Jakie badanie z krwi na trzustkę warto wykonać?

mgr farm. Katarzyna Borowiec

O profilaktyce chorób trzustki mówi się znacznie rzadziej niż np. o zdrowiu serca i wątroby. A przecież trzustka jest niezwykle istotnym organem, który przede wszystkim pełni funkcję trawienną – produkuje sok trzustkowy niezbędny do trawienia białek, tłuszczów i węglowodanów oraz funkcję hormonalną – produkuje takie hormony jak insulina i glukagon odpowiedzialne za regulowanie poziomu cukru we krwi. Jakie badanie z krwi na trzustkę można wykonać, aby kontrolować jej kondycję?

Spis treści:

• Podstawowe badania krwi oceniające trzustkę
• Badania hormonalne trzustki
• Markery nowotworowe trzustki
• Jakie objawy wskazują na problemy z trzustką?
• Preparowanie do badań trzustki 

Podstawowe badania krwi oceniające trzustkę 

Jeśli pojawiają się jakiekolwiek objawy wskazujące na problemy z trzustką, należy się zgłosić do lekarza. Na podstawie występujących dolegliwości i szczegółowego wywiadu (uwzględniającego m.in. styl życia, dietę, stosowanie używek, choroby w rodzinie) indywidualnie dobierze on odpowiednie badania trzustkowe z krwi. 

Zwykle na początek wskazane jest wykonanie zwykłej morfologii, oznaczenia OB oraz profilu trzustkowego. Zaraz dokładniej omówimy specjalistyczne badanie z krwi trzustki, najpierw dwa słowa należy powiedzieć o tym, na co trzeba zwrócić uwagę przy morfologii. Chora trzustka w morfologii może dawać ślad w postaci podwyższonego poziomu leukocytów (białych krwinek), który może świadczyć o stanie zapalnym. 

Należy też poruszyć kwestię zapalenie trzustki a wynik OB. Odczyn Biernackiego to pomiar szybkości opadania czerwonych krwinek w probówce. Gdy wynik jest powyżej normy, jest wysokie prawdopodobieństwo, że w organizmie toczy się proces zapalny. Wskazane może być także oznaczenie poziomu białka C-reaktywnego (CRP), który podobnie jak OB jest wskaźnikiem stanu zapalnego. 

Jeśli chodzi o niespecyficzne badania pomocne do określenia stanu trzustki, to są to badania poziomu enzymów wątrobowych. Próby wątrobowe a trzustka – co mogą nam powiedzieć wyniki? O chorej trzustce może świadczyć podwyższony poziom GGTP i bilirubiny oraz wzrost aktywności ALT i AST. Jakie badania z krwi na trzustkę są zalecane? Jakie wyniki krwi wskazują na chorą trzustkę? 

Amylaza – kluczowy enzym trzustkowy 

Amylaza to enzym produkowany przez trzustkę, służy on do trawienia węglowodanów. Jeśli badanie krwi wykaże podwyższony poziom amylazy, może to oznaczać ostre zapalenie trzustki. Natomiast obniżony może wskazywać na jej uszkodzenie wynikające np. z przewlekłego zapalenia lub mukowiscydozy. 

• Norma amylazy we krwi: 25-125U/l dla dorosłych, 20-160U/l dla osób powyżej 70. roku życia 

Warto wiedzieć, że poziom amylazy oznacza się nie tylko z krwi, ale i z próbki moczu (norma w moczu wynosi: 10-490U/l). 

Lipaza – bardziej specyficzny marker 

Innym ważnym enzymem wydzielanym przez trzustkę jest lipaza, która odpowiada za trawienie tłuszczów. Podobnie jak w przypadku zbyt wysokiego poziomu amylazy także podwyższony poziom lipazy może oznaczać m.in. zapalenie trzustki. 

• Norma lipazy we krwi: do 60IU/l dla osób dorosłych 

Wyniki przy zapaleniu trzustki to zwykle podwyższony poziom amylazy i lipazy, a także OB i leukocytów, jednak należy pamiętać, że takie odstępstwa od normy mogą oznaczać nie tylko problemy z trzustką, ale i z innymi narządami, dlatego nie należy samodzielnie interpretować wyników, powinien się tym zająć specjalista!

