Jak badać jądra? Szybkie wykrycie wszelkich zmian to podstawa

mgr farm. Katarzyna Borowiec

Świadomość wśród kobiet dotycząca znaczenia regularnego samobadania piersi jest dość wysoka, trochę inaczej jest w przypadku mężczyzn i profilaktycznego badania jąder. A przecież jest wiele powodów, dla których samobadanie jąder powinno stać się obowiązkowym rytuałem u każdego mężczyzny bez względu na wiek. Jak badać jądra w domu? 

Spis treści:

• Dlaczego samobadanie jąder jest tak ważne?
• Jak wykonać samobadanie jąder krok po kroku
• Kiedy i jak często badać jądra?
• Na co zwracać uwagę podczas badania?
• Czynniki ryzyka raka jądra
• Kiedy udać się do lekarza?
• Inne schorzenia jąder wykrywane podczas badania

Dlaczego samobadanie jąder jest tak ważne? 

Przede wszystkim badanie jąder ma na celu wczesne wykrycie raka jądra. Ponadto dzięki niemu można „wyczuć” także inne zmiany, które mogą być groźne i mogą powodować poważne powikłania. 

Rak jądra – najczęstszy nowotwór młodych mężczyzn 

Rak jądra nie jest najpowszechniej występującym nowotworem złośliwym w męskiej populacji (stanowi około 1% wszystkich przypadków), jednakże wśród młodych mężczyzn od 15. do 35. roku życia to właśnie on diagnozowany jest najczęściej. 

Jak wygląda rak jądra? Początkowo objawy choroby widoczne są właściwie wyłącznie w obrębie jądra. U większości mężczyzn obecny jest wyczuwalny guzek lub zgrubienie na jądrze. Dodatkowo odczuwane może być uczucie ciężkości w jądrze, obrzęk lub powiększenie jądra oraz zaczerwienienie skóry moszny. Najczęściej zmiany w jądrach nie są bolesne. 

Choroba w zaawansowanym stadium objawia się m.in. osłabieniem, spadkiem masy ciała oraz bólem brzucha, ginekomastią oraz powiększeniem węzłów chłonnych. Jeśli doszło do przerzutów, może pojawić się kaszel, duszności, krwioplucie (przerzuty do płuc), bóle kostne (przerzuty do kości), objawy neurologiczne (przerzuty do mózgu).

Statystyki zachorowań i znaczenie wczesnego wykrycia

Co roku w Polsce rozpoznaje się ponad 1000 nowych przypadków raka jądra. Jak już wcześniej zostało wspomniane, są to głównie młodzi mężczyźni, dlatego tak istotne jest zwracanie uwagi na profilaktyczne badanie jąder już u nastoletnich chłopców! 

Na szczęście rak jądra ma bardzo dobre rokowania i wysoki wskaźnik wyleczalności (sięgający niemalże 100%), pod warunkiem, że został wykryty wcześnie! 

Wysoka skuteczność leczenia przy wczesnej diagnozie 

Regularne samobadanie jąder to najlepszy sposób na wykrycie jakichkolwiek nieprawidłowości w obrębie jąder i moszny. Znalezienie guzka lub zgrubienia powinno być od razu zgłoszone lekarzowi. Szybka diagnoza pozwala na natychmiastowe rozpoczęcie leczenia. 

Nowotwór w początkowym stadium jest łatwiejszy do leczenia, mało tego, są bardzo wysokie szanse na pełne wyleczenie. Ponadto zatrzymanie rozwoju raka na wczesnym etapie choroby zapobiega przerzutom na inne narządy – jest to bardzo istne, gdyż rak jąder bardzo szybko je daje. 

W leczeniu raka jąder stosuje się chemioterapię, radioterapię oraz zabieg chirurgicznego usunięcia jądra – tzw. orchidektomię. Metody leczenia są dobierane indywidualnie do każdego pacjenta.

Jak wykonać samobadanie jąder krok po kroku 

Palpacyjne badanie jąder jest bardzo proste, wystarczy przeczytać zasady prawidłowego przeprowadzania badania. Ewentualnie w przypadku jakichkolwiek wątpliwości można poprosić lekarza o instrukcję podczas wizyty w gabinecie. Jak wygląda badanie jąder? 

