Najczęstsze choroby w przedszkolu – jak się przed nimi chronić?
03.10.2025mgr farm. Katarzyna Borowiec
Dzieci zwykle z przyjemnością chodzą do przedszkola, a rodzice z chęcią je tam wysyłają. To miejsce, gdzie dzieciaki mogą się bawić, uczyć i nawiązywać kontakty z rówieśnikami, niestety jest to też miejsce, skąd bardzo często wracają z katarem, bólem gardła, biegunką lub pasożytami. Dlaczego w przedszkolu tak często się choruje? Jak uchronić dziecko przed chorobami w przedszkolu?
Spis treści:
- Dlaczego dzieci w przedszkolu tak często chorują?
- Najczęstsze infekcje wirusowe w przedszkolu
- Charakterystyczne choroby zakaźne wieku dziecięcego
- Inne powszechne schorzenia przedszkolne
- Problemy z pasożytami w przedszkolu
- Infekcje bakteryjne wymagające leczenia
Dlaczego dzieci w przedszkolu tak często chorują?
Jest kilka powodów, dla których choroby w przedszkolu rozprzestrzeniają się wśród dzieci z prędkością światła. Na wiele z tych przyczyn nie mamy wpływu, np. na to, że układ odpornościowy dziecka jest dopiero na etapie dojrzewania do pełnej sprawności. Jednakże czasem rodzice sami doprowadzają do sytuacji, że w placówce dochodzi do epidemii, dzieje się tak, gdy wysyłają dziecko z wyraźnymi objawami infekcji do przedszkola!
Niedojrzały układ odpornościowy
Podstawowym problemem jest nieukształtowany jeszcze układ odpornościowy dziecka. Osiągnie on pełną dojrzałość dopiero około 12. roku życia. Do tego czasu organizm jest dużo bardziej narażony na różne infekcje, gdyż system immunologiczny nie nauczył się jeszcze walczyć z wieloma bakteriami i wirusami.
Odporność rozwija się poprzez kontakt z nowymi drobnoustrojami, np. przez przechorowanie infekcji lub przez szczepienia. Rodzice, którzy wychowują dzieci w sterylnych warunkach oraz ci, którzy sprzeciwiają się szczepieniom ochronnym, przyczyniają się do tego, że w momencie, gdy dziecko pójdzie do przedszkola, jego organizm dozna szoku, co poskutkuje niekończącymi się infekcjami.
Niedojrzały układ odpornościowy dziecka warto wzmacniać, aby ciągłe choroby w przedszkolu nie przeszkodziły mu na początku edukacji. W tym celu rodzice powinni dbać o dietę dziecka oraz o jego aktywność fizyczną na świeżym powietrzu. Ponadto wskazane jest stosowanie środków wzmacniających odporność, dobrze sprawdzą się m.in. probiotyki, minerały i witaminy dla dzieci, np. cynk, witamina C, witamina D.
Łatwe rozprzestrzenianie się patogenów
Małe dzieci nie mają jeszcze wyrobionego nawyku przestrzegania zasad higieny, zachowywania dystansu i niepożyczania innym swoich osobistych przyborów. To sprawia, że zarazki i pasożyty z łatwością rozprzestrzeniają się między maluchami – zarówno przez kontakt bezpośredni oraz pośredni, jak i drogą kropelkową.
Gdy dodamy do tego, że w przedszkolu duża liczba dzieci jest zamknięta na stosunkowo małej powierzchni, nierzadko o słabej wentylacji, to wówczas jeszcze wyraźniej widać, dlaczego choroba w przedszkolu wręcz „przeskakuje” z jednego dziecka na drugie.
Stres adaptacyjny jako czynnik ryzyka
Choć dzieci zazwyczaj chętnie chodzą do przedszkola, to większość z nich na samym początku przeżywa duży stres związany z rozłąką z rodzicami i adaptacją do nowego miejsca. Jak wiadomo, stres bardzo negatywnie wpływa na odporność, co stanowi dodatkowy czynnik zwiększający ryzyko częstych infekcji.
Zestresowane dziecko może mieć problemy ze snem i apetytem. Niedobór snu skutkuje nie tylko osłabieniem odporności, ale i zaburzonym procesem regeneracji organizmu. Wskutek gorszego apetytu dzieci nie mają zapewnionej podaży składników odżywczych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania odporności.
