Grzybica stóp – przyczyny, rodzaje, leczenie

Grzybica stóp to jedna z tych przypadłości, która jest nie tylko uciążliwa, ale i bardzo wstydliwa. Jest to powszechnie występująca choroba zakaźna, uważa się, że nawet 70% społeczeństwa przynajmniej raz w życiu będzie zmagać się z tym schorzeniem. Zwykle grzybica zajmuje przestrzenie międzypalcowe, ale może się rozprzestrzenić na całą stopę i paznokcie. W jaki sposób można się zarazić grzybicą stóp? Jak wygląda leczenie? 

Spis treści:

• Czym jest grzybica stóp?
• Przyczyny grzybicy stóp
• Rodzaje grzybicy stóp
• Objawy grzybicy stóp
• Leczenie grzybicy stóp
• Jak zapobiegać grzybicy stóp?
• Kiedy z grzybicą stóp udać się do lekarza?

Czym jest grzybica stóp? 

Grzybica stóp to infekcja skórna, za którą odpowiadają grzyby z rodzaju dermatofitów. Zmiany chorobowe mogą obejmować całe stopy (zazwyczaj obie naraz) lub tylko przestrzenie międzypalcowe. Warto wiedzieć, że grzybica stóp bardzo często „chodzi w parze” z grzybicą paznokci. Infekcja grzybicza stóp to bardzo rozpowszechniona choroba zakaźna i choć każdy może się zarazić, częściej grzybica stóp diagnozowana jest u mężczyzn. 

Przyczyny grzybicy stóp 

Jako przyczyny grzybicy stóp wymienia się grzyby z rodzaju dermatofitów, najczęściej z gatunku Trichophyton rubrum, rzadziej – Epidermophyton floccosum, Trichophyton tonsurans i Trichophyton mentagrophytes. Ponadto do grzybicy może prowadzić zakażenie drożdżakami Candida albicans. Niestety grzyby są bardzo rozpowszechnionymi organizmami, z którymi mamy do czynienia cały czas. Zwykle dobrze funkcjonujący układ odpornościowy radzi sobie z napotkanymi chorobotwórczymi grzybami, tym samym nie każdy kontakt bezpośredni lub pośredni z osobą zakażoną od razu kończy się infekcją. 

W jakich sytuacjach najczęściej dochodzi do zarażenia i rozwoju grzybicy stóp? Największe ryzyko ekspozycji na grzyby występuje podczas kontaktu gołej stopy z zakażoną powierzchnią, np. na basenie, w saunie, pod prysznicem, np. w hotelu, w przymierzalni, a także w sytuacji, gdy nosi się pożyczone obuwie lub mierzy w sklepie buty bez skarpety. Należy też pamiętać, że grzyby są groźne wtedy, gdy skóra jest uszkodzona, czyli są na niej mikrourazy lub drobne uszkodzenia, przez które grzyby mogą wniknąć do organizmu. 

Czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia jest przebywanie w dużych skupiskach ludzi, korzystanie ze wspólnych ręczników i przyborów higienicznych, noszenie nieprzewiewnych butów, skłonność do nadpotliwości stóp, stała ekspozycja stóp na wilgoć i wynikająca z tego maceracja naskórka, a także jednoczesne występowanie grzybicy paznokci. 

Grzybica stóp z dużo większym prawdopodobieństwem rozwinie się u osób z obniżoną odpornością, osób przyjmujących leki immunosupresyjne (np. doustne sterydy, metotreksat, cyklosporyna), osób starszych, osób przewlekle chorych (np. na cukrzycę, przewlekłą niewydolność nerek) lub z zaburzeniami krążenia obwodowego, a także sportowców i osób aktywnych fizycznie (grzybica stóp często określana jest jako stopa atlety) oraz u osób pracujących w trudnych warunkach. 

Rodzaje grzybicy stóp 

Są różne rodzaje grzybicy stóp. Zdecydowanie najczęściej diagnozowana jest grzybica międzypalcowa. Rzadziej występuje grzybica złuszczająca i grzybica potnicowa. Z racji częstego współwystępowania należy tu też zaliczyć grzybicę paznokci. 

Grzybica paznokci (onychomikoza) 

Grzybica paznokci bardzo często pojawia się wraz z grzybicą skóry stóp. Infekcja może przebiegać jedynie z powierzchniowym uszkodzeniem płytki paznokciowej lub całkowitym jej zajęciem. Najczęściej grzybica paznokci zajmuje paznokcie od ich wolnego brzegu. Choroba może dotknąć jednego lub kilku paznokci. Zainfekowana płytka zmienia kolor na szary lub żółtawy (a nawet brązowy, zielony lub czarny), staje się matowa, krucha, łamliwa, rozwarstwia się i jest podatna na uszkodzenia i odkształcenia. Zmianie wyglądu paznokci towarzyszy nieprzyjemny zapach. 

