Najczęstsze choroby u dzieci w wieku szkolnym – jak je rozpoznać i leczyć?

Do około 12. roku życia układ odpornościowy człowieka cały czas się kształtuje. Zanim odporność organizmu osiągnie dojrzałość, dzieci są dużo bardziej narażone na różnego rodzaju infekcje – głównie układu oddechowego oraz pokarmowego, choć nie tylko. Na jakie objawy najczęściej narzekają dzieci w wieku szkolnym? Co zrobić, gdy dziecko zachoruje?

Spis treści:

• Infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci
• Choroby zakaźne wieku dziecięcego
• Problemy żołądkowo-jelitowe u dzieci
• Infekcje oczu, uszu i skóry
• Kiedy udać się z dzieckiem do lekarza?
• Leczenie i pielęgnacja chorego dziecka w domu
• Profilaktyka chorób u dzieci szkolnych

Infekcje górnych dróg oddechowych u dzieci

Odporność dzieci do 12. roku życia jeszcze się rozwija. Kontakt z nowymi patogenami, przechorowanie infekcji i szczepienia to sposoby na to, aby układ immunologiczny nauczył się rozpoznawać i zwalczać zagrożenia zewnętrzne. Do momentu, gdy odporność osiągnie pełną sprawność, rodzic musi być gotowy na różnego rodzaju choroby dzieci w wieku szkolnym.

Przeziębienie – objawy i leczenie

Jeśli chodzi o najczęstsze choroby u dzieci, to zdecydowanie jest to przeziębienie. Dzieci w wieku szkolnym mogą chorować na nie kilka razy w roku – głównie w okresie jesienno-zimowym. Przeziębienie to łagodna infekcja wirusowa górnych dróg oddechowych. Jest ponad 200 rodzajów wirusów, które je wywołują. Infekcja dość łatwo przenosi się drogą kropelkową i przez kontakt z zakażonym.

Przeziębienie u dzieci objawia się katarem (początkowo wodnistym, który z czasem gęstnieje), zatkanym nosem, bólem gardła, drapaniem w gardle, kaszlem (początkowo suchym, który zmienia się w mokry), stanem podgorączkowym, złym samopoczuciem. Dolegliwości zwykle utrzymują się przez tydzień i samoistnie ustępują.

Co robić, gdy dziecko złapie przeziębienie? Leczenie ma charakter objawowy, jako leki na przeziębienie dla dzieci rekomenduje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki katar i na ból gardła. Wskazany jest odpoczynek i prawidłowe nawadnianie organizmu.

Grypa u dzieci w wieku szkolnym

Grypa u dzieci wywoływana jest przez wirusy grypy (typu A lub typu B). Choć jej objawy mogą przypominać przeziębienie, to jest to zdecydowanie poważniejsza infekcja. Ma nagły początek, przebiega z wysoką gorączką, dreszczami, bólami głowy i mięśni, bólem gardła i suchym, męczącym kaszlem, silnym osłabieniem, uczuciem rozbicia i światłowstrętem. Dodatkowo u małych dzieci mogą pojawiać się nudności i wymioty.

Objawy mogą się utrzymywać przez kilka dni, przy czym osłabienie, złe samopoczucie i kaszel mogą ustąpić dopiero po dwóch tygodniach. Nie ma żadnego leczenia przyczynowego, można jedynie stosować leki łagodzące objawy takie jak gorączka i ból, przydatne będą też leki na kaszel dla dzieci. Dziecko powinno się nawadniać i wypoczywać. Do czasu ustąpienia objawów powinno unikać kontaktu z innymi osobami.

Angina bakteryjna i wirusowa

Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych. Może mieć podłoże wirusowe – jej przyczyną są m.in. wirusy paragrypy, rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy lub podłoże bakteryjne – najczęściej winowajcą jest paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A (Streptococcus pyogenes).

Angina wirusowa ma łagodniejszy przebieg, jej objawy narastają powoli. Jest to zwykle gorączka (do 38st. C), ból, obrzęk i zaczerwienienie gardła, kaszel i chrypka, nieżyt nosa, bóle mięśni i stawów, biegunka. Z czasem zaobserwować można owrzodzenia i pęcherzyki na śluzówce jamy ustnej i gardła.

Natomiast angina bakteryjna (paciorkowcowa, ropna) ma nagły początek, a dolegliwości bardzo szybko się nasilają. Gorączka jest wyższa niż w przypadku infekcji wirusowej. Ból gardła jest bardzo silny, utrudnia połykanie. Węzły chłonne szyjne są powiększone i bolesne. Typowy jest biały, ropny nalot na migdałkach.

