Jakie badania na serce z krwi mogą wskazać problemy z sercem?

mgr farm. Jarosław Buczarski

Choroby serca to jedna z najczęstszych przyczyn śmierci wśród Polaków. Jest wiele czynników w naszym codziennym życiu, które znacząco podnoszą ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Rzeczą, którą powinien robić każdy, są profilaktyczne badania krwi na serce. Jakie badania należy wykonywać i jak często? Jak interpretować wyniki?

Spis treści:

• Podstawowe markery sercowe w badaniach krwi
• Badania lipidowe i metaboliczne
• Markery stanu zapalnego i zakrzepowego
• Badania elektrolitowe i morfologia
• Kiedy wykonać badania serca?
• Przygotowanie i interpretacja wyników

Podstawowe markery sercowe w badaniach krwi 

Na samym początku należy omówić badania, które pozwalają ocenić, czy doszło do uszkodzenia serca. Badania polegają na tym, że w próbce krwi ocenia się, czy markery sercowe są podwyższone – substancje te pojawiają się we krwi, gdy dochodzi do uszkodzenia mięśnia sercowego. 

Badania na serce z krwi oceniające poziom markerów sercowych wykorzystuje się m.in. w przypadku podejrzenia takich schorzeń jak ostry zespół wieńcowy, niedokrwienie serca, niewydolność serca, zawał, zapalenie mięśnia sercowego. Markery sercowe trzeba oznaczyć jak najszybciej w sytuacji, gdy pojawiają się niepokojące objawy takie jak np. silny ból w klatce piersiowej i duszności. 

Warto dodać, że tego typu specjalistyczne badania z krwi na serce są zlecane wyłącznie w konkretnych sytuacjach – zwykle na oddziałach szpitalnych i w poradniach kardiologicznych (nie wykonuje się ich profilaktycznie). Należy pamiętać też, że badania markerów sercowych trzeba powtórzyć kilkukrotnie w określonym czasie (pierwszy raz zaraz po przyjęciu do szpitala). 

Troponina – kluczowy marker zawału 

Jest to podstawowy marker wskazujący na uszkodzenie mięśnia sercowego (martwicę mięśnia sercowego). Poziom troponin sercowych – TnI (troponina I) i TnT (troponina T) – rośnie w ciągu kilku godzin po zawale i utrzymuje się przez około 10 dni. 

• Prawidłowe normy: troponiny T (TnT) <0,01ng/ml, troponiny I (TnI) <0,03ng/ml 

Wynik przekraczający normy może wskazywać na niedawno przebyty zawał serca, ale nie tylko – może również oznaczać np. zaburzenia rytmu serca, zapalenie osierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, niewydolność serca. 

CK-MB i inne enzymy sercowe 

CK-MB to jedna z frakcji kinazy kreatynowej, która jest swoista dla mięśnia sercowego. Oznaczenie jej poziomu wykorzystuje się w diagnozowaniu zawału serca, jak również w celu monitorowania leczenia chorób serca. To ważny marker uszkodzenia tego organu – enzym ten jest uwalniany do krwiobiegu w przypadku uszkodzenia komórek mięśniówki serca. 

• Norma wynosi: <12IU/l 

Ponadto badanie CK-MB jest przydatne w wykrywaniu powtórnego zawału. Jednocześnie trzeba dodać, że wyższy poziom CK-MB występuje też przy zapaleniu osierdzia i mięśnia sercowego, w chorobie wieńcowej i przy ostrej niewydolności serca. 

Dodatkowo można wykonać oznaczenie stężenia mioglobiny, choć obecnie takie badanie zlecane jest coraz rzadziej z uwagi, że jest mniej specyficzne niż np. badanie troponiny i CK-MB. 

BNP i NT-proBNP – markery niewydolności 

W diagnostyce niewydolności serca wykorzystuje się oznaczenie takich biomarkerów jak BNP i N-proBNP. Peptyd natriuretyczny typu B to hormon peptydowy produkowany przez kardiomiocyty (komórki serca), gdy dochodzi do przeciążenia objętościowego serca. Badanie wykonuje się także do oceny zaawansowania choroby i określenia rokowań oraz do monitorowania leczenia niewydolności serca. 