Elastaza kału – test funkcji trzustki 

Mimo że podstawą jest diagnostyka trzustki z krwi, to trzeba wspomnieć o istotnym badaniu, jakim jest oznaczenie stężenia elastazy-1 w kale. Służy ono do oceny funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki, czyli jej zdolności do produkcji enzymów trawiennych. Elastaza trzustkowa to enzym, który trawi białka, przechodzi ona przez przewód pokarmowy w niezmienionej postaci i jest wydalana z kałem. Jej poziom w kale wskazuje nie tylko, w jakiej ilości jest ona wydzielana do dwunastnicy, ale i pośrednio wskazuje na wydzielaną ilość innych enzymów trzustkowych. 

• Norma elastazy wynosi powyżej 200μg/g kału, wynik 100-200μg/g kału wskazuje na łagodną lub umiarkowaną niewydolność trzustki, a wynik poniżej 100μg/g kału o ciężkiej niewydolności trzustki

Badania hormonalne trzustki 

Jakie badanie z krwi na trzustkę warto jeszcze zrobić? Na pewno badanie hormonów regulujących poziom cukru we krwi – insuliny i glukagonu. Jednocześnie wskazane jest przeprowadzenie badania stężenia glukozy we krwi i hemoglobiny glikowanej oraz testu obciążenia glukozą (tzw. krzywa cukrowa). 

Insulina i peptyd C 

Insulina jest produkowanym przez trzustkę hormonem peptydowym, który przede wszystkim odgrywa ważną rolę w regulowaniu poziomu glukozy we krwi, a ponadto uczestniczy w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek. Badanie insuliny wykonuje się z krwi, jest kluczowe w diagnostyce insulinooporności, cukrzycy i zaburzeń metabolicznych. 

• Normy insuliny we krwi na czczo: <10mU/l, a po obciążeniu glukozą (krzywa insulinowa) – po 1 godzinie <50mU/ml, po 2 godzinach <30mU/ml 

Peptyd C jest produktem ubocznym w produkcji insuliny, jest uwalniany do krwi podczas przekształcania się proinsuliny w insulinę. Poziom peptydu C we krwi pozwala ocenić ilość produkowanej przez trzustkę insuliny. Badanie jest wykorzystywane w różnicowaniu typów cukrzycy. 

• Norma peptydu C we krwi: 0,37-1,2nmol/l (1,1-3,6µg/l) 

Dodatkowo wykonuje się także badanie glukagonu, który jest hormonem peptydowym produkowanym przez trzustkę. Działa on antagonistycznie do insuliny. Określenie jego poziomu we krwi jest pomocne w przypadku m.in. podejrzenia cukrzycy typu 1 i guzów trzustki. 

• Norma glukagonu wynosi: poniżej 150ng/l (optymalny wynik mieści się w zakresie 50-100ng/l) 

Czasem wskazany jest też test z glukagonem, który służy do oceny rezerwy wydzielniczej komórek beta trzustki. Polega on na oznaczeniu stężenia peptydu C na czczo, dożylnym podaniu 1mg glukagonu i pobraniu próbki krwi po 6 minutach w celu ponownego oznaczenia poziomu peptydu C. 

HbA1c i glukoza we krwi 

HbA1c to hemoglobina glikowana. Jej poziom we krwi odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy. Natomiast badanie glukozy służy do pomiaru stężenia cukru w danym momencie. 

• Norma dla HbA1c we krwi: <5,7% – oznacza prawidłowy poziom glukozy, 5,7-6,4% – oznacza stan przedcukrzycowy i zwiększone ryzyko cukrzycy, ≥6,5% oznacza cukrzycę 

• Norma dla glukozy we krwi na czczo u osób dorosłych: 70-99mg/dl (3,9-5,5mmol/l), 100-125mg/dl (5,6-6,9mmol/l) – stan przedcukrzycowy, powyżej 126mg/dl (7,0mmol/l) – cukrzyca 

Badanie poziomu glukozy i hemoglobiny glikowanej wskazane są w przypadku diagnozowania cukrzycy, jak również monitorowania choroby i skuteczności leczenia. 

Test obciążenia glukozą 

Oprócz badania glukozy na czczo pomocny może być test obciążenia glukozą, czyli tzw. krzywa cukrowa. Badanie polega na oznaczeniu glukozy we krwi, a następnie wypiciu roztworu glukozy i ponownym oznaczeniu poziomu cukru po godzinie oraz po dwóch godzinach. 