Grzybica międzypalcowa 

Choć wymienia się różne rodzaje grzybicy stóp, najczęściej choroba przybiera postać grzybicy międzypalcowej znanej jako stopa atlety. Choroba obejmuje zwykle przestrzenie między czwartym i piątym lub między trzecim i czwartym palcem. W niektórych przypadkach rozprzestrzenia się między pozostałe palce, grzbiety palców oraz skórę stopy. Najpierw pojawia się świąd, uczucie pieczenia oraz zaczerwienienie, z czasem również złuszczanie, pękanie i maceracja naskórka oraz wysięki. Maceracja to inaczej rozmiękanie skóry w wyniku stale utrzymującej się wilgoci, naskórek przybiera wówczas niezdrowy białawy odcień. Pojawia się również nieprzyjemny zapach. 

Grzybica potnicowa 

Grzybica potnicowa występuje rzadziej. W jej przebiegu pojawiają się na stopie drobne pęcherzyki początkowo na sklepieniu stopy, później na całej podeszwie. Jest ich bardzo dużo, z czasem zaczynają się zlewać w większe ogniska, po czym pękają i tworzą się sączące nadżerki, później skóra ulega zasuszeniu i zaczyna się złuszczać. Warto jeszcze wspomnieć o grzybicy złuszczającej (mokasynowej). Charakteryzuje się ona tym, że skóra stóp staje się twarda, nadmiernie rogowacieje i się złuszcza, widoczne są pęknięcia naskórka, pojawiają się bolesne rozpadliny. Zwykle zmiany umiejscowione są na piętach, podeszwach i bocznych częściach stóp. 

Objawy grzybicy stóp 

Ze względu na to, że jest kilka rodzajów grzybicy stóp, jej objawy także są zróżnicowane. Można jednak wymienić dwa charakterystyczne objawy grzybicy stóp, które występują właściwie we wszystkich przypadkach. Jest to świąd i zaczerwienienie skóry. Ponadto grzybica międzypalcowa charakteryzuje się zmianami złuszczającymi oraz maceracją naskórka. Odmiana potnicowa cechuje się wykwitami wypełnionymi płynem, a złuszczająca – zmianami rumieniowo-złuszczającymi oraz bolesnymi pęknięciami. 

Leczenie grzybicy stóp 

Jak leczyć grzybicę stóp? Niestety nie jest to proste. W odróżnieniu od łatwości, z jaką można się zarazić grzybicą, jej leczenie wymaga czasu i systematyczności! Ponadto leczenie grzybicy stóp jest najskuteczniejsze, gdy zostanie rozpoczęte jak najszybciej! W przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej powinno się skonsultować z lekarzem. Podczas wizyty pobierze on próbkę do badania mykologicznego. Badanie pozwoli określić, który gatunek grzyba odpowiada za infekcję, tym samym ułatwi dobranie odpowiednich preparatów. Wiele osób nie czeka na konsultację ze specjalistą i sięga po leki na grzybicę stóp bez recepty. Oto, jakie sposoby na grzybicę stóp mamy do wyboru: 

Domowe sposoby leczenia 

Leki na grzybicę stóp stanowią podstawę leczenia. Warto jednak terapię uzupełnić domowymi metodami. Jako skuteczne sposoby na grzybicę stóp, które wspierają terapię farmakologiczną, wymienia się stosowanie dermokosmetyków z olejkiem z drzewa herbacianego, a także odkażanie skóry środkami antyseptycznymi, np. z oktenidyną. Istotne dla powodzenia leczenia jest dokładne oczyszczenie i dezynfekcja odzieży i obuwia. 

Farmakologiczne metody leczenia

Zwykle leczenie grzybicy stóp niepowikłanej grzybicą paznokci polega na stosowaniu preparatów miejscowych. Wskazane są leki z pochodnymi imidazolowymi, m.in. klotrimazolem, ekonazolem, ketokonazolem, mikonazolem lub też z terbinafiną i cyklopiroksolaminą. Jeśli grzybica stóp jest w zaawansowanej fazie lub towarzyszy jej grzybica paznokci, konieczne może być wdrożenie leczenia ogólnego. Jak leczyć grzybicę stóp i paznokci? Lekarz może zlecić leki doustne o działaniu przeciwgrzybiczym zawierające itrakonazol, flukonazol lub terbinafinę. Dodatkowo konieczne jest stosowanie leków na grzybicę paznokci w postaci lakierów.

Produkty dostępne w aptece na grzybicę stóp 

W aptece mamy szeroką ofertę leków przeciwgrzybiczych dostępnych bez recepty. Różnią się nie tylko substancją czynną, ale i postacią – kupić można maści, płyny, spraye, pudry i kremy przeciwgrzybicze! Przed zakupem zaleca się skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. 

Wybór odpowiedniego leku jest bardzo ważny, ale dla uzyskania jak najlepszych efektów niezwykle istotna jest prawidłowa aplikacja preparatów. Należy je zawsze nakładać na umytą, czystą, wysuszoną skórę. Stopy trzeba osuszyć bardzo dokładnie wraz z przestrzeniami międzypalcowymi. W tym celu zaleca się stosować ręczniki papierowe. Po pierwsze bardzo dobrze chłoną wilgoć, po drugie są higieniczne i zapobiegają rozprzestrzenianiu się zakażenia. 