• Ogólnie przyjęta norma BNP: <100pg/ml; norma NT-proBNP uzależniona jest od płci i wieku: mężczyźni poniżej 55. roku życia: <64pg/ml, kobiety poniżej 55. roku życia: <155pg/ml, mężczyźni od 55. do 65. roku życia: <194pg/ml, dla kobiet od 55. do 65. roku życia: <222pg/ml

Badania lipidowe i metaboliczne 

O ile markery sercowe to badania, które przeprowadza się w określonych sytuacjach i na zlecenie lekarza, to jest wiele badań, które można, a właściwie trzeba, wykonywać profilaktycznie, aby wykryć ewentualne problemy z sercem. Jakie badania krwi na serce zaleca się robić? Zaleca się wykonywać takie badania jak lipidogram, poziom homocysteiny, glukozy i hemoglobiny glikowanej! 

Lipidogram – cholesterol i triglicerydy 

Lipidogram to pomiar poziomu cholesterolu – całkowitego, „złego” (frakcji LDL) i „dobrego” (frakcji HDL), a także trójglicerydów. Te parametry pozwalają ocenić gospodarkę lipidową organizmu i stanowią ważny krok w kierunku oceny ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, np. miażdżycy lub zawału serca. 

• Normy: cholesterol całkowity: <190mg/dl (5,0mmol/l), frakcja LDL: <115mg/dl (3,0mmol/l), frakcja HDL – mężczyźni: >40mg/dl (1,0mmol/l), kobiety: >50mg/dl (1,3mmol/l), trójglicerydy: <150mg/dl (1,7mmol/l) 

Szczególnie ważnym badaniem w określaniu czynnika ryzyka chorób serowo-naczyniowych jest badanie lipoproteiny A. Taki test raz w życiu powinna wykonać każda osoba dorosła. Poziom lipoproteiny A jest warunkowy genetycznie, jej wysokie stężenie jest istotnym niezależnym czynnikiem ryzyka schorzeń serca. 

• Norma: <30mg/dl (75nmol/l) 

Glukoza i HbA1c 

Badania na serce z krwi obejmują również określenie poziomu cukru (glukozy) na czczo oraz hemoglobiny glikowanej (HbA1c). To podstawowe badania w diagnostyce cukrzycy, a ta jak wiadomo, jest czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Oznaczenie poziomu glukozy mierzy jej stężenie w danym momencie, natomiast hemoglobina glikowana służy do oceny średniego poziomu cukru we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. 

• Normy: glukoza na czczo – 70-99mg/dl (3,9-5,5mmol/l), hemoglobina glikowana – poniżej 5,7% 

Oprócz oznaczenia glukozy na czczo można też wykonać doustny test obciążenia glukozą, który mierzy reakcję organizmu na glukozę. Polega na oznaczeniu cukru we krwi na czczo, a następnie po godzinie od wypicia roztworu glukozy. 

Homocysteina i kwas moczowy 

Jakie jeszcze badanie z krwi na serce warto zrobić? Zaleca się wykonać pomiar poziomu homocysteiny oraz kwasu moczowego. Zarówno podwyższony poziom homocysteiny, jak i kwasu moczowego może świadczyć o zwiększonym ryzyku schorzeń sercowo-naczyniowych. 

• Normy: homocysteina – 5-15mmol/l, kwas moczowy – 80-420mmol/L (3-7mg/dl) 

Markery stanu zapalnego i zakrzepowego 

Ważne badania na serce z krwi to oznaczenie markerów stanu zapalnego oraz markerów zakrzepowych. Markery stanu zapalnego pozwalają na wykrycie toczących się w organizmie procesów zapalnych. Ich wysoki poziom wprawdzie nie oznacza od razu, że serce jest chore, ale jest wskazówką, że trzeba wykonać dodatkowe badania. 

Markery zakrzepowe są pomocne do określania oceny ryzyka zakrzepicy, a także do diagnostyki istniejących stanów zakrzepowych. 

CRP – białko stanu ostrego 

Białko C-reaktywne (CRP) jest białkiem ostrej fazy, wysoki poziom CRP we krwi wskazuje na stan zapalny. W kontekście chorób serca procesy zapalne mogą sprzyjać rozwojowi np. miażdżycy. Badanie CRP – głównie hs-CRP (wysokoczuły CRP) – wykorzystywane jest do rozpoznawania ryzyka choroby wieńcowej, zawału lub udaru. 

