Legionella - wszystko, co warto o niej wiedzieć
18.10.2023Niedawne wydarzenia w Rzeszowie u wielu osób wywołały niepokój. W ostatnich tygodniach bakteria Legionella pneumophila przyczyniła się tam do ponad 20 zgonów w wyniku legionellozy, czyli bakteryjnej choroby zakaźnej atakującej drogi oddechowe. Czy powinniśmy się bać epidemii? Jak rozprzestrzenia się Legionella? Jak uchronić się przed zakażeniem?
Spis treści:
- Czym jest Legionella?
- Jakie są objawy zakażenia Legionellą?
- Główne źródła i drogi zakażenia Legionellą
- Kto jest najbardziej narażony na zakażenie bakterią Legionella?
- Jak można zapobiegać zakażeniu Legionellą?
- Diagnostyka i leczenie zakażenia Legionellą
Czym jest Legionella?
Definicja Legionelli mówi nam, że jest to pałeczkowata bakteria Gram-ujemna, która występuje zarówno w naturalnych, jak i sztucznych zbiornikach wodnych, w systemach dystrybucji wody i rurach wodociągowych, a także w wilgotnej glebie. Do zakażenia człowieka dochodzi drogą wziewną, u niektórych osób zakażonych bakterią Legionella (Legionella pneumophila) może się rozwinąć legionelloza. Jest to mało znana i stosunkowo rzadka choroba zakaźna dróg oddechowych.
Legionelloza może przybierać różne postaci – łagodnej infekcji grypopodobnej znanej jako gorączka Pontiac albo ciężkiego zapalenia płuc zwanego chorobą legionistów, legionellozą lub legionellozowym zapaleniem płuc. W łagodnej postaci choroba nie jest groźna dla zdrowia, natomiast w ciężkiej wymaga hospitalizacji, mało tego – może doprowadzić do śmierci (śmiertelność wynosi 40-80%). Na szczęście choroba legionistów występuje o wiele rzadziej niż gorączka Pontiac. Z dostępnych danych wynika, że w Polsce rocznie rozpoznaje się około 10-30 przypadków.
Jakie są objawy zakażenia Legionellą?
Gorączka Pontiac przypomina grypę o łagodnym przebiegu, objawy zwykle pojawiają się dość szybko – w ciągu kilku godzin, maksymalnie trzech dni od zakażenia, po czym samoistnie ustępują po 2-5 dniach. Główne objawy to gorączka, bóle mięśni i stawów, dreszcze, ból głowy, duszności, suchy kaszel, osłabienie i zmęczenie, ponadto nudności, wymioty i biegunka, choć dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego występują rzadziej. Łagodny przebieg i samoograniczający się charakter gorączki Pontiac sprawiają, że często jest ona bagatelizowana, a chory nawet nie zgłasza się do lekarza. Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że Legionella jest bardzo rozpowszechniona, szacuje się, że nawet 90% osób dorosłych mogło mieć z nią kontakt, jednak zakażenie przeszły łagodnie lub całkowicie bezobjawowo.
W przypadku choroby legionistów przebieg może być dużo cięższy, choć nie zawsze tak jest. Jej pierwsze objawy pojawiają się nagle, zwykle 2-10 dni po kontakcie z bakterią. W odróżnieniu od gorączki Pontiac dolegliwości są bardziej nasilone i mogą się utrzymywać wiele tygodni. Na początku u chorego pojawia się wysoka gorączka, dreszcze, ból głowy, mięśni i stawów, suchy kaszel, ból w klatce piersiowej i problemy z oddychaniem. Z czasem kaszel staje się mokry (w odkrztuszanej wydzielinie widoczna jest krew), nasilają się duszności i problemy z oddychaniem, chory jest coraz bardziej osłabiony i nadmiernie senny, ma zaburzenia świadomości. Czasem obserwuje się też nudności, wymioty, wodnistą biegunkę, silne bóle brzucha i brak apetytu.
Choroba postępuje bardzo szybko, jeśli leczenie legionellozy nie zostanie wprowadzone odpowiednio wcześnie, może dojść do niewydolności oddechowej i wielonarządowej. Oprócz zapalenia płuc u chorego rozwija się m.in. zapalenie mięśnia sercowego, gorzej pracują nerki i wątroba. W większości przypadków podanie właściwych antybiotyków daje szanse na pełne wyleczenie. Jednak jeśli w wyniku błędnej diagnozy, lekarz zleci inne leki lub w sytuacji, gdy organizm chorego był już wcześniej obciążony innymi schorzeniami, choroba legionistów może doprowadzić do śmierci. Na ciężki przebieg i zgon z powodu zakażenia bakterią Legionella narażone są głównie osoby starsze, przewlekle chore i mające osłabiony układ odpornościowy.
