Kiedy zrobić test na HIV? Wskazania i okno serologiczne

Ewa Krulicka

Wiele osób nadal nie zdaje sobie sprawy z tego, że wirus HIV to nie jest zagrożenie dotyczące wyłącznie ograniczonej grupy osób. Prawda jest taka, że potencjalne ryzyko zakażenia obejmuje wszystkich. Sporo osób nawet nie wie, że jest chorych, dlatego tak ważne jest, aby okresowo każdy poddawał się badaniu na nosicielstwo wirusa HIV.

Spis treści:

• Kiedy wykonać test na HIV? Główne wskazania
• Okno serologiczne – kiedy test będzie wiarygodny?
• Wczesne objawy HIV – sygnały ostrzegawcze
• Rodzaje testów na HIV
• Grupy szczególnego ryzyka
• Gdzie i jak wykonać test na HIV?

Kiedy wykonać test na HIV? Główne wskazania 

Wirus HIV to ludzki wirus niedoboru odporności (z ang. human immunodeficiency virus). Należy podkreślić, że zakażenie wirusem HIV nie jest jednoznaczne z rozwojem AIDS! Obecny stan medycyny pozwala nosicielom normalnie żyć pod warunkiem, że ściśle przestrzegają zaleceń lekarza i stosują przepisane leki. Dzięki temu można zahamować namnażanie wirusa i uniknąć zachorowania na AIDS. Warto podkreślić, że im wcześniej wykryte zakażenie, tym lepiej, dlatego tak ważne, aby wiedzieć, kiedy zrobić badania na HIV. 

Właściwie wszyscy mogą, a nawet powinni, wykonać takie badania. Potencjalne ryzyko dotyczy bowiem każdego z nas. Oczywiście są grupy, które są bardziej narażone na zakażenie. Osoby, które nie wiedzą, że są zakażone, stanowią ogromne zagrożenie, gdyż nieświadomie zarażają innych. 

Jakie są drogi transmisji wirusa HIV? Patogen przenosi się przez zakażoną krew, spermę, śluz szyjkowy oraz kobiece mleko (ślina, wydzielina z dróg oddechowych, mocz i kał nie są zakaźne). Możliwa jest też transmisja wertykalna – z matki na dziecko podczas ciąży lub podczas porodu. Do zakażenia noworodka może dojść podczas karmienia piersią. 

Ryzykowne kontakty seksualne 

Zakażenie wirusem HIV zaliczane jest do chorób przenoszonych drogą płciową. Do zakażeń może dochodzić podczas kontaktów seksualnych (analnych, waginalnych, a także oralnych) z osobami zakażonymi wirusem HIV. Mimo że kiedyś uważano, że ryzyko dotyczy wyłącznie homoseksualistów, to nie jest prawda – narażone są osoby zarówno homo-, jak i heteroseksualne. 

Wysokie prawdopodobieństwo zakażenia przede wszystkim występuje podczas ryzykownych kontaktów seksualnych. Mowa tu głównie o niestosowaniu lub niewłaściwym stosowaniu prezerwatyw i częstych zmianach partnerów. 

Zawodowe narażenie na zakażenie 

Inną istotną drogą zakażenia jest kontakt z zarażoną krwią. Taka krew może dostać się do ustroju poprzez uszkodzoną skórę lub przez błony śluzowe. Z tego powodu duże ryzyko zakażenia dotyczy osób z personelu medycznego – lekarzy, pielęgniarek, laborantów, ratowników medycznych. Grupą zawodową narażoną na zakażenie są także osoby pracujące w służbach sanitarnych i porządkowych. 

Inne sytuacje zwiększające ryzyko 

Do zakażenia przez krew może dochodzić w trakcie przetaczania krwi. Duże zagrożenie związane jest ze stosowaniem zakażonych strzykawek i igieł. Wielokrotne używanie tych samych igieł to jedna z najczęstszych dróg transmisji wirusa wśród narkomanów. Zakazić można się również w salonie tatuażu lub podczas wykonywania piercingu, gdy nie są przestrzegane zasady higieny.

Okno serologiczne – kiedy test będzie wiarygodny? 

Jedno z najważniejszych pytań brzmi: kiedy zrobić test na HIV? Aby wynik był wiarygodny, badanie musi zostać wykonane w odpowiednim momencie. Do określenia czasu, jaki musi upłynąć od zakażenia (kontaktu z wirusem HIV) do momentu, w którym można przeprowadzić test, używa się terminu okno serologiczne. 