D-dimery i ryzyko zakrzepicy 

Najczęściej zlecane badania krwi na serce służące do oceny ryzyka m.in. zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej to poziom D-dimerów. Są to fragmenty fibryny, czyli białka uczestniczącego w procesie krzepnięcia krwi. Powstają one w wyniku rozpadu skrzepliny. Podwyższony poziom D-dimerów oznacza, że w organizmie zachodzą nasilone procesy tworzenia się i rozpadu skrzepów. 

Dodatkowo bada się czas protrombinowy (PT) – czas krzepnięcia krwi oraz czas częściowej tromboplastyny (aPTT) – ocena zdolności krzepnięcia krwi. Badania te m.in. pomagają wykrywać niedobory czynników krzepnięcia i fibrynogenu. 

Inne wskaźniki zapalenia

Innymi istotnymi markerami stanu zapalnego są też: OB, czyli odczyn Biernackiego oraz prokalcytonina. Trzeba też dodać, że na obecność procesów zapalnych w organizmie wskazuje również wzrost liczby białych krwinek.

Badania elektrolitowe i morfologia 

Różnego rodzaju problemy sercowe lub zaburzenia zwiększające ryzyko rozwoju chorób serca można wykryć, wykonując dwa proste badania – morfologię oraz jonogram. Morfologia ocenia skład i ilość komórek krwi, zaś jonogram bada poziom elektrolitów we krwi – magnezu, potasu, sodu, a także wapnia. 

Potas, sód, magnez 

Jonogram umożliwia wykrywanie niedoboru (lub nadmiaru) poszczególnych elektrolitów, a co za tym idzie zaburzeń równowagi elektrolitowej. Takie nieprawidłowości mogą z czasem doprowadzić np. do arytmii, kołatania serca lub jego niewydolności. 

Morfologia krwi 

Jak wiadomo, morfologia to jedno z najbardziej podstawowych badań. Wiele może powiedzieć o stanie zdrowia, w tym o stanie serca i układu krążenia. Morfologia ocenia ilościowy i jakościowy skład krwi – czerwonych i białych krwinek oraz płytek krwi, a także bada takie parametry jak np. hemoglobina i hematokryt. Pozwala zdiagnozować m.in. stany zapalne, zaburzenia krzepnięcia lub niedokrwistość. 

Wpływ zaburzeń elektrolitowych na serce 

Elektrolity uczestniczą w regulowaniu pracy serca – wpływają na kurczliwość i rytm mięśnia sercowego, odpowiadają też za prawidłowe przewodnictwo impulsów elektrycznych. Zaburzenia elektrolitowe mają znaczący wpływ na serce i są czynnikiem ryzyka wielu schorzeń. 

Niedobór potasu może doprowadzić do zaburzeń rytmu serca, w tym do migotania komór, również jego nadmiar jest groźny, w skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do zatrzymania akcji serca. W przypadku niedoboru magnezu może dojść do osłabienia mięśnia sercowego i do arytmii. Nadmiar sodu może być przyczyną wysokiego ciśnienia krwi.

Kiedy wykonać badania serca? 

Badania na serce z krwi to ważny element dbania o zdrowie. Zasadniczo w pewnym wieku każdy powinien je wykonywać profilaktycznie. Nie chodzi tylko o badanie z krwi na serce. Warto wyrobić w sobie nawyk regularnego mierzenia ciśnienia tętniczego krwi. Dodatkowo zaleca się też zgłosić do lekarza po skierowanie np. na EKG lub echo serca. 

W ramach profilaktyki oprócz badań należy dużą wagę przykładać do codziennej diety i aktywności fizycznej. Pomocniczo można stosować suplementy na serce z takimi składnikami jak np. kwasy Omega-3, głóg, serdecznik, witamina B1, koenzym Q10, witamina D (przed rozpoczęciem suplementowania witaminy D zaleca się sprawdzić jej poziom w organizmie, co ułatwi dobranie odpowiedniej dawki). Z uwagi na duże ryzyko niedoborów elektrolitów można też przyjmować magnez dla serca. 

