O czym świadczą rozszerzone źrenice? Możliwe choroby

Źrenica to część oka. Jej unikalną cechą jest to, że nieustannie reaguje na bodźce świetlne, co pozwala zapewnić jak najlepszą jakość widzenia. To, że źrenice się zwiększają i rozszerzają, nie powinno martwić, to naturalne zjawisko. Są jednak sytuacje, w których rozszerzone źrenice lub nierówne źrenice świadczą o tym, że w organizmie dzieje się coś złego. Co mogą oznaczać powiększone źrenice? 

Spis treści:

• Fizjologia źrenic – jak działają?
• Przyczyny rozszerzonych źrenic
• Choroby objawiające się rozszerzonymi źrenicami
• Diagnostyka rozszerzonych źrenic
• Kiedy udać się do lekarza? 

Fizjologia źrenic – jak działają?

Czym jest źrenica? Jest to okrągły otwór znajdujący się w środku tęczówki, mówiąc prościej, jest to czarny punkcik w oku, który czasem jest większy, a czasem mniejszy. Co ciekawe, nasze źrenice wcale nie muszą być symetryczne. Nierówne źrenice ma nawet 20% populacji. Różnica w ich wielkości może wynosić nawet 0,6-1mm (anizokoria fizjologiczna). Jeśli jednak różnica przekracza 1mm, jest stanem patologicznym. Jakie funkcje pełni źrenica?

Budowa i funkcja źrenic

Źrenica znajduje się w centrum tęczówki. Jest położona przed soczewką, z zewnątrz jest koloru czarnego. Gdy jest jasno, źrenica się zwęża. Gdy jest ciemno, źrenica się rozszerza. W jasnym świetle ma średnicę o wielkości 2-4mm, a w ciemności 4-8mm. Dlaczego źrenice są rozszerzone lub zwężone pod wpływem zmian światła? Jest ku temu bardzo ważny powód. W ten sposób umożliwiają widzenie w ciemności oraz kontrolują ilość światła padającego na siatkówkę, chroniąc wnętrze gałki ocznej przed zbyt dużą ilością światła.

Mechanizm rozszerzania i zwężania

Jakie mechanizmy odpowiadają za rozszerzanie i zwężanie źrenicy? Wielkość źrenicy kontrolowana jest przez mięśnie – rozwieracz i zwieracz źrenicy. Jak łatwo się domyślić, rozwieracz źrenicy powoduje jej powiększanie, natomiast zwieracz źrenicy jej zwężenie. A co reguluje pracę tych mięśni? Odpowiedzialny jest za to autonomiczny układ nerwowy – głównie nerw współczulny (rozszerzanie) i przywspółczulny (zwężanie).

Prawidłowa reakcja źrenic

To, że czasem nasze źrenice są niemalże niewidoczne, a czasem prawie całkiem zasłaniają tęczówkę, jest zupełnie normalne. Kiedy mamy powiększone źrenice? Ich mimowolne rozszerzenie następuje w przypadku niskiego natężenia światła. Sprawia to, że więcej światła dociera do siatkówki i możemy lepiej widzieć w ciemności. Natomiast źrenice zwężają się, gdy światło jest bardzo jasne, w ten sposób chronią siatkówkę przed uszkodzeniem. Dzięki temu, że źrenice się rozszerzają i zwężają, wzrok może się adaptować do zmiennych warunków, co umożliwia jak najlepsze widzenie.

Przyczyny rozszerzonych źrenic

Są różne przyczyny rozszerzonych źrenic – zarówno naturalne, niegroźne, jak i patologiczne, które świadczą o toczących się stanach chorobowych, nie tylko w oku, ale i w układzie nerwowym, a także o urazach. Należy dodać, że niektóre substancje psychoaktywne również wywołują rozszerzenie źrenic.

Naturalne powody rozszerzenia źrenic

Co wpływa na źrenice? Jak wiadomo, rozszerzenie źrenic następuje w wyniku zmiany natężenia światła. Jednak proces ten może być także warunkowany emocjami. Często się mówi, że strach ma wielkie oczy i faktycznie tak jest. Gdy się boimy, nasze źrenice się poszerzają. Jest to instynktowna reakcja typu „walcz lub uciekaj”, która jest inicjowana przez układ współczulny. Ponadto źrenice „rosną” m.in. ze stresu, z zaskoczenia lub podniecenia.