Okno serologiczne HIV to czas potrzebny organizmowi na wyprodukowanie przeciwciał anty-HIV w ilości, która jest wykrywalna przez dostępne na rynku testy. Wykonanie badania przed upływem okienka serologicznego może dać wynik fałszywie ujemny! 

Po jakim czasie zrobić test na HIV? W zależności od rodzaju badania jest to 6-12 tygodni. Oznacza to, że kilka lub kilkanaście tygodni trzeba zachowywać ekstremalną ostrożność, należy unikać wszelkich zachowań, które mogłyby narazić inne osoby na zakażenie. 

Różne typy testów i ich okna 

Jak wykryć HIV? Dostępne są różne testy na obecność wirusa HIV, różnią się one tym, jakie markery wykrywają, a co za tym idzie – obowiązuje przy nich inne okno serologiczne HIV. Do wyboru jest: 

• test III generacji (tzw. test szybki – kasetkowy) – wykrywa przeciwciała anty-HIV, okno serologiczne wynosi 12 tygodni 

• test IV generacji – wykrywa przeciwciała anty-HIV oraz antygen p24, okno serologiczne wynosi 6 tygodni 

• domowe testy diagnostyczne – wykrywają przeciwciała anty-HIV, okno serologiczne wynosi 12 tygodni 

Test kombinowany i jego zalety 

Test kombinowany (test Ag/Ab Combo) to inaczej test IV generacji. Jego zaletą jest to, że wykrywa w pobranej próbce krwi dwa markery zakażenia. Pierwszym jest antygen p24, drugim są przeciwciała anty-HIV. 

Antygen p24 to jedno z białek wirusa, pojawia się we krwi dość szybko, test IV generacji może go wykryć już po 2 tygodniach od zakażenia. Jeśli wynik badania będzie dodatni, to potwierdza zakażenie, ale żeby mieć pewność, że nie doszło do zakażenia, trzeba poczekać. Aby je wykluczyć, należy wykonać badanie po 6 tygodniach od ryzykownej sytuacji. 

Kiedy powtórzyć badanie? 

Są sytuacje, gdy konieczne jest ponowne wykonanie badania. Kiedy powtórzyć test HIV? Jest to wymagane w sytuacji, gdy wcześniejszy test – wykonany przed upływem okna serologicznego – dał wynik negatywny. Dopiero badanie wykonane po upływie tego okresu daje wiarygodny wynik wykluczający zakażenie.

Wczesne objawy HIV – sygnały ostrzegawcze 

Nie zawsze jesteśmy świadomi faktu, że mogliśmy mieć kontakt np. z zakażoną krwią. Oznacza to, że wirus może się „po cichu” namnażać w organizmie. Warto więc wiedzieć, jakie objawy powinny zaalarmować i skłonić do jak najszybszego wykonania badania. 

Objawy ostrego zakażenia 

Na samym początku zakażenie przebiega bezobjawowo, dopiero po około 2-6 tygodniach od kontaktu z patogenem rozwija się ostra choroba retrowirusowa. Objawia się ona w sposób niespecyficzny, często jest mylona z przeziębieniem, grypą lub mononukleozą. Objawy ostrej choroby retrowirusowej pojawiają się nagle, utrzymują się zwykle do dwóch tygodni i samoistnie ustępują. Do głównych symptomów zalicza się:

• gorączkę

• bóle głowy

• bóle mięśni i stawów, sztywność stawów

• zmęczenie, ogólne osłabienie, brak energii

• ból gardła i trudności w połykaniu

• powiększenie węzłów chłonnych – głównie szyjnych i pachowych

• wysypkę plamisto-grudkową – na twarzy, rękach, stopach, tułowiu

• nocne poty

• nudności, biegunka

• owrzodzenia jamy ustnej i narządów płciowych

• utratę masy ciała 

Większość zakażonych obserwuje u siebie takie objawy o różnym nasileniu, należy jednak wiedzieć, że są też skąpoobjawowe lub bezobjawowe przypadki ostrej choroby retrowirusowej. 

Przewlekła faza bezobjawowa 

Po fazie ostrej zakażenie bezpośrednio wchodzi w fazę bezobjawową. Średnio trwa ona około 8-10 lat, ale zdarza się, że jest o wiele krótsza lub dłuższa. W tym czasie wirus replikuje się w organizmie, sukcesywnie osłabiając układ odpornościowy. Jeśli nie zostanie podjęte leczenie antyretrowirusowe, dochodzi do rozwoju zespołu nabytego niedoboru odporności, czyli AIDS (z ang. acquired immunodeficiency syndrome). 