Najczęstsze infekcje wirusowe w przedszkolu
Choroby dzieci w przedszkolu zazwyczaj mają podłoże wirusowe, objawiają się katarem, kaszlem lub biegunką i wymiotami. Jakie są najczęstsze choroby przedszkolne?
Przeziębienia i grypa sezonowa
Przeziębienie przedszkole – te dwa słowa niekiedy stosuje się prawie jak synonim, bowiem w kategorii „najczęstsze choroby przedszkole” zdecydowanie wygrywa właśnie ta infekcja. Małe dzieci w ciągu roku mogą się przeziębić nawet kilkanaście razy!
Przeziębienie jest infekcją wirusową górnych dróg oddechowych o raczej łagodnym przebiegu, a jej charakterystycznym objawem jest katar, zatkany nos, ból gardła, suchy kaszel i niewielkie osłabienie. Najczęściej przeziębienie trwa około tygodnia, a leczenie polega na łagodzeniu objawów.
Poważniejszymi infekcjami dróg oddechowych są sezonowe zakażenia wirusem RSV i wirusem grypy – najwięcej zachorowań notuje się jesienią i zimą. Często przebiegają z wysoką gorączką i znacznym osłabieniem. Przy grypie pojawia się też kaszel, ból gardła, ból głowy, mięśni i stawów, a przy zakażeniach RSV katar i objawy zapalenia spojówek.
Grypa i RSV u dzieci to ciężkie infekcje o wysokim ryzyku powikłań, np. zapalenia płuc. Ich leczenie jest objawowe, zwykle podaje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, a także środki na kaszel i katar.
Infekcje żołądkowo-jelitowe (rotawirusy)
U dzieci często pojawiają się infekcje żołądkowo-jelitowe wywoływane przez rotawirusy, które objawiają się silnymi wymiotami, wodnistą biegunką, bólem brzucha i gorączką. Dziecko ma złe samopoczucie i osłabiony apetyt. Takie infekcje nie trwają długo, ustępują po kilku dniach, jednak mogą spowodować odwodnienie, dlatego koniecznie trzeba zwiększyć u dziecka podaż płynów i elektrolitów!
Wirusy odpowiedzialne za infekcje żołądkowo-jelitowe są bardzo zaraźliwe, do zakażeń dochodzi m.in. przez brudne ręce. Najlepszą formą ochrony przed ciężkim przebiegiem choroby są szczepienia.
Zespół dłoni, stóp i jamy ustnej (choroba bostońska)
Choroba bostońska (bostonka, zespół dłoni, stóp i jamy ustnej) to infekcja, którą wywołują enterowirusy z grupy Coxsackie. Najczęściej zaczyna się od pojawienia się gorączki, bólu gardła, bólu mięśni i stawów, a następnie wysypki grudkowo-pęcherzykowej – na wewnętrznych stronach dłoni i stóp oraz owrzodzeń w jamie ustnej. Choroba ma charakter samoograniczający się i trwa około tygodnia, leczy się ją objawowo, powikłania są bardzo rzadkie.
Charakterystyczne choroby zakaźne wieku dziecięcego
Na hasło „choroby zakaźne przedszkole” rodzice często zaczynają panikować, w końcu często choroby wieku dziecięcego wiążą się z koniecznością pozostania dziecka w domu nawet przez kilka tygodni.
Ospa wietrzna – objawy i przebieg
Ospa wietrzna wywoływana jest przez wirusa VZV, jej okres inkubacji wynosi około dwóch tygodni. Typowa dla ospy wietrznej jest swędząca wysypka w postaci czerwonych plam, które przekształcają się w pęcherze, a te stopniowo zmieniają w strupy. Niestety przez drapanie swędzących zmian często na skórze pozostają duże blizny.
Wysypka występuje na twarzy, tułowiu i kończynach. Zaobserwować można też wykwity na śluzówkach. Oprócz wysypki pojawia się gorączka, ból głowy, ból gardła, ogólne złe samopoczucie i brak apetytu.
Ospa wietrzna zwykle ma łagodny przebieg i rzadko powoduje powikłania (np. bakteryjne nadkażenie skóry, zapalenie płuc), leczenie polega na podawaniu paracetamolu i stosowaniu środków miejscowych łagodzących świąd. Należy pamiętać, że wirus VZV pozostaje w organizmie w ukryciu i w sprzyjających warunkach (np. osłabienie odporności) może wywołać półpaśca.
