Nadczynność tarczycy - przyczyny, objawy, badania, leczenie
04.06.2024Mówiąc krótko, nadczynność tarczycy to nic innego jak zaburzenie w funkcjonowaniu tego narządu, które polega na tym, że produkuje ona za dużo hormonów w stosunku do tego, ile organizm faktycznie potrzebuje. Powoduje to wystąpienie zróżnicowanych objawów chorobowych. Jakie są przyczyny nadczynności tarczycy? W jaki sposób można leczyć to schorzenie?
Spis treści:
- Nadczynność tarczycy – czym charakteryzuje się ta przypadłość?
- Nadczynność tarczycy – kto jest w grupie ryzyka?
- Nadczynność tarczycy – jakie są jej przyczyny?
- Nadczynność tarczycy – w jaki sposób się objawia?
- Nadczynność tarczycy – jak przebiega diagnostyka tego schorzenia?
- Nadczynność tarczycy – na czym polega jej leczenie?
- Nadczynność tarczycy – jak powinna wyglądać prawidłowa dieta?
Nadczynność tarczycy – czym charakteryzuje się ta przypadłość?
Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) jest poważną dysfunkcją tego gruczołu. Polega na nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. Tarczyca wydziela więcej trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4) niż organizm potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania. Hormony te m.in. odpowiadają za regulację metabolizmu węglowodanów, lipidów i białek.
Gdy tarczyca produkuje za dużo hormonów, przysadka mózgowa, której zadaniem jest regulowanie pracy tarczycy, przestaje produkować hormon tyreotropowy (TSH) odpowiadający za stymulowanie pracy tarczycy. Nadczynność tarczycy charakteryzuje się więc tym, że w badaniach poziom FT3 (wolnej frakcji trijodotyroniny) i FT4 (wolnej frakcji tyroksyny) jest podwyższony, a poziom TSH obniżony.
Szacuje się, że nadczynność tarczycy występuje u około 1-2% populacji. Nie jest to choroba, którą łatwo zdiagnozować na podstawie samych objawów. Zwykle są one bardzo zróżnicowane, poza tym choroba najczęściej rozwija się powoli przez kilka miesięcy, a nawet lat, co więcej nie zawsze ma postać jawną, czasem występuje subkliniczna (utajona) nadczynność tarczycy.
W przypadku subklinicznej nadczynności tarczycy TSH jest obniżone, a poziomy FT3 i FT4 są w górnej granicy normy. Postać subkliniczna zwykle przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. U niektórych osób z czasem przechodzi w jawną nadczynność tarczycy. Utajona nadczynność tarczycy zwykle rozwija się u osób starszych, nieleczona może przyczynić się do rozwoju osteoporozy i chorób sercowo-naczyniowych.
Nadczynność tarczycy – kto jest w grupie ryzyka?
Uważa się, że grupą najbardziej zagrożoną zachorowaniem na nadczynność tarczycy są kobiety pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Prawdę mówiąc, jeśli chodzi o choroby tarczycy, to płeć żeńska zawsze jest bardziej narażona. Ryzyko zachorowania rośnie ponadto u osób po 60. roku życia. Bardziej narażone są również osoby, u których w rodzinie występowały przypadki nadczynności tarczycy, zwłaszcza związane z autoimmunologiczną chorobą Gravesa -Basedowa.
Nadczynność tarczycy – jakie są jej przyczyny?
Jako dwie najczęstsze przyczyny nadczynności tarczycy wymienia się guzki tarczycy i chorobę Gravesa-Basedowa. Jeśli chodzi o guzki, to do nadczynności mogą prowadzić pojedyncze, łagodne guzki oraz guzki złośliwe, częściej jednak ma to miejsce w przypadku wola guzkowego toksycznego wynikającego z niedoboru jodu w przeszłości. Jest to choroba, w przebiegu której dochodzi do tego, że guzki wydzielają hormony niezależnie od tarczycy i stymulacji przez TSH.
Bardzo często nadczynność tarczycy jest też skutkiem choroby autoimmunologicznej, jaką jest choroba Gravesa-Basedowa. U osób z tym schorzeniem organizm zwalcza receptory TSH w komórkach tarczycy i zaczyna produkować przeciwciała (TRAb), które pobudzają gruczoł do wytwarzania hormonów T3 i T4.
Ponadto wzrost produkcji T3 i T4 może nastąpić wskutek chorób przysadki mózgowej i zaburzeń pracy podwzgórza. Rozwój guza w przysadce mózgowej (gruczolak przysadki) może wpłynąć na nadprodukcję TSH, co prowadzi do zwiększenia ilości hormonów tarczycy. Stan ten określa się jako wtórna nadczynność tarczycy (w odróżnieniu od pierwotnej nadczynności tarczycy w badaniach poziom TSH jest podwyższony). Do przyczyn zalicza się też zewnątrztarczycowe źródła hormonów tarczycy, np. wole jajnikowe. U kobiet w okresie ciąży do nadczynności tarczycy przyczynić się mogą hormony produkowane przez łożysko.