Kiedy objawy sugerują zakażenie? 

Zanim pojawi się pełnoobjawowe AIDS wraz z chorobami wskaźnikowymi (zakażenia oportunistyczne, zespoły chorobowe i nowotwory wskazujące na AIDS), zakażenie wchodzi w fazę określaną jako przetrwała uogólniona limfadenopatia przebiegająca z powiększeniem węzłów chłonnych w co najmniej dwóch okolicach. W tym czasie może się pojawić ból gardła, przewlekłe zmęczenie, zakażenia skóry, układu oddechowego i pokarmowego. 

Kolejną fazą jest objawowe stadium zakażenia wirusem HIV. Pojawiają się wtedy takie objawy jak np.:

• przewlekłe zmęczenie

• długo utrzymująca się gorączka

• przewlekła biegunka

• zwiększona podatność na infekcje

• problemy skórne

• objawy neurologiczne (neuropatie, drętwienie)

• listerioza

• grzybice

• małopłytkowość

• powiększenie wątroby i śledziony 

Objawy te sugerują zakażenie HIV, a właściwie jego zaawansowaną postać. Należy pamiętać, że pojawienie się jakichkolwiek z wymienionych symptomów powinno być jak najszybciej zgłoszone lekarzowi. Ewentualnie można się zgłosić do punktów, gdzie badania na HIV wykonywane są anonimowo i bezpłatnie.

Rodzaje testów na HIV 

Jak już wyżej zostało wspomniane, są różne rodzaje testów na HIV. Niektóre wykonuje się z próbki krwi, inne ze śliny (test wymazowy na obecność wirusa HIV). Ponadto testy dzieli się na laboratoryjne i domowe. 

Testy laboratoryjne z krwi 

Testy laboratoryjne z krwi to testy III i IV generacji. Mają bardzo wysoką dokładność, ważne jest jednak to, aby wykonać je, gdy skończy się okno serologiczne HIV. 

Szybkie testy przesiewowe 

Oba wymienione wyżej testy stosuje się jako testy przesiewowe, chociaż częściej wykorzystuje się w tym celu szybkie testy kasetkowe III generacji. Wskazane jest odczekanie 12 tygodni od kontaktu z wirusem, aby wykluczyć zakażenie. Test można jednak wykonać wcześniej – już po 4-5 tygodniach, ale wyłącznie w celu potwierdzenia zakażenia. Wynik dodatni oznacza, że organizm został zainfekowany, wynik ujemny nie daje wtedy pewności, że nie doszło do zakażenia. 

Dodatkowo wykorzystuje się też test wymazowy na obecność wirusa HIV (test na HIV z płynu z jamy ustnej, test ślinowy). Taki rodzaj badania można wykonać samodzielnie w domu, stosuje się je także w placówkach medycznych. Wynik dostępny jest w ciągu 20 minut. Po ilu dniach badanie na HIV ze śliny można wykonać? Badanie wykrywa przeciwciała anty-HIV, czyli wskazane jest odczekanie 12 tygodni od ryzykownego zachowania. 

Testy domowe i ich ograniczenia 

Domowe testy diagnostyczne to testy wykrywające przeciwciała anty-HIV. Należy podkreślić, że podobnie jak w przypadku wszystkich testów domowych, służą one wyłącznie do samokontroli. Nie stanowią podstawy do diagnozy. Badanie polega na pobraniu próbki krwi z palca. Na wynik czeka się około kilkunastu minut. 

Każdy test, który dał wynik pozytywny (laboratoryjny, domowy), wymaga potwierdzania. W tym celu wykonuje się test Western-Blot lub badanie molekularne (NAAT).

Grupy szczególnego ryzyka 

Jak często badać się na HIV? Zgodnie ze stanowiskiem CDC, czyli Amerykańskiego Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób każdy w wieku od 13. do 64. roku życia powinien co najmniej raz w życiu wykonać badanie na obecność wirusa HIV. Są jednak osoby, które powinny to robić częściej. 

Osoby uprawiający seks bez zabezpieczenia 

Osoby aktywne seksualnie, które wykazują ryzykowne zachowania seksualne, powinny przynajmniej raz w roku wykonywać badanie. Jako ryzykowne zachowania seksualne rozumie się m.in. seks bez zabezpieczeń, seks z nieznanymi osobami, częste zmiany partnerów. 

W przypadku homoseksualnych mężczyzn wskazane jest zwiększenie częstotliwości badań – zaleca się je powtarzać co 3-6 miesięcy. Dodatkowo rekomenduje się, aby przed wejściem w nowy związek partnerzy (zarówno kobiety, jak i mężczyźni) wykonali test na HIV. 