Przygotowanie do badania – najlepszy moment i warunki 

Samobadanie jąder nie wymaga szczególnych przygotowań. Kluczowe jest po prostu, aby moszna była rozluźniona, dzięki czemu łatwiej wykryć ewentualne zmiany w jądrach. Gdzie badać jądra? Najlepiej badania jąder przeprowadzać w łazience zaraz po ciepłej kąpieli lub po prysznicu – moszna jest wtedy rozluźniona i lekko wydłużona. 

Technika badania – instrukcja krok po kroku 

Jak prawidłowo badać jądra? Badania jądra powinno się przeprowadzać w pozycji stojącej, wykonując następujące czynności: 

• najpierw należy dokładnie obejrzeć mosznę – sprawdzić, czy nie ma żadnych zaczerwienień, obrzęków, wysypki lub też innych zmian skórnych i zmian wielkości 

• następnie należy wziąć jądro w dłoń i ocenić jego wagę, powinna być zbliżona do wagi drugiego jądra 

• potem należy przejść do właściwego badania. Jądro należy chwycić między kciuk a palec wskazujący i środkowy oraz delikatnie obracać i lekko uciskać, aby sprawdzić, czy nie ma żadnych zgrubień, twardych guzków lub innych nieprawidłowości w konsystencji i wielkości 

• po przeprowadzeniu badania jednego jądra, należy powtórzyć całą procedurę z drugim 

Dodatkowo należy również przeprowadzić kontrolę najądrzy i penisa. Całe badanie trwa około kilku minut. 

Co jest normalne? Budowa i asymetria jąder 

Badanie jądra ma na celu wykrywanie nieprawidłowości. Aby wiedzieć, czego szukać, należy najpierw przypomnieć sobie z lekcji biologii, jak wyglądają normalne, zdrowe jądra. Przede wszystkim należy pamiętać, że nigdy nie są one idealnie równe. 

Naturalne jest to, że jedno jądro jest nieco większe. Ponadto zwykle jedno jest nieco niższej (najczęściej lewe). Jądro powinno mieć gładką i jędrną konsystencję, a skóra moszny powinna być elastyczna i niezbyt napięta. 

Podczas badania wykrycie pod palcami zgrubienia uważane jest za niepokojący objaw, nie można jednak zapominać, że na szczycie jąder znajdują się powrózki nasienne i najądrza, które wyczuwalne są jako trochę twardsze zgrubienia.

Kiedy i jak często badać jądra? 

Trzeba podkreślić, że palpacyjne badanie jąder ma sens wtedy, gdy jest wykonywane regularnie. Podczas pierwszego badania zaleca się bardzo dokładnie „poznać” kształt, wygląd, strukturę i wagę jąder, dzięki temu łatwiej będzie później wychwycić wszelkie nieprawidłowości. 

Częstotliwość samobadania – raz w miesiącu 

Jak często należy wykonywać badanie jąder? Zaleca się to robić przynajmniej raz w miesiącu. Warto wybrać sobie konkretny dzień i co miesiąc w tym dniu przeprowadzać kontrolę jąder. Kto bada jądra regularnie, będzie potrafił zauważyć wszelkie odchylenia od normy. 

Najlepszy moment i warunki 

Jak badać jądra w domu? Mimo że samo badanie nie trwa długo, nie powinno się go robić w pośpiechu. Po kąpieli najlepiej stanąć przed lustrem i dokładnie, na spokojnie obejrzeć mosznę i później wykonać badanie jądra. 

Samobadanie w różnych grupach wiekowych 

Lekarze rekomendują, aby rozpocząć samobadanie jąder po ukończeniu 15. roku życia. Po 18. roku życia warto również włączyć profilaktyczne badanie jąder (w tym USG jąder) u urologa. Konsultacja ze specjalistą jest zalecana zazwyczaj co trzy lata. Po 40. roku życia konieczne jest nie tylko badanie jąder i coroczne wizyty w poradni urologicznej, ale i badanie prostaty. 

Czy można wykonać bezpłatne badanie jąder? W ramach refundacji NFZ można wykonać USG jąder, potrzebne jest jednak skierowanie od lekarza rodzinnego lub innego specjalisty. Ponadto w listopadzie, który jest miesiącem świadomości dotyczącej męskich nowotworów, organizowane są różnego rodzaju akcje, podczas których możliwe jest wykonanie darmowego USG jąder. 

Niezależnie od wieku mężczyźni powinni dbać o zdrowie jąder. Oczywiście priorytetem jest profilaktyka raka jądra poprzez regularne badania, ale można zrobić więcej. Wskazane jest stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety bogatej w cynk i selen, zaleca się też pamiętać o podaży witaminy C i witaminy E oraz o zapewnieniu syntezy skórnej witaminy D. 

Dlaczego akurat te składniki są ważne? Selen i cynk m.in. wspierają produkcję testosteronu. Witamina C i E to silne antyoksydanty, a witamina D jest istotna dla prawidłowego funkcjonowania jąder. Wskazane jest też unikanie używek oraz regularna aktywność fizyczna.

Na co zwracać uwagę podczas badania? 

Wszelkie odstępstwa od normy powinny wzbudzić niepokój. Bardzo ważne jest, aby w przypadku ich zaobserwowania nie zwlekać z wizytą u lekarza. Warto przypomnieć, że raka jąder można całkowicie wyleczyć, ale szanse na to są największe, gdy choroba jest wykryta wcześnie! 

Niepokojące zmiany wymagające konsultacji 

Do lekarza trzeba się zgłosić, gdy zostanie wykryte zgrubienie lub guzek, nagłe powiększenie jądra, jakakolwiek zmiana jego konsystencji lub kształtu. Są to objawy, które wymagają szybkiej diagnostyki. Ponadto pilna konsultacja potrzebna jest, gdy pojawił się nagły ból jądra. 

Objawy raka jądra i innych schorzeń 

O wielu nieprawidłowościach, które uznaje się za objawy raka jąder, była już kilkukrotnie mowa. Warto jednak pamiętać, że nowotwór nie jest jedyną chorobą, która może dotyczyć jąder. Zatem na obecność jakich zmian podczas badania trzeba zwracać uwagę: 

• powiększenie jądra lub zwiększenie jego wagi

• guzki, grudki, zgrubienia

• wszelkie nierówności

• obrzęki

• chropowatość i miejscowe marszczenie się skóry

• ściemnienie skóry

• strupki, niegojące się ranki, owrzodzenia

• zaczerwienienie i zniekształcenia moszny

• ból podczas badania 

Wykrycie choćby jednego z tych objawów powinno się zgłosić lekarzowi. 

Różnicowanie zmian łagodnych i złośliwych 

Wszystkie zmiany w jądrach powinny zostać skonsultowane z lekarzem, gdyż samodzielnie nie można ocenić, czy jest to zmiana łagodna, czy złośliwa. Różnicowanie odbywa się na podstawie wyników badania palpacyjnego (nowotwór złośliwy ma zazwyczaj postać twardego, niebolesnego guzka, który nie zmienia swojego kształtu), USG połączonego z badaniem dopplerowskim, markerów nowotworowych. Ostatecznym potwierdzeniem jest wynik badania histopatologicznego próbki guza lub całego usuniętego jądra.

Czynniki ryzyka raka jądra 

Przyczyny raka jądra nie zostały jeszcze do końca poznane. Wyróżnia się jednak kilka czynników zwiększających ryzyko jego rozwoju. Jednym z nich jest rasa. Aż cztery razy częściej raka jąder rozpoznaje się u mężczyzn rasy kaukaskiej. Kluczowy jest też wiek – większość przypadków diagnozowanych jest u młodych mężczyzn. 

Wnętrostwo i wady wrodzone 

Do głównych czynników ryzyka rozwoju raka jądra zalicza się niezstąpienie jądra lub jąder do moszny. Wnętrostwo aż pięciokrotnie zwiększa ryzyko raka. Jako istotny czynnik wskazuje się zespół Klinefeltera – chorobę o podłożu genetycznym występującą wyłącznie u mężczyzn, która charakteryzuje się wrodzonymi zaburzeniami chromosomów. Uważa się, że również wrodzone wady układu moczowo-płciowego sprzyjają zachorowaniu na raka jąder. 

Predyspozycje genetyczne i wywiad rodzinny 

Rak jąder ma podłoże genetyczne, związany jest z mutacjami w genach odpowiadających za regulowanie szlaków sygnałowych w komórkach (np. LKB1 (STK11)). Znaczenie ma wywiad rodzinny. W sytuacji, gdy w rodzinie występowały przypadki raka jąder, ryzyko zachorowania jest podwyższone – szczególnie jeśli chorował ojciec lub brat. 

Inne czynniki zwiększające ryzyko 

Za czynnik ryzyka uznawany jest hipogonadyzm – stan, gdy jądra nie produkują wystarczającej ilości hormonów płciowych. Ponadto zwraca się uwagę na bezpłodność – raka jąder częściej rozpoznaje się u niepłodnych mężczyzn. Należy też dodać, że na ponowne zachorowanie narażeni są mężczyźni, którzy wcześniej mieli raka w jednym jądrze. 

Z uwagi na ogólny wzrost zachorowań na nowotwory wskazuje się, że czynnikami ryzyka mogą być czynniki środowiskowe, np. ekspozycja na pestycydy lub promieniowanie. Warto też powiedzieć, że prowadzone badania nie potwierdzają tezy, że urazy jąder mają bezpośredni związek z większym ryzykiem rozwoju raka.

Kiedy udać się do lekarza? 

Samobadanie raka jądra to nie wszystko, każdy dorosły mężczyzna powinien poddawać się okresowym badaniom u specjalisty. Jaki lekarz bada jądra? Wskazana jest wizyta u urologa. Jeśli na podstawie badania palpacyjnego podejrzewana jest zmiana nowotworowa, pacjent powinien być skierowany do androloga. 

Niepokojące objawy wymagające pilnej konsultacji 

Natychmiastowej reakcji wymaga wykrycie jakichkolwiek guzków i zgrubień, których nie było podczas poprzedniego badania. Dodatkowo sygnałem świadczącym o tym, że dzieje się coś niepokojącego, jest nagły ból w okolicy pachwinowej – może to być objaw np. skrętu jądra. 

Badanie przez urologa i diagnostyka 

Na wizycie lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad oraz badania fizykalne. Kolejnym krokiem jest USG moszny, które umożliwia wykrycie guzków, pozwala ocenić ich wielkość i strukturę. Dzięki badaniu USG lekarz może dokonać różnicowania zmian łagodnych od złośliwych, a także wykluczyć ewentualną infekcję. W procesie diagnostycznym wykorzystuje się badania z krwi polegające na oznaczeniu poziomu markerów nowotworowych (AFP, beta-HCG, LDH). 

USG jąder i inne badania obrazowe 

Ultrasonografia nie jest jedynym badaniem obrazowym, które jest wskazane w diagnostyce raka jąder. Do oceny zaawansowania choroby pacjent kierowany jest na tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Pozwalają one wykryć ewentualne przerzuty do jamy brzusznej, klatki piersiowej lub ośrodkowego układu nerwowego.

Inne schorzenia jąder wykrywane podczas badania 

Każdy mężczyzna powinien wiedzieć, jak badać jądra, jest to ważne nie tylko w profilaktyce raka. Badania jądra pozwalają również wykrywać inne schorzenia wymagające leczenia. 

Wodniaki i torbiele jąder 

Torbiele jąder to zmiany w tkankach, które są wypełnione płynną lub półpłynną treścią. W obrębie jąder torbiel tworzy się na najądrzach. Są one łagodne, zwykle nie powodują bólu, mogą jednak prowadzić do powiększenia moszny. Wodniak jądra to rodzaj torbieli, który charakteryzuje się nagromadzeniem płynu surowiczego, co prowadzi do wystąpienia powiększenia i obrzęku moszny. Wodniaki są zazwyczaj niebolesne. 

Zapalenia jąder i najądrzy 

Zapalenie jąder i najądrzy charakteryzuje się bólem i nagłym, gwałtownym przebiegiem. Najczęściej ma podłoże bakteryjne (jest związane np. z zakażeniami układu moczowego lub z chorobami wenerycznymi) lub wirusowe (jest związane np. z zachorowaniem na świnkę), czasem rozwija się na skutek urazu. Typowymi objawami są: powiększenie, twardość i bolesność jądra, zaczerwienienie, obrzęk i ból moszny, gorączka i osłabienie. 

Żylaki powrózka nasiennego 

Żylaki powrózka nasiennego są patologicznymi poszerzeniami i zwiotczeniami naczyń krwionośnych w powrózku nasiennym. Często się zdarza, że ich obecność nie wiąże się z żadnymi objawami. Czasem pojawia się dyskomfort w mosznie, tępy ból i uczucie ciężkości. Widocznym objawem mogą być poskręcane żyły w obrębie moszny. 

Proste i bezbolesne badanie jądra może uratować życie. Wczesne wykrycie raka jądra daje niemalże 100% szansę na pełne wyleczenie. Dodatkowo pozwala uniknąć przerzutów. Samobadanie jąder powinno być wykonywane regularnie co miesiąc. Powinien je robić każdy mężczyzna i chłopiec od 15. roku życia.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.