Główne źródła i drogi zakażenia Legionellą
Źródło Legionelli to ciepła woda o temperaturze około 20-50st. C (w wodzie powyżej 70st. C bakteria ginie). Jednak zakażenie nie następuje przez jej spożycie (tego typu zakażenia są niezwykle rzadkie i wiążą się zawsze z zachłyśnięciem skażoną wodą), a przez wdychanie cząsteczek pary wodnej zawierającej bakterie. Legionelloza jest chorobą zakaźną dróg oddechowych, tym samym infekcja rozwija się po tym, jak Legionella dostaje się do płuc. Kluczowe jest to, że bakteria ta nie przenosi się z człowieka na człowieka!
Bakterie Legionella bytują m.in. w bateriach umywalkowych i prysznicowych, w spłuczkach, w wannie z hydromasażem, w klimatyzatorach, w nawilżaczach i oczyszczaczach powietrza, w basenach i saunach, w kurtynach wodnych i fontannach, wieżach chłodniczych, urządzeniach podgrzewających wodę użytkową i myjniach samochodowych. Choć bakterie Legionella są rozpowszechnione, wcale nie oznacza to, że stanowią zagrożenie wszędzie tam, gdzie woda jest ciepła. Jest kilka czynników, które szczególnie sprzyjają jej rozwojowi. Wymienia się tu m.in. zastój wody, korozję elementów instalacji, obecność w wodzie glonów, pierwotniaków i biofilmu, niskie stężenie środków dezynfekujących oraz skład wody (Legionella szybciej namnaża się w wodzie o wysokim stężeniu soli wapnia i magnezu, jonów żelaza i manganu oraz wysokiej zawartości dwutlenku węgla).
Kto jest najbardziej narażony na zakażenie bakterią Legionella?
Potencjalnie każdy, kto ma kontakt z parującą ciepłą wodą, narażony jest na zakażenie bakterią Legionella. Nie oznacza to jednak, że każdy zachoruje na gorączkę Pontiac lub legionellozę. Zdecydowanie największe ryzyko choroby legionistów występuje u nałogowych palaczy, osób chorych na cukrzycę, osób powyżej 50. roku życia, osób z obniżoną odpornością, osób z chorobami nerek, chorobami serca, przewlekłymi chorobami płuc lub chorobami nowotworowymi.
Jak można zapobiegać zakażeniu Legionellą?
Niestety sytuacje takie jak na Podkarpaciu mogą się zdarzać, dlatego warto wiedzieć, jak wygląda profilaktyka Legionelli. Przede wszystkim nie można dopuszczać do zastoju wody – jeśli krany i spłuczka nie były używane kilka dni, należy przepłukać instalację, czyli spuścić kilka razy wodę w toalecie i odkręcić na 1-2 minuty wodę w kranie i pod prysznicem, unikając wdychania wytwarzanego aerozolu. Poza tym najlepsza ochrona przed Legionellą to po prostu dbanie o czystość baterii umywalkowej (zwłaszcza sitka w kranie), słuchawki prysznicowej, wanny z hydromasażem. W przypadku, gdy na jakimkolwiek elemencie sanitarnym pojawi się rdza, należy go wymienić. Ponadto trzeba regularnie czyścić i dezynfekować nawilżacze i oczyszczacze powietrza oraz klimatyzację (także samochodową).
Diagnostyka i leczenie zakażenia Legionellą
Najczęściej objawy gorączki Pontiac nie są konsultowane z lekarzem, większość osób nie łączy ich z możliwością zakażenia Legionellą. Zwykle na własną rękę łagodzą one objawy, stosując leki przeciwgorączkowe oraz syrop na kaszel. Jeśli jednak pojawią się objawy takie jak wysoka gorączka, trudności z oddychaniem oraz mokry kaszel ze śladami krwi w odkrztuszanej wydzielinie, trzeba się zgłosić do lekarza, a w sytuacji, gdy objawy są bardzo nasilone, nie należy zwlekać z wezwaniem pogotowia. Diagnozę stawia się na podstawie badań, przede wszystkim badań próbek moczu, krwi lub plwociny oraz badania RTG. Legionelloza leczona jest antybiotykoterapią, a chorzy wymagają hospitalizacji. Odpowiednio wczesne wdrożenie terapii umożliwia pełne wyleczenie choroby.
Czy należy się bać Legionelli? Nagły wzrost zakażeń oraz zgonów w Rzeszowie oraz kilka przypadków w innych regionach Polski sprawiły, że wiele osób zaczęło obawiać się epidemii. Na szczęście do zakażenia dochodzi tylko przez wdychanie aerozolu wodnego zawierającego bakterie Legionella, a sama legionelloza nie przenosi się z człowieka na człowieka. Oznacza to, że raczej nie powinniśmy się teraz obawiać masowych zachorowań. Jednakże nie wolno całkowicie bagatelizować obecnej sytuacji. Warto wyciągnąć z niej wnioski i po prostu pamiętać o zachowywaniu zasad higieny sprzętów sanitarnych.