Powyższe sytuacje dotyczą osób zdrowych, które nie obserwują u siebie żadnych niepokojących dolegliwości. Jeśli jednak pojawiają się objawy wskazujące na to, że serce jest osłabione lub chore, trzeba jak najszybciej zgłosić się do kardiologa i rozpocząć szczegółową diagnostykę. 

Objawy wymagające diagnostyki 

Koniecznie do lekarza trzeba się zgłosić, gdy pojawiają się takie objawy jak np. ucisk, ból i pieczenie w klatce piersiowej, duszności, niska tolerancja wysiłku – zadyszka pojawiająca się podczas nawet lekkiego wysiłku, kołatanie serca, zawroty głowy, zmęczenie, omdlenia, obrzęki kończyn! 

Badania profilaktyczne 

Do 40. roku życia zwykle nie ma konieczności wykonywania profilaktycznego badania krwi na serce co roku. W przypadku osób zdrowych wystarczy, aby powtarzać takie testy jak np. lipidogram, czy badanie glukozy raz na 3-5 lat. Natomiast w przypadku większości badań profilaktycznych po 40-tce trzeba zwiększyć ich częstotliwość, a po 50-tce trzeba je robić raz w roku. 

Częściej badania serca z krwi muszą robić osoby obciążone wywiadem rodzinnym, osoby otyłe, osoby chorujące np. na nadciśnienie lub cukrzycę, osoby z zaburzeniami lipidowymi, osoby prowadzące siedzący tryb życia oraz osoby palące papierosy. 

Kontrola po przebytych chorobach 

Grupą, która musi przestrzegać zaleceń lekarza związanych z wykonywaniem badań kontrolnych, są osoby po przebytych chorobach serca, osoby z przewlekłymi schorzeniami układu sercowo-naczyniowego i po zabiegach kardiologicznych. Kardiolog indywidualnie dobiera odpowiednie badania w zależności od stanu pacjenta. 

Jakie badania krwi przy arytmii serca? Przede wszystkim pacjent musi regularnie wykonywać morfologię, oznaczenie poziomu elektrolitów (głównie potasu), dodatkowo wskazany jest lipidogram oraz oznaczenie glukozy na czczo.

Przygotowanie i interpretacja wyników 

Do większości badań trzeba się odpowiednio przygotować. Zazwyczaj wskazane jest, aby na badania zgłaszać się na czczo. Należy też zwrócić uwagę na to, że wyników nie można interpretować bez szerszego kontekstu, dlatego trzeba się z nimi zgłosić do lekarza! 

Jak przygotować się do badań? 

Podstawowym zaleceniem jest zwykle pobieranie próbki na czczo. Oznacza to, że przed pobraniem krwi nie można jeść i pić przez 8-12 godzin (dopuszczalne jest wypicie niewielkiej ilości wody). Zaleca się też unikać picia alkoholu przez 2-3 dni przed badaniem. Osoby przyjmujące stale leki lub suplementy na serce powinny poinformować o tym lekarza. W przypadku niektórych testów obowiązują również dodatkowe zalecenia, najlepiej sprawdzić takie rzeczy w laboratorium. 

Normy i wartości referencyjne 

Każdy pacjent powinien mieć świadomość, że normy i wartości referencyjne dla różnych badań są ważne, ale nie można sugerować się wyłącznie nimi. Zawsze trzeba brać pod uwagę inne czynniki jak np. wiek, płeć, styl życia, stan zdrowia. Dodatkowo istotne jest to, że poszczególne laboratoria mogą stosować nieco inne wartości referencyjne. 

Analizę wyników badań trzeba pozostawić lekarzowi. Specjalista zinterpretuje je w odniesieniu do wyników wcześniejszych testów oraz wyników innych zleconych badań oraz z uwzględnieniem pojawiających się objawów i czynników ryzyka. 

Kiedy wyniki są niepokojące? 

Niezależnie od tego, jakie badania na serce z krwi zostały wykonane, wynik niemieszący się w granicach normy powinien zaniepokoić, choć trzeba przypomnieć, że wynik pojedynczego badania nigdy nie stanowi podstawy do postawienia diagnozy! 

Badania serca z krwi to prosty sposób na to, aby wykryć ewentualne zaburzenia lub choroby układu sercowo-naczyniowego. Regularne badania profilaktyczne powinien robić każdy z nas, większość badań można wykonać bezpłatnie, wystarczy mieć skierowanie od lekarza.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.