Obecność stanu zapalnego w obrębie tarczycy może powodować przejściowe objawy nadczynności tarczycy. Stan zapalny niezależnie od przyczyny – zapalenie o podłożu bakteryjnych lub wirusowym, zapalenie w przebiegu choroby Hashimoto lub polekowe zapalenie tarczycy – prowadzi do uszkodzenia komórek tarczycy, które początkowo uwalniają duże ilości hormonów, a następnie hamują ich produkcję, co finalnie przyczynia się do niedoczynności tarczycy.
W przypadku nadczynności tarczycy wymienia się również szereg czynników zwiększających ryzyko zachorowania. Jest to m.in. nadmierny stres i napięcie nerwowe, intensywny tryb życia, urazy psychiczne i traumy, nadmierne spożycie jodu w diecie, a także nadużywanie suplementów diety z jodem. Na koniec warto dodać, że ekspozycja na dużą dawkę jodu (np. znajdującego się w środkach kontrastowych) może nagle wywołać objawy nadczynności tarczycy.
Nadczynność tarczycy – w jaki sposób się objawia?
Objawy nadczynności tarczycy są bardzo różnorodne, co wynika z faktu, że hormony tarczycy kontrolują i regulują wiele procesów, które zachodzą w organizmie. Do najbardziej typowych symptomów hipertyreozy zalicza się szybkie chudnięcie, biegunki, większą potliwość, nerwowość, bezsenność, przyspieszenie akcji serca.
Ponadto nadczynność tarczycy u kobiet powoduje zaburzenia cyklu miesiączkowego – miesiączki są opóźnione, nieregularne, bardzo skąpe. Zahamowanie owulacji spowodowane nadmiarem hormonów tarczycy jest przyczyną problemów z zajściem w ciążę. Nadczynność tarczycy u mężczyzn powoduje natomiast zaburzenia libido, zaburzenia erekcji oraz ginekomastię – powiększenie gruczołów piersiowych.
Jako objawy nadczynności tarczycy wymienia się również zmęczenie, mniejszą tolerancję wysiłku, uczucie gorąca, kołatanie serca, problemy z zasypianiem, podwyższone ciśnienie tętnicze, drżenie rąk, osłabienie i nadmierną męczliwość mięśni. Nadczynność tarczycy wpływa też na psychikę – często pojawiają się zaburzenia nastroju, drażliwość i niepokój, zaburzenia lękowe, problemy z koncentracją i skupieniem uwagi, pobudzenie psychoruchowe, objawy psychotyczne. U niektórych osób dochodzi do powiększenia tarczycy (wole), co zwiększa obwód szyi.
Nadczynność tarczycy widoczna jest także na twarzy, szczególnie w przypadku osób z chorobą Gravesa-Basedowa. Zaobserwować można bardzo charakterystyczny wytrzeszcz oczu (jawna orbitopatia), któremu towarzyszy rzadkie mruganie, zaczerwienienie powiek i spojówek oraz podwójne widzenie. Dodatkowo przy hipertyreozie dochodzi do przerzedzenia i nadmiernego przetłuszczania się włosów oraz do pogorszenia wyglądu paznokci (nadmierna łamliwość, onycholiza). Na skórze szyi lub całego ciała mogą pojawić się czerwone plamy i swędząca wysypka. Skóra zwykle jest wilgotna, ciepła, różowa i nadmiernie gładka (tzw. skóra aksamitna).
Jednym z bardziej typowych objawów jest zwiększona potliwość, która nie jest związana z wysiłkiem fizycznym. Nadmierna produkcja hormonów tarczycy pobudza proces przemiany materii, co skutkuje zwiększonym wytwarzaniem energii cieplnej, a co za tym idzie nadmiernym poceniem. Przyspieszony metabolizm skutkuje też chudnięciem, mimo że apetyt jest wzmożony. Jedzenie jest bardzo szybko spalane, jednak organizm nie przyswaja wszystkich potrzebnych składników odżywczych.
Jak objawia się nadczynność tarczycy u dzieci? U niemowląt pojawia się drażliwość, płaczliwość, bezsenność, problem z przybieraniem na wadze, przyspieszone bicie serca. Nadczynność tarczycy u dzieci starszych zwykle przebiega podobnie jak u dorosłych, często obserwuje się u nich nerwowość, nadmierną ruchliwość, trudności ze skupieniem uwagi, wysypkę i potliwość.
Nadczynność tarczycy – jak przebiega diagnostyka tego schorzenia?
Pojawienie się objawów mogących wskazywać na nadczynność tarczycy powinno być sygnałem do jak najszybszej wizyty u lekarza. Leczenie nadczynności tarczycy będzie skuteczniejsze, jeśli choroba zostanie wcześnie zdiagnozowana. Jeśli lekarz na podstawie wywiadu i objawów będzie podejrzewał hipertyreozę, zleci dodatkowe badania i skieruje do specjalisty. Jakie badania przy nadczynności tarczycy należy wykonać?
Do diagnozy niezbędne jest wykonanie badania fizykalnego, badania poziomu TSH we krwi oraz badania stężenia poziomu hormonów FT3 i FT4. Dodatkowo pomocne są badania obrazowe, np. USG tarczycy i scyntygrafia tarczycy. W niektórych przypadkach konieczna może być również biopsja, RTG klatki piersiowej, rezonans magnetyczny szyi i klatki piersiowej, morfologia, lipidogram, oznaczenie poziomu wapnia i witaminy D. Jeśli lekarz podejrzewa chorobę Gravesa-Basedowa, powinien zlecić pomiar poziomu przeciwciał przeciw receptorom hormonu tyreotropowego (TSH-TRAb).
Nadczynność tarczycy – na czym polega jej leczenie?
Po diagnozie chory musi stosować leki na nadczynność tarczycy tzw. tyreostatyki (np. tiamazol, propylotiouracyl), które hamują produkcję hormonów tarczycy. Ponadto wskazane są beta-blokery i glikokortykosteroidy. Czasem konieczne jest również leczenie jodem promieniotwórczym lub operacyjne usunięcie guzków tarczycy lub całego gruczołu. Jak długo trwa leczenie nadczynności tarczycy? Wiele zależy od tego, co jest przyczyną. Jeśli jest to zapalenie tarczycy, wówczas leczenie farmakologiczne trwa kilka miesięcy do około roku. Hipertyreoza wywołana chorobą Gravesa-Basedowa będzie trwała właściwie całe życie, a objawy nadczynności tarczycy będą okresowo nawracać.
Oprócz leków na nadczynność tarczycy pomocniczo – po konsultacji z lekarzem – można stosować zioła. Zwykle zalecana jest dąbrówka i melisa lekarska. Polecane są także leki na uspokojenie, które pomogą zmniejszać nerwowość i inne objawy związane z układem nerwowym. W przypadku problemów z nadmiernym wypadaniem włosów można sięgnąć po biotynę (np. Biotebal), jednak na kilka dni przed planowanym badaniem poziomu TSH, FT3 i FT4 należy przerwać jej stosowanie, gdyż mogłaby zafałszować wyniki.
Nadczynność tarczycy to choroba, którą trzeba leczyć. Jeśli jej objawy zostaną zignorowane, schorzenie będzie się rozwijać, a z czasem doprowadzi do poważnych powikłań. Nadmiar hormonów tarczycy osłabia kości oraz stanowi czynnik ryzyka osteoporozy. Nadczynność tarczycy u kobiet w ciąży może negatywnie wpłynąć na przebieg ciąży i rozwój płodu – może dojść do poronienia, przedwczesnego porodu, urodzenia dziecka z obniżoną masą urodzeniową.
Jednym z najgroźniejszych powikłań, na które narażone są osoby z nadczynnością tarczycy (głównie wywołaną chorobą Gravesa-Basedowa), jest przełom tarczycowy (burza tyreotoksyczna). Mówi się o nim, gdy dochodzi do nagłego wzrostu poziomu hormonów tarczycy i gwałtownego nasilenia objawów chorobowych. Pojawia się m.in. wysoka gorączka, pobudzenie, objawy psychotyczne, wymioty, biegunka, tachykardia, niewydolność wielonarządowa. Przełom tarczycowy stanowi bezpośrednie zagrożenie życia – około 30-50% przypadków kończy się zgonem! Do wystąpienia burzy tyreotoksycznej dochodzi m.in. wskutek odstawienia leków na nadczynność tarczycy, wdrożenia niewłaściwego leczenia, zakażenia bakteryjnego i wirusowego, urazu, operacji (głównie w obrębie tarczycy), hipoglikemii, kwasicy cukrzycowej, ciąży lub porodu.
Nadczynność tarczycy – jak powinna wyglądać prawidłowa dieta?
W leczeniu nadczynności tarczycy bardzo ważne jest przestrzeganie określonych zasad dietetycznych oraz uprawianie aktywności fizycznej. Dieta przy nadczynności tarczycy powinna być zbilansowana, w przypadku osób, które straciły na wadze, powinna też być wysokokaloryczna, w innych przypadkach nie należy zwiększać podaży kalorii. W codziennym menu powinny się znaleźć warzywa, produkty pełnoziarniste, zdrowe tłuszcze oraz jako źródło białka – chudy nabiał i mięso.
Warto zadbać o to, aby spożywać produkty bogate w wapń, witaminę D, kwasy Omega-3 i antyoksydanty. Dieta przy nadczynności tarczycy powinna ograniczać spożycie jodu. Niewskazana jest soja, która może wchodzić w interakcję ze stosowanymi lekami. Zaleca się ograniczyć spożycie kawy, herbaty, czekolady i napojów gazowanych oraz tłuszczów odzwierzęcych, które mogą nasilać objawy choroby.
Nie zawsze nadczynność tarczycy ma charakterystyczny objawowy przebieg, czasem przybiera postać utajoną. Ze względu na poważne konsekwencje związane z nadmiernym stężeniem hormonów tarczycy, należy kontrolować stan tego gruczołu. Zaleca się regularnie wykonywać badania – zalecenie to dotyczy głównie kobiet, gdyż to one są najbardziej narażone na zachorowanie.