• Norma poziomu cukru na czczo: 70-99mg/dl (3,9-5,5mmol/l), po 1 godzinie: <180mg/dl (10,0mmol/l), po 2 godzinach: <140mg/dl (7,8mmol/l)

Markery nowotworowe trzustki 

Jeśli jakiekolwiek objawy lub wyniki poprzednich badań wskazują na nowotwór albo pacjent należy do grupy zwiększonego ryzyka rozwoju raka trzustki (np. jest obciążony dziedzicznymi predyspozycjami, ma mutacje w genach BRCA1 i BRCA2), wskazane jest oznaczenie markerów nowotworowych – CA 19-9, jak również CA 50 i CEA. 

CA 19-9 – główny marker 

Podstawowym markerem nowotworowym trzustki jest CA 19-9. Jego poziom jest zazwyczaj podwyższony u osób z zaawansowanym rakiem trzustki. Badanie wykorzystywane jest głównie w monitorowaniu leczenia raka, wykrywaniu nawrotów i przerzutów do trzustki. Niestety CA 19-9 nie nadaje się do stosowania jako badanie przesiewowe w kierunku raka trzustki, nie jest specyficzny tylko dla tego rodzaju nowotworu, podwyższony poziom może pojawić się także przy zapaleniu trzustki i w chorobach wątroby. 

CEA i inne wskaźniki 

Uzupełniająco bada się inne markery nowotworowe, w tym CEA, CA 50 i CA 125. Są one istotne w diagnostyce raka trzustki oraz jelita grubego. Trzeba jednak wiedzieć, że odchylenia od normy nie są jednoznaczne z rozpoznaniem nowotworu, należy je interpretować w kontekście wyników innych badań.

Jakie objawy wskazują na problemy z trzustką? 

Po czym poznać, że z trzustką dzieje się coś złego? Zwykle pojawiają się bóle w nadbrzuszu, często promieniujące do pleców, ponadto zdarzają się dolegliwości takie jak nudności, wymioty, biegunka tłuszczowa, a także zmiany skórne. Do najczęstszych schorzeń dotyczących tego narządu zalicza się ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz niewydolność trzustki. 

Objawy zapalenia trzustki 

Do rozwoju stanu zapalnego trzustki może dochodzić np. wskutek nadmiernego spożycia alkoholu, stosowania niektórych leków, kamicy żółciowej, wysokiego poziomu trójglicerydów, jak również wad wrodzonych trzustki. Niezależnie od tego, czy występują objawy ostrego zapalenia trzustki, czy przewlekłego zapalenia trzustki, należy się zgłosić do lekarza. W przypadku ostrego zapalenia trzustki zwykle pojawia się m.in.: 

• silny, ostry, przeszywający ból w nadbrzuszu, który często promieniuje do pleców, zwykle utrzymuje się przez wiele godzin, nasila się po jedzeniu lub w pozycji leżącej

• nudności, wymioty – często bardzo nasilone

• wzdęcia, gazy, niedrożność jelit

• gorączka

• osłabienie, zaburzenia świadomości, spadek ciśnienia, duszności

• żółtaczka – objawia się zażółceniem skóry i błon śluzowych

• zmiany skórne – plamy w okolicy pępka (objaw Cullena), plamy w okolicy lędźwiowej (objaw Greya Turnera), zaczerwienienie twarzy 

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki kilka objawów się powtarza, mogą jednak pojawiać się też inne, m.in.: 

• nawracające bóle brzucha – promieniują do pleców, nasilają się głównie po posiłku, towarzyszą im nudności i wzdęcia

• uczucie pełności w brzuchu

• biegunka tłuszczowa – charakterystyczne dla niej jest to, że stolce są tłuste, połyskliwe, trudno je spłukać, mają nieprzyjemny zapach

• utrata masy ciała – często jest związana z unikaniem jedzenia, gdyż posiłki mogą powodować ból i biegunkę

