Osoby starsze muszą systematycznie budować swoją odporność, w tym celu powinny dbać o dietę, aktywność fizyczną oraz odpoczynek i sen. Dieta na wzmocnienie odporności musi zawierać świeże warzywa i owoce oraz zdrowe tłuszcze. Ważna jest podaż takich składników jak cynk, witamina C oraz kwasy Omega-3 (np. kwas DHA). Polecane są także probiotyki, ich źródłem są kiszonki i fermentowane produkty mleczne. Dla seniorów najlepszy będzie ruch na świeżym powietrzu, ważne, aby jego intensywność była dostosowana do indywidualnych możliwości (nawet codzienne spacery potrafią zdziałać cuda)!
Jako sposób na wzmocnienie układu immunologicznego wskazane są też preparaty z apteki. W sezonie infekcyjnym rekomendowane są witaminy i minerały, które korzystnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, m.in. witamina A, witamina C, witamina D, witaminy z grupy B, cynk, selen, żelazo. Polecane są również suplementy diety na odporność z kwasami Omega-3 oraz z ziołowymi ekstraktami, np. z jeżówki i czarnego bzu.
Ponadto profilaktyka grypy u osób starszych musi polegać na unikaniu czynników ryzyka zachorowania, oznacza to, że trzeba przestrzegać zasad higieny (np. należy często i dokładnie myć ręce) oraz unikać kontaktu z osobami chorymi (szczególnie groźne są duże skupiska ludzi, gdzie wirus bardzo szybko się rozprzestrzenia).
Grypa u osób starszych to bardzo poważna choroba mogąca doprowadzić do ciężkich komplikacji, a nawet do śmierci. Seniorzy muszą się szczególnie starać, aby uniknąć infekcji w sezonie grypowym. Najskuteczniejszą profilaktykę zapewnią szczepienia ochronne, dieta na wzmocnienie odporności, dbanie o ruch i wypoczynek oraz suplementy diety na odporność!