Anginę wirusową leczy się objawowo – lekami przeciwbólowymi i przeciwgorączkowymi. U chorych na anginę bakteryjną po potwierdzeniu przyczyny stosuje się antybiotyki. Najczęściej na ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych chorują dzieci od 3. do 15. roku życia. Angina u dzieci to w około 70% przypadkach infekcja wirusowa, a w około 30% – bakteryjna.

Choroby zakaźne wieku dziecięcego

Choroby dzieci w wieku szkolnym charakteryzują się tym, że zazwyczaj dzieciaki przechodzą je łagodnie. Inaczej jest w sytuacji, gdy zarażą się nimi osoby dorosłe, one doświadczają zwykle silniejszych objawów i częściej dochodzi u nich do powikłań.

Ospa wietrzna – przebieg i powikłania

Ospa wietrzna u dzieci to jedna z chorób zakaźnych, które przebiegają z wysypką. Wywołuje ją wirus ospy i półpaśca. Początkowo pojawiają się objawy grypopodobne, m.in. ból głowy, ból mięśni, osłabienie, gorączka, następnie na skórze dziecka można zaobserwować wysypkę w postaci czerwonych lub różowych plamek, którym towarzyszy swędzenie. Z czasem plamki zmieniają się w pęcherzyki z płynem surowiczym, a następnie w strupki, które przysychają i odpadają.

Zmiany skórne występują na skórze twarzy i ciała, a także na błonach śluzowych. W leczeniu stosuje się paracetamol lub ibuprofen (nie wolno stosować kwasu acetylosalicylowego!), a także środki łagodzące świąd. Trzeba też dbać o nawodnienie dziecka i o higienę skóry, aby uniknąć nadkażeń bakteryjnych rozdrapanych zmian. Jedynie w szczególnych przypadkach lekarz zleca leki przeciwwirusowe.

Zwykle objawy utrzymują się do 14 dni, w tym czasie dziecko powinno odpoczywać w domu. Pełne wygojenie zmian skórnych może trwać nieco dłużej – do 3 tygodni, jednakże do szkoły dziecko może wrócić już wtedy, gdy wszystkie zmiany przyschną.

Ospa wietrzna u dzieci jest obciążona raczej niskim ryzykiem powikłań, zwykle jest to nadkażenie bakteryjne, które może pozostawić blizny. Ponadto może dojść do rozwoju zapalenia płuc i powikłań neurologicznych, np. zapalenia mózgu i opon mózgowych lub ataksji móżdżku. Wirus ospy i półpaśca nie jest eliminowany z organizmu, ukrywa się w zwojach nerwowych i u niektórych osób wskutek osłabienia odporności uaktywnia się, wywołując półpaśca.

Choroba ręka-stopa-usta

Choroba ręka-stopa-usta znana jest także jako choroba dłoni, stóp i jamy ustnej, bostonka lub choroba bostońska. Infekcja jest wywoływana głównie przez wirusy Coxsackie, które rozprzestrzeniają się drogą kropelkową i fekalno-oralną. Ma łagodny przebieg, należy jednak wiedzieć, że jest bardzo zaraźliwa.

Typowa dla niej jest pęcherzykowata wysypka obejmująca dłonie i stopy oraz bolesne owrzodzenia w jamie ustnej. Zmianom skórnym i w ustach towarzyszy gorączka i ból. Choroba zwykle trwa od 7 do 14 dni. Leczenie jest objawowe, należy stosować leki przeciwbólowe i leki przeciwgorączkowe dla dzieci, nawadniać organizm i utrzymywać prawidłową higienę skóry.

Szkarlatyna i jej charakterystyczne objawy

Płonica, czyli szkarlatyna w odróżnieniu od powyższych wirusowych chorób zakaźnych jest wywoływana przez bakterie – paciorkowce z grupy A – te same, które odpowiadają za anginę bakteryjną. Zazwyczaj chorują na nią dzieci od 5. do 15. roku życia.

Choroba ma nagły początek, najpierw pojawia się wysoka gorączka, ból gardła i głowy, u dzieci mogą występować także nudności, wymioty i biegunka. Gardło jest żywoczerwone, widoczny jest również malinowy język – jest on czerwony i pokryty małymi brodawkami. Wysypka ma charakter grudkowo-plamisty, najpierw obserwuje się ją na tułowiu i szyi, później na całym ciele – z wyjątkiem trójkąta w okolicy ust i nosa (trójkąt Fiłatowa) i wewnętrznej strony dłoni i stóp.

W leczeniu szkarlatyny stosuje się antybiotykoterapię. Jeśli leczenie nie zostanie podjęte lub leki będą wdrożone za późno, może dojść do rozwoju różnych powikłań, np. zapalenia ucha lub węzłów chłonnych, ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek lub gorączki reumatycznej.