• cukrzyca – przewlekłe zapalenie trzustki może doprowadzić do rozwoju cukrzycy 

Oznaki niewydolności trzustki 

Konsekwencją m.in. zapalenia trzustki, jak również cukrzycy, chorób autoimmunologicznych i mukowiscydozy może być niewydolność trzustki. Jest to stan, w którym trzustka nie produkuje odpowiedniej ilości hormonów i enzymów trawiennych, objawia się to takimi dolegliwościami jak m.in.: 

• biegunka tłuszczowa

• utrata masy ciała

• bóle brzucha zlokalizowane w nadbrzuszu promieniujące do pleców, które utrzymują się stale lub mają charakter napadowy, głównie występują po posiłkach

• wzdęcia, gromadzenie gazów, uczucie pełności w jamie brzusznej, zaburzenia trawienia

• nudności, wymioty

• objawy skórne – zaczerwienienia twarzy, świąd, krwawe podbiegnięcia wokół pępka

• niedobór witamin i składników mineralnych takich jak: witamina A, witamina D, witamina E, witamina K, witaminy B, żelazo, wapń – niedobory są związane z zaburzeniami wchłaniania

• cukrzyca – zaawansowana niewydolność trzustki prowadzi do uszkodzenia komórek produkujących insulinę

• żółtaczka

Kiedy udać się do lekarza? 

Wszelkie niepokojące objawy powinny skłonić do wizyty u lekarza, który wypisze skierowanie na badanie krwi w kierunku trzustki. Diagnostyka powinna zostać rozpoczęta jak najszybciej. Należy podkreślić, że pilna konsultacja jest wymagana w przypadku pojawienia się biegunki tłuszczowej, silnych bólów brzucha oraz niezamierzonej utraty masy ciała. 

Ile kosztuje badanie krwi na trzustkę? Większość badań można wykonać bezpłatnie, wystarczy skierowanie od lekarza. Jeśli chodzi o badania trzustkowe z krwi, to NFZ refunduje m.in. badanie amylazy, lipazy i glukozy. Oczywiście wszystkie testy można wykonać prywatnie. W zależności od laboratorium podstawowe badania to koszt od około 20zł za poziom amylazy we krwi do nawet kilkuset złotych za pełen pakiet.

Preparowanie do badań trzustki 

Zazwyczaj przed badaniami diagnostycznymi warto się odpowiednio przygotować, aby uzyskać możliwie jak najdokładniejsze wyniki. Zasadniczo większość badań wykonuje się na czczo, więc przede wszystkim trzeba zwracać uwagę właśnie na to! Oczywiście niezależnie od rodzaju badania wskazane jest, aby zapoznać się z wytycznymi w wybranym laboratorium. 

Zasady pobierania krwi 

Krew do badań zaleca się pobierać rano. Do laboratorium warto przyjść około 20 minut wcześniej, aby móc sobie odpocząć i posiedzieć przez kilkanaście minut. 

Dieta przed badaniami 

Zwykle przed badaniem należy się powstrzymać od jedzenia i picia przez 8-12 godzin, ewentualnie dozwolone jest picie niewielkiej ilości wody. Już na kilka dni przed pobraniem próbki trzeba unikać alkoholu. Taka zasada odnosi się do badań krwi takich jak np. oznaczenie poziomu amylazy i lipazy. 

Leki wpływające na wyniki 

Są leki, które mogą wpływać na wyniki badań, dlatego o stosowaniu jakichkolwiek preparatów należy poinformować lekarza zlecającego badania. Dotyczy to m.in. leków obniżających poziom wapnia, kwasu acetylosalicylowego, doustnej antykoncepcji, leków moczopędnych, kortykosteroidów, opioidów, heparyny, indometacyny, ponadto niektórych leków przeciwpadaczkowych, tetracykliny, paracetamolu, sulfasalazyny, metforminy. Należy też wcześniej wspomnieć lekarzowi o tym, że stosujemy np. suplementy na trzustkę. 

Jakie wyniki krwi wskazują na chorą trzustkę? Sugerować to mogą np. wyniki podwyższonego poziomu amylazy i lipazy, czyli enzymów trzustkowych. Trzeba jednak powiedzieć, że diagnoza nigdy nie jest stawiana na podstawie jednego badania. Wyniki powinien interpretować specjalista z uwzględnieniem występujących objawów oraz wyników innych badań, zwłaszcza obrazowych, np. USG i rezonansu magnetycznego.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.