Choroby neurologiczne

Jest wiele schorzeń neurologicznych, które mogą objawiać się tym, że dochodzi do rozszerzenia źrenic. Wśród tych chorób można wymienić m.in. infekcje mózgowe o etiologii wirusowej lub bakteryjnej, tętniaka mózgu, guzy i nowotwory mózgu.

Zaburzenia hormonalne

O czym świadczą rozszerzone źrenice u najmłodszych? U dzieci często powiększone źrenice mogą być objawem zaburzeń hormonalnych, a dokładniej tzw. zespołu serotoninowego. Diagnozuje się go w przypadku podwyższonego poziomu serotoniny (hormonu szczęścia). Oprócz powiększonych źrenic u dziecka można zaobserwować silne pobudzenie ruchowe i emocjonalne, manię, omamy, tachykardię, wysokie ciśnienie krwi oraz nasiloną potliwość.

Wpływ leków i substancji

Jedną z substancji, która powoduje rozszerzenie źrenicy, wywołując przejściowe porażenie akomodacji oka, jest atropina. Krople do oczu z atropiną są podawane przed niektórymi badaniami narządu wzroku (np. przed badaniem dna oka). Działanie atropiny jest przemijające, jednak przez dłuższy czas po jej zastosowaniu jakość widzenia jest pogorszona, dlatego nie należy wtedy np. prowadzić pojazdów.

Nie tylko atropina może powodować rozszerzenie źrenic. Lekami o takim działaniu są również: niektóre leki przeciwhistaminowe (np. prometazyna), cholinolityki (np. biperyden), homatropina, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, epinefryna (adrenalina), leki przeciwdrgawkowe (np. tropikamid), cyklopentolat, pseudoefedryna, leki przeciwdrgawkowe (np. chlorpromazyna).

Ponadto jest także cały szereg substancji psychoaktywnych, które powodują silne rozszerzenie źrenic, np. amfetamina, kokaina, LSD, marihuana i haszysz. Warto dodać, że po zażyciu heroiny, morfiny lub opium efekt jest odwrotny – źrenice się zwężają. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku reakcja źrenic na światło jest osłabiona.

Rozmiar źrenic może wskazywać nie tylko na to, że ktoś jest pod wpływem narkotyków. Charakterystyczne są rozszerzone źrenice po alkoholu, jest to szczególnie widoczne w przypadku głębokiego upojenia alkoholowego. Do ich rozszerzenia może dojść także po spożyciu niektórych roślin, m.in. pokrzyka wilczej jagody, luka czarnego, psianki lub bielunia dziędzierzawy.

Choroby objawiające się rozszerzonymi źrenicami

Kilka słów trzeba powiedzieć w temacie „choroby a rozszerzone źrenice”. Zostało już wspomniane, że również stany patologiczne mogą wpływać na zmianę rozmiaru źrenicy. Czasem są to schorzenia rozwijające się od dłuższego czasu, a czasem nagłe problemy zdrowotne lub urazy. Jakie więc mogą być chorobowe przyczyny rozszerzonych źrenic?

Schorzenia układu nerwowego

Co oznaczają rozszerzone źrenice? Powiększone źrenice występuje w wielu problemach neurologicznych. Mogą być objawem neuroinfekcji, tętniaka naczyń mózgowych, guza pnia i podstawy mózgu, krwawienia wewnątrzczaszkowego, uszkodzenia nerwów czaszkowych, a ponadto encefalopatii Wernickiego. Rozszerzona źrenica w jednym oku może być jednym z symptomów udaru, zespołu Adiego lub migrenowego bólu głowy.

Choroby oczu

Najwięcej uwagi poświęca się problemowi źrenice a choroby neurologiczne, zapominając, że również zaburzenia w obrębie oka mogą wpływać na rozmiar źrenic. Dzieje się tak np. w przebiegu infekcji gałki ocznej, stanu zapalnego przedniego odcinka oka, ostrego napadu jaskry zamkniętego kąta lub uszkodzenia nerwu okołoruchowego.

Zaburzenia metaboliczne

W przypadku niedocukrzenia (hipoglikemii) pojawiają się objawy związane z pobudzeniem współczulnego układu nerwowego, wśród których wymienia się rozszerzenie źrenic, a ponadto również mrowienie wokół oczu, drżenie rąk, kołatanie serca, pocenia się, uczucie wilczego głodu.

Urazy i zatrucia

Rozszerzona źrenica w jednym oku może być skutkiem urazu gałki ocznej, podczas którego doszło do uszkodzenia mięśnia zwieracza źrenicy. W takim przypadku rozszerzenie źrenicy jest trwałe. Ponadto powiększenie źrenicy następuje wskutek urazów głowy, wstrząśnienia i uszkodzenia mózgu oraz zatruć. Co więcej, rozszerzone źrenice, które nie reagują na światło, mogą wskazywać na zatrucie jadem kiełbasianym.

Wcześniej została wspomniana zależność leki antydepresyjne a rozszerzone źrenice, należy jednak dodać, że rozszerzenie źrenic, któremu towarzyszy m.in. zaburzenie ostrości widzenia, szumy uszne, suchość błon śluzowych, splątanie, majaczenie i halucynacje, może świadczyć o zatruciu trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi.

Diagnostyka rozszerzonych źrenic

Są różne powody rozszerzonych źrenic, nie wszystkie są oczywiste, w wielu przypadkach konieczna jest diagnostyka. Aby odpowiedzieć, dlaczego źrenice są rozszerzone, konieczne jest wykonanie kilku, a czasem nawet kilkunastu badań:

Badanie okulistyczne

Podstawowym badaniem jest sprawdzenie, jak wygląda reakcja źrenic na światło. W tym celu trzeba skierować strumień światła na źrenicę. Prawidłową reakcją jest zwężenie obu źrenic. Standardowo takie badanie wykonuje się np. przy podejrzeniu wstrząśnienia mózgu po urazie głowy, uszkodzenia nerwu wzrokowego lub neuropatii nerwu wzrokowego.

Ponadto lekarz może zlecić kompleksowe badanie źrenic obejmujące badanie w lampie szczelinowej, które ocenia stan przedniego odcinka oka, badanie pupilometrem, które mierzy odległość między źrenicami, badanie egzoftalmometrem, które mierzy różnicę poziomu umiejscowienia szczytu rogówki względem zewnętrznej ściany oczodołu, badanie pola widzenia (perymetrię) oraz badanie dopplerowskie i elektrofizjologiczne oka.

Badania neurologiczne

Ze względu na to, że rozszerzone źrenice mogą wynikać z problemów w obrębie układu nerwowego, konieczne jest przeprowadzenie takich badań jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Wykonuje się także badanie angiograficzne mózgu oraz USG dopplerowskie mózgu.

Testy dodatkowe

W wielu przypadkach mamy do czynienia z problemem „narkotyki a rozszerzone źrenice”. Jeśli podejrzewamy, że ktoś jest pod wpływem substancji psychoaktywnych, można to dość łatwo sprawdzić. W aptekach dostępne są domowe testy diagnostyczne, które pozwalają wykryć obecność np. amfetaminy lub marihuany w próbce moczu lub śliny.

Kiedy udać się do lekarza?

Rozszerzone źrenice mogą być niepokojącym objawem sygnalizującym, że w organizmie toczy się choroba. Objaw ten może wymagać konsultacji okulistycznej, neurologicznej lub neurochirurgicznej. W jaki sytuacjach wystarczy zgłosić się do lekarza, a kiedy trzeba pilnie poszukać pomocy medycznej? Od razu trzeba dodać, że nie ma jednego sposobu leczenia powiększenia źrenic, wszystko zależy od przyczyny, np. w przypadku jaskry stosuje się krople na rozszerzone źrenice z chlorowodorkiem pilokarpiny.

Objawy alarmowe

Zdecydowanych działań wymagają sytuacje, gdy oprócz zmian w źrenicach dojdzie do zaburzeń widzenia, nudności, zawrotów głowy, zaburzeń mowy lub utraty przytomności. Są to objawy potencjalnie wskazujące na udar. W takiej sytuacji konieczne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia.

Nagłe zmiany w źrenicach

Nagłe rozszerzenie źrenic, nierówne źrenice oraz brak reakcji na światło może świadczyć o poważnych problemach neurologicznych, wymaga zatem szybkiej konsultacji z lekarzem. Jednocześnie trzeba mieć świadomość, że