Różyczka u dzieci przedszkolnych
Za rozwój różyczki jest odpowiedzialny wirus z rodziny Togaviridae. Różyczka u dzieci przebiega stosunkowo łagodnie, o wiele poważniejsze i obarczone dużym ryzykiem powikłań jest zachorowanie w wieku dorosłym – zwłaszcza u kobiet w ciąży.
Okres inkubacji trwa około 2-3 tygodnie, po tym czasie pojawiają się takie objawy jak powiększenie i bolesność węzłów chłonnych (m.in. za uszami), pogorszenie samopoczucia, ból głowy, wysypka plamisto-grudkowa, zapalenie gardła, zapalenie spojówek, gorączka.
Początkowo wysypka obejmuje twarz i szyję, z czasem rozprzestrzenia się na tułów i kończyny (z wyjątkiem dłoni i stóp). Warto dodać, że często różyczka przebiega bezobjawowo. Leczenie polega na łagodzeniu symptomów – podaje się leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe.
Świnka – powikłania i profilaktyka
Ospa wietrzna i różyczka to nie są jedyne choroby zakaźne w przedszkolu, jedną z nich jest też świnka – nagminne zapalenie przyusznic. Jest wywoływana przez wirusa z rodziny Paramyxoviridae. Okres wylęgania trwa około 16-18 dni, a typowym objawem jest bolesne powiększenie ślinianek przyusznych, początkowo jednostronne, po kilku dniach obustronne.
Obrzęk ślinianek poprzedzają objawy zwiastujące – pogorszenie samopoczucia, gorączka, bóle mięśni, spadek apetytu. Warto zaznaczyć, że czasem choroba przebiega bez żadnych objawów. Sama świnka jest raczej łagodna, ale wiąże się z poważnymi powikłaniami – zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapaleniem trzustki, problemami neurologicznymi, głuchotą, ponadto u chłopców może dojść do zapalenia jąder, które często prowadzi do niepłodności, a u dziewcząt do zapalenia jajników.
Jak uchronić dziecko przed chorobami w przedszkolu? Najlepszą metodą profilaktyki są szczepienia ochronne. Dostępne na rynku preparaty wykazują wysoką skuteczność, są też bezpieczne. Ważne jest, żeby szczepić dzieci zgodnie z kalendarzem szczepień, np. pierwszą dawkę szczepionki przeciwko odrze, śwince i różyczce podaje się w 13.-15. miesiącu życia, a dawkę przypominającą w 6. roku życia!
Inne powszechne schorzenia przedszkolne
Niestety dziecko może przynieść także inne choroby z przedszkola, wśród nich jest np. odra, która na wiele lat zupełnie zniknęła, ale ostatnio pojawia się coraz częściej. Przyczyną tego stanu jest m.in. spadek wyszczepienia wśród dzieci!
Odra – powrót rzadkiej choroby
Odra to wysoce zaraźliwa choroba wysypkowa układu oddechowego. Okres inkubacji trwa około 8-12 dni, po czym rozpoczyna się faza zwiastunowa, która nieco przypomina grypę – występuje wysoka gorączka, złe samopoczucie, kaszel, katar, zapalenie spojówek. Pod koniec tej 2-4-dniowej fazy na błonie śluzowej policzków pojawiają się białe plamki z czerwoną obwódką – plamki Koplika.
W 3-4 dniu choroby zaczyna się okres wysypkowy. Na skórze pojawia się wysypka plamisto-grudkowa – na twarzy i szyi, z czasem na reszcie ciała. Zmiany nie swędzą, ale często zlewają się ze sobą. Wysypce towarzyszy wysoka gorączka i pogorszenie stanu ogólnego.
Po około 4-5 dniach wykwity ustępują w takiej kolejności, w jakiej się pojawiły, pozostawiając przebarwienia i powodując łuszczenie naskórka. Leczenie polega na łagodzeniu objawów. Odra u dzieci zwykle nie jest groźna, ale jest obciążona ryzykiem powikłań, np. zapalenia płuc, zapalenia ucha środkowego, zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
Trzydniówka i rumień zakaźny
Dość typowe choroby dzieci w przedszkolu to także rumień nagły (trzydniówka) oraz rumień zakaźny.
-
rumień nagły – wywoływany jest przez wirusy HHV-6 i HHV-7. Najczęściej dotyka niemowląt i małych dzieci – do 3. roku życia. Objawia się wysoką gorączką, która trwa około 3-4 dni. Mimo wysokiej temperatury ciała ogólny stan dziecka nie jest zły, choć czasem towarzyszą jej drgawki gorączkowe. Gdy gorączka ustępuje, zwykle pojawia się kilkudniowa bladoróżowa, nieswędząca wysypka na tułowiu, za uszami i na karku.
-
rumień zakaźny – jest to tzw. piąta choroba, wywołuje ją parwowirus B9. Chorują na niego zwykle dzieci od 4. do 12. roku życia. W początkowej fazie może występować gorączka i objawy grypopodobne, typowe jest pojawienie się na twarzy rumienia, który przypomina kształtem motyla, z czasem zmiana rozprzestrzenia się na kończyny i tułów.
Zarówno trzydniówka, jak i rumień zakaźny są bardzo zaraźliwe, ale zwykle łagodne. Ważne jest, że po przechorowaniu obu tych chorób zyskuje się trwałą odporność.
Szkarlatyna wywołana paciorkowcami
Szkarlatyna (płonica) to choroba wywoływana przez szczepy paciorkowca beta-hemolizującego typu A – Streptococcus pyogenes. Najczęściej dotyka ona dzieci między 5. a 15. rokiem życia. Po 1-5-dniowym okresie inkubacji pojawia się bardzo wysoka gorączka, ból brzucha, wymioty, biegunka, powiększenie węzłów chłonnych.
Później pojawia się wysypka – drobne, czerwone plamki i grudki zlewające się w plamy, występują one na twarzy i ciele z wyjątkiem okolicy wokół ust i nosa (trójkąt Fiłatowa) oraz wewnętrznej strony dłoni i stóp. Charakterystycznym objawem jest też malinowy język, ból gardła i biały nalot na podniebieniu.
Mimo że szkarlatyna zazwyczaj ma łagodny przebieg, trzeba jak najszybciej rozpocząć antybiotykoterapię. W ten sposób można szybciej wyleczyć infekcję, ograniczyć jej rozprzestrzenianie i uniknąć powikłań, np. zapalenia ucha, węzłów chłonnych, kłębuszków nerkowych, płuc lub ostrej gorączki reumatycznej. Warto dodać, że na szkarlatynę można zachorować kilka razy.
Problemy z pasożytami w przedszkolu
Choroby w przedszkolu to nie tylko infekcje bakteryjne i wirusowe, to również zakażenia pasożytnicze.
Wszawica
Epidemia wszawicy w przedszkolu to ogromny problem. Wszy bardzo szybko się rozprzestrzeniają i w krótkim czasie każda dziecięca głowa zamienia się w małą farmę owadów. Rodzice powinni regularnie sprawdzać włosy dzieciom i reagować, gdy zauważą, że ich pociechy intensywnie się drapią po głowie.
W przypadku stwierdzenia wszawicy należy poinformować wychowawcę oraz jak najszybciej rozpocząć kurację leczniczą. Oczywiście taki zabieg muszą przejść wszyscy domownicy. Dodatkowo profilaktycznie warto stosować u dzieci specjalne szampony i lotiony lub gumki do włosów, które zmniejszają ryzyko złapania wszy.
Owsiki
Oprócz wszy najczęstszym przedszkolnym pasożytem są owsiki. O obecności owsików świadczy uporczywe swędzenie okolicy odbytu, które nasila się w nocy. A ponadto nerwowość i problemy ze snem, zgrzytanie zębami, bóle brzucha, nudności, brak apetytu, bladość skóry i cienie pod oczami.
Leczenie polega na stosowaniu leków przeciwpasożytniczych, środek ten muszą przyjmować wszyscy domownicy. Diagnozę powinno się też zgłosić personelowi przedszkola.
Inne pasożyty jelitowe u dzieci
Innymi pasożytami, którymi mogą zarazić się dzieci w przedszkolu, są lamblie i glista ludzka. Głównymi objawami lambliozy są bóle brzucha, biegunka (cuchnąca, wodnista o tłustej konsystencji), wzdęcia i gazy. U dzieci lamblie mogą spowodować zahamowanie wzrostu!
Jeśli chodzi o glistę ludzką, to objawy zmieniają się wraz z etapem choroby, co jest związane z ich wędrówką w organizmie. Gdy larwy się przemieszczają, pojawia się kaszel, duszność, ból gardła i gorączka. Etap ich pasożytowania w jelicie objawia się natomiast bólami brzucha, nudnościami, wymiotami, biegunką lub zaparciami oraz utratą apetytu. U dzieci konsekwencją glistnicy może być niedożywienie i opóźniony rozwój.
Infekcje bakteryjne wymagające leczenia
Przynoszone choroby z przedszkola to nieodłączny element dzieciństwa. Zwykle przebiegają łagodnie, ale to nie znaczy, że wszystkie leczy się objawowo, czasem leki przeciwbólowe i spray do nosa to za mało. Już wcześniej, była mowa o szkarlatynie, która wymaga antybiotykoterapii, ale nie tylko w jej przypadku potrzebne jest specjalistyczne leczenie.
Zapalenia gardła i migdałków
Angina (zapalenie gardła i migdałków) może być wywoływana przez wirusy i bakterie, ale w przypadku dzieci najczęściej ma podłoże bakteryjne. Co ciekawe, często jej przyczyną są te same bakterie, które wywołują szkarlatynę. Angina paciorkowcowa (ropna) ma nagły początek z wysoką gorączką. Typowy jest silny ból gardła, który utrudnia przełykanie oraz krwistoczerwony kolor gardła i migdałków z pojawiającym się na nich białym nalotem.
Ponadto mogą występować nudności, wymioty, bóle brzucha, ból głowy i bolesność węzłów chłonnych. Po rozpoznaniu anginy paciorkowcowej konieczne jest wdrożenie antybiotyków i stosowanie ich do momentu, gdy lekarz zdecyduje o zakończeniu kuracji. Wcześniejsze odstawienie leków zwiększa ryzyko powikłań, np. ropni okołomigdałkowych i gorączki reumatycznej.
Zakażenia pneumokokowe
Do zakażeń pneumokokowych wywoływanych przez dwoinki zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae) zalicza się m.in. zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego oraz inwazyjną chorobę pneumokokową przebiegającą w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy lub zapalenia płuc z bakteremią. Na ciężki przebieg narażone są m.in. dzieci do 2. roku życia i osoby z upośledzoną odpornością.
Często zakażenia pneumokokowe mają charakter wtórny, czyli rozwijają się wskutek osłabienia odporności po przejściu infekcji wirusowej. Leczenie zawsze polega na stosowaniu antybiotyków, w ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja. Choroby wywołane przez pneumokoki są obciążone ciężkimi powikłaniami, np. ostrą niewydolnością oddechową, ropniami, niedosłuchem, ślepotą, a nawet śmiercią.
Mononukleoza zakaźna
W odróżnieniu od zakażeń pneumokokowych i anginy paciorkowcowej mononukleoza zakaźna ma podłoże wirusowe, jest związana z zakażeniem wirusem Epsteina-Barr. W jej przypadku nie stosuje się antybiotykoterapii, tylko leczenie objawowe.
Objawy mononukleozy początkowo przypominają przeziębienie, zaś w fazie ostrej anginę bakteryjną z wysoką gorączką, silnym bólem gardła (nierzadko z białym nalotem na migdałkach) i z powiększonymi węzłami chłonnymi. Ponadto dochodzi do powiększenia śledziony i wątroby, a u małych dzieci do obrzęku powiek górnych.
Bardzo charakterystyczne dla mononukleozy jest silne osłabienie oraz to, że objawy utrzymują się nawet 2-3 tygodnie. Choroba nie jest groźna, ale powrót do pełni sił może potrwać do kilku miesięcy.
Rodzice przedszkolaków muszą być przygotowani na to, że dziecko będzie często przynosiło choroby z przedszkola. Aby nie skończyło się tym, że maluch więcej czasu będzie spędzać w domu niż z rówieśnikami, należy zadbać o jego szczepienia ochronne, stosowanie środków wzmacniających odporność i uczenie go zasad higieny.