Osoby używające narkotyków 

Wysokie ryzyko zakażenia dotyczy osób przyjmujących narkotyki dożylnie. Ryzyko jest związane przede wszystkim z używaniem igieł i strzykawek, z których korzystały inne osoby. Należy jednak pamiętać, że sam narkotyk też może być skażony. Warto dodać, że ryzyko zakażenia brudną igłą dotyczy nie tylko narkotyków, ale i innych substancji podawanych dożylnie, np. anabolików. 

Kobiety w ciąży 

Kiedy należy zrobić test na HIV? Z pewnością powinna się mu poddać każda kobieta będąca w ciąży. Wskazane jest wykonanie badania dwa razy – w pierwszym i trzecim trymestrze. Ma to ogromne znaczenie, gdyż wczesne wykrycie zakażenia umożliwia szybkie rozpoczęcie leczenia przeciwwirusowego. Tym sposobem można uzyskać dwie korzyści – nie tylko matka jest leczona, ale i znacząco zmniejsza się ryzyko zakażenia płodu. Badaniu powinien poddać się także partner ciężarnej.

Gdzie i jak wykonać test na HIV? 

Ważne jest nie tylko to, kiedy można zrobić test na HIV lub po jakim czasie zrobić badania na HIV, ale i gdzie można je wykonać. Są różne opcje dla osób, które chcą się przebadać. 

Ośrodki testowania i poradnie 

Osoby, które chcą wykonać test na HIV, mają następujące możliwości: 

• poradnie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) – od niedawna testy na HIV są dostępne w ramach POZ 

• punkty konsultacyjno-diagnostyczne (PKD) – miejsca te są w całej Polsce – w każdym województwie funkcjonuje przynajmniej jeden taki punkt, na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS można znaleźć adresy i godziny otwarcia tych placówek 

Dodatkową opcją są domowe testy diagnostyczne. W aptece lub aptece internetowej można kupić prosty test (z krwi pobieranej z palca lub z wymazu z jamy ustnej).

Anonimowość i poufność 

Dla wielu osób kluczową kwestią jest chęć pozostania anonimowym. Takie podejście oferują punkty konsultacyjno-diagnostyczne. Można się tam zgłosić bez żadnego skierowania, nie trzeba podawać żadnych swoich danych – imienia, nazwiska, adresu. Najpierw wykwalifikowany doradca przeprowadzi konsultację, na której m.in. ustali, czy to właściwy moment na przeprowadzenie testu, a także udzieli wszystkich niezbędnych informacji, następnie zostanie wykonane badanie. 

Jedyną przeszkodą jest wiek, bez problemu test zostanie wykonany u osób pełnoletnich, natomiast osoby poniżej 16. roku życia potrzebują zgody opiekunów prawnych, zaś osoby od 16. do 18. roku życia potrzebują podwójnej zgody, czyli zgodę musi wyrazić zarówno osoba badana, jak i opiekunowie prawni. 

Wynik badania można odebrać wyłącznie osobiście – po podaniu numeru badania oraz hasła (ustala się je wcześniej). Wyniki nie są podawane ani telefonicznie, ani korespondencyjnie. Na spotkaniu doradca interpretuje wynik, zapewnia wsparcie psychologiczne, a także doradza, co zrobić w następnej kolejności, gdy wynik jest dodatni. 

Koszty i dostępność badań 

Zarówno w punktach konsultacyjno-diagnostycznych, jak i w poradniach POZ testy na HIV są wykonywane nieodpłatnie. Różnica polega na tym, że w PKD można je zrobić anonimowo, zaś w POZ potrzebne jest imienne skierowanie. 

Oczywiście badanie można wykonać prywatnie, ale nie zawsze będzie ono anonimowe. Wprawdzie nie wymaga skierowania, ale trzeba za nie zapłacić. Koszt takiego badania zależny jest od laboratorium, zwykle kosztuje około 50-100zł. W podobnych cenach dostępne są domowe testy. 

Z roku na rok rośnie liczba nosicieli wirusa HIV, dlatego tak ważne są badania. Prosty test na HIV, który można wykonać anonimowo i bezpłatnie, może uratować życie, a także ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa. Należy pamiętać, że wczesne rozpoznanie pozwala na szybkie rozpoczęcie leczenia. Nowoczesne leki zapewniają bardzo wysoki stopień skuteczności w kwestii hamowania wiremii.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.