Trzeba też wspomnieć, że nie są to wszystkie choroby zakaźne u dzieci. Jest ich więcej. Można wśród nich wymienić m.in. rumień zakaźny (piątą chorobę), który jest wywoływany przez parwowirus B9. Najczęściej pojawia się u dzieci od 4. do 12. roku życia. Głównym objawem jest rumień przypominający skrzydła motyla, który najpierw pojawia się na twarzy, a następnie rozszerza na kończyny i tułów.

Możliwa jest także różyczka u dzieci. Zwykle pojawia się u dzieci od 5. do 15. roku życia. Często przebiega bezobjawowo lub łagodnie z charakterystyczną wysypką i powiększeniem węzłów chłonnych. W podobnym wieku występuje też świnka u dzieci. Jest to nagminne zapalenie przyusznic, które przebiega z bolesnym powiększeniem ślinianek przyusznych. Chorobą zakaźną jest też zapalenie krtani u dzieci, zwykle o podłożu wirusowym.

Problemy żołądkowo-jelitowe u dzieci

Oprócz kataru i bólu gardła dzieci najczęściej narzekają na ból brzucha, nudności oraz biegunkę. Zwykle objawy te związane są z infekcjami wirusowymi lub zatruciami pokarmowymi. Czasem też przyczynami dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego są alergie i nietolerancje pokarmowe, a także stres.

Wirusowe zapalenie żołądka i jelit

Wirusowe zapalenie żołądka u dzieci powszechnie określane jest jako grypa żołądkowa lub jelitówka. Jego winowajcą są rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Typowymi objawami są silne wymioty, ból brzucha, wodnista biegunka i gorączka. Do tego dochodzi osłabiony apetyt i złe samopoczucie. Infekcja nie trwa długo, dolegliwości samoistnie ustępuje w ciągu kilku dni.

Objawy są uciążliwe, ale zwykle nie są groźne. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że mogą doprowadzić do odwodnienia, dlatego obowiązkowo trzeba podawać dziecku wodę i elektrolity, np. w postaci doustnych płynów nawadniających.

Zatrucia pokarmowe

Zatrucie pokarmowe daje podobne objawy co wirusowe zapalenie żołądka u dzieci – ból brzucha, nudności, wymioty, biegunkę, gorączkę. Jego przyczyną jest spożycie żywności lub wody, w której znajdują się chorobotwórcze wirusy, bakterie oraz wytwarzane przez nie toksyny. Najczęściej za zatrucia pokarmowe odpowiadają bakterie np. Salmonella, Escherichia coli, Shigella, Listeria. Postępowanie przy zatruciach polega na intensywnym nawadnianiu i stosowaniu probiotyków, zaś przy nasilonych objawach trzeba się skonsultować z lekarzem.

Ból brzucha i biegunka

Nie zawsze ból brzucha lub biegunka są związane z zatruciem lub infekcją. Często organizm dziecka reaguje tak na stres. Jeśli takie problemy się powtarzają lub nasilają, warto porozmawiać z dzieckiem, ewentualnie zabrać go na wizytę u psychologa. Ponadto ból brzucha i inne dolegliwości żołądkowo-jelitowe mogą świadczyć o tym, że dziecko ma alergie lub nietolerancje pokarmowe.

Infekcje oczu, uszu i skóry

Najczęściej dzieci w wieku szkolnym zmagają się z infekcjami żołądkowo-jelitowymi oraz chorobami dróg oddechowych. Należy jednak pamiętać, że dość częste są też infekcje w obrębie oczu, uszu i skóry.

Zapalenie spojówek u dzieci szkolnych

Zapalenie spojówek u dzieci może mieć różne przyczyny – infekcyjne (bakteryjne lub wirusowe) lub alergiczne. U dziecka można zaobserwować przekrwienie oka i obrzęk powiek. Maluch zmaga się z pieczeniem, świądem i nadmiernym łzawieniem oczu. Czasem tym objawom towarzyszy uczucie ciała obcego w oku lub wydzielina (ropna lub śluzowa).

Infekcyjne zapalenie spojówek u dzieci jest bardzo zakaźne, należy więc nauczyć dziecko, aby nigdy nie dotykało brudnymi dłońmi oczu. W przypadku pojawienia się niepokojących objawów wskazana jest wizyta u lekarza. Należy podkreślić, że dziecko z zapaleniem spojówek o podłożu wirusowym lub bakteryjnym powinno zostać w domu.

Leczenie jest zależne od przyczyny. W przypadku infekcji bakteryjnej lekarz może zlecić antybiotyk, a wirusowej – leki przeciwwirusowe. Zaleca się także dbać o higienę oczu, przemywając je np. solą fizjologiczną i jednorazowymi gazikami.

Zapalenie ucha środkowego

Silny ból ucha, uczucie zatkanego ucha i pogorszenie słuchu to objawy wymagające konsultacji lekarskiej. Mogą one oznaczać zapalenie ucha u dzieci. Dodatkowo może pojawić się gorączka, niepokój, drażliwość, osłabienie, a nawet wymioty i biegunka. Jeśli doszło do perforacji błony bębenkowej, można zaobserwować wyciek ropnej wydzieliny z ucha.

Najczęściej odpowiedzialne za te objawy są bakterie, warto jednak zwrócić uwagę, że często zapalenie ucha środkowego rozwija się jako powikłanie po infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych. Na zapalenie ucha u dzieci podaje się przede wszystkim leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Jeśli infekcja ma podłoże bakteryjne, to również antybiotyki.

Infekcje skórne i wysypki

Różne choroby zakaźne u dzieci objawiają się zmianami skórnymi. Wysypkę obserwuje się w przebiegu ospy, różyczki, odry, rumienia zakaźnego, bostonki, szkarlatyny. Ponadto dziecko może się zarazić liszajcem zakaźnym, jest to bakteryjna infekcja skóry objawiająca się pęcherzami i nadżerkami pokrytymi miodowożółtymi strupami, które zlokalizowane są zazwyczaj wokół ust i nosa.

Zmiany skórne i towarzyszący im intensywny świąd mogą oznaczać świerzb. Jest to pasożytnicza choroba skóry wywoływana przez świerzbowca ludzkiego. U dzieci może też rozwinąć się grzybica. Należy też pamiętać, że wysypka u dziecka może być związana np. z atopowym lub łojotokowym zapaleniem skóry lub różnymi alergiami.

Kiedy udać się z dzieckiem do lekarza?

Przeziębienie u dzieci zwykle nie wymaga wizyty u lekarza, ale już grypa lub angina to choroby, z którymi trzeba się zgłosić do pediatry. Zasadniczo rodzice zawsze powinni obserwować swoje dziecko. Jeśli pojawiają się u niego niepokojące symptomy, zwłaszcza gdy są nasilone, to nie ma co zwlekać z wizytą w przychodni.

Do lekarza trzeba się zgłosić, gdy u dziecka występują takie objawy jak np.:

• wysoka gorączka

• zmiany w zachowaniu – drażliwość, apatia

• znaczne osłabienie

• nasilone wymioty i biegunka

• silne bóle

• objawy odwodnienia

• zmiany skórne

Należy też zachować ostrożność, gdy dziecko źle się czuje, a wiemy, że pojawiły się określone choroby w szkole, np. ospa, rumień zakaźny lub szkarlatyna. Wtedy warto skonsultować się z lekarzem, jest duże ryzyko, że u dziecka także rozwija się infekcja.

Leczenie i pielęgnacja chorego dziecka w domu

Gdy dziecko jest chore, to niezależnie od tego, co mu dolega, trzeba mu zapewnić komfortowe warunki do wypoczynku. Należy też dbać o jego nawodnienie i o odpowiednią dietę bazującą na produktach wspomagających odporność i wzmacniających organizm. Trzeba również przestrzegać zaleceń lekarza – zwłaszcza w kwestii leków oraz izolacji od otoczenia.

Profilaktyka chorób u dzieci szkolnych

Choroby dzieci w wieku szkolnym to zupełnie normalna sprawa. Dziecko musi swoje przechorować, aby jego odporność wykształciła odpowiednie mechanizmy obronne. Nie oznacza to jednak, że rodzice nie mogą nic zrobić, żeby uchronić go przed ciągłymi infekcjami. Przede wszystkim zaleca się dbać o odporność dziecka i uczyć go zasad higieny.

Ważne jest, aby dziecko miało odpowiednio zbilansowaną i zróżnicowaną dietę, a w sezonie zwiększonego ryzyka chorób zaleca się stosować witaminy dla dzieci, np. C i D, tran, olej z wątroby rekina lub probiotyki. Trzeba też zapewnić mu regularną aktywność fizyczną na świeżym powietrzu oraz czas na wypoczynek i sen. Nie można zaniedbywać szczepień ochronnych, które chronią przed chorobami zakaźnymi lub przed ich ciężkim przebiegiem oraz zmniejszają ryzyko powikłań!

Dziecku mogą się przydarzyć różne choroby w szkole, jeśli rodzice dbają o jego odporność, przejdzie je łagodnie i bez powikłań. Trzeba jednak pamiętać, że każda infekcja niesie mniejsze lub większe ryzyko, że organizm będzie narażony na poważniejsze konsekwencje. Z tego powodu nie można bagatelizować żadnych pojawiających się u dziecka objawów.

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.