Trudno określić, jak długo będzie trwało leczenie grzybicy stóp, pewne jest, że trzeba je kontynuować jeszcze przez około dwa tygodnie po ustąpieniu objawów. Wcześniejsze przerwanie kuracji może skutkować szybkim nawrotem choroby. Grzybica paznokci wymaga leczenia nawet przez kilka miesięcy! Podczas terapii należy szczególnie dbać o higienę, należy nosić przewiewne skarpety i buty z oddychających materiałów. Zaleca się również na jakiś czas zrezygnować z siłowni i basenu! 

Jak zapobiegać grzybicy stóp? 

Czy można zapobiegać zachorowaniu na grzybicę stóp? Oczywiście, że tak! Wymaga to jednak podjęcia odpowiednich działań. Jednym z najważniejszych zaleceń jest unikanie chodzenia na boso w saunie, na basenie i w innych miejscach użyteczności publicznej. Obowiązkowo trzeba tam nosić obuwie ochronne. Nie należy również pożyczać obuwia, a także przymierzać butów na gołą stopę. 

Nie zaszkodzi regularnie wzmacniać swoją odporność. Dzięki zdrowej i dobrze zbilansowanej diecie, aktywności fizycznej oraz unikaniu stresu i używek można zadbać o swój układ immunologiczny. Dodatkowo można wprowadzić suplementację korzystnie wpływającą na odporność. Podstawę profilaktyki grzybicy stóp i paznokci powinna jednak stanowić: 

Codzienna higiena stóp 

Należy regularnie myć stopy i dokładnie je osuszać – zwracając szczególną uwagę na przestrzenie międzypalcowe. Nie można zapominać o właściwej pielęgnacji. Im zdrowsza jest skóra stóp, tym mniejsze ryzyko zachorowania. Wskazane są kosmetyki, które nawilżają, odżywiają i uelastyczniają naskórek, np. dobry krem lub serum do stóp. W przypadku problemu z nadmierną potliwością zaleca się stosować dezodorant do stóp, który pozwala utrzymać stopy suche i świeże przez wiele godzin. 

Wybór odpowiedniego obuwia 

Należy dbać o czystość i świeżość obuwia i skarpet, ponadto zaleca się wybierać tylko te, które są wykonane z przewiewnych materiałów. Ponadto trzeba unikać niewygodnych i za małych butów, które mogą obcierać – w przypadku uszkodzeń naskórka prawdopodobieństwo infekcji jest zwiększone. 

Osoby z grupy ryzyka rozwojem grzybicy powinny dodatkowo profilaktycznie stosować preparaty przeciwgrzybicze. Doskonale sprawdzi się aerozol do stóp np. z olejkiem z drzewa herbacianego i klotrimazolem. Dotyczy to m.in. osób, które ze względu na wykonywany zawód muszą nosić ciężkie, nieprzewiewne obuwie, przez co stopy są stale przegrzane i narażone na wilgoć, czyli np. pracowników fizycznych i górników, a także sportowców. 

Kiedy z grzybicą stóp udać się do lekarza? 

W aptekach niektóre leki na grzybicę stóp dostępne są bez recepty. W wielu przypadkach są one wystarczające, skutecznie zwalczają infekcję. Jeśli mimo ich stosowania objawy grzybicy stóp się nasilają, należy koniecznie zgłosić się do lekarza. Brak poprawy może oznaczać, że stosowane przez nas sposoby na grzybicę stóp nie działają na patogeny odpowiedzialne za infekcję. Wskazane jest wykonanie badania mykologicznego w celu określenia, jakie grzyby wywołały chorobę. Nie można zwlekać z wizytą u lekarza, gdy grzybicy stóp towarzyszy grzybica paznokci! Wówczas konieczne może być leczenie ogólnoustrojowe! 

Niestety w sytuacji, gdy zaniedbamy leczenie grzybicy stóp i paznokci, może dojść do powikłań. Oprócz ryzyka rozprzestrzenienia się infekcji na inne partie ciała występuje ryzyko nadkażenia bakteryjnego, które przebiega z bólem, zaczerwienieniem, obrzękiem, czasem też gorączką i ropnym wyciekiem. 

Grzybica stóp może się przydarzyć każdemu, chwila nieuwagi i grzyby „zaatakują”. Nie jest to koniec świata, obecnie mamy do wyboru skuteczne leki na grzybicę stóp! Ważne jest jednak, aby wprowadzić leczenie jak najszybciej. Problem pojawia się, gdy infekcja została zbagatelizowana i objawy się mocno nasiliły, a także wtedy, gdy grzybica nawraca! Obowiązkowo trzeba się wówczas zgłosić do dermatologa, a najlepiej od razu do podologa!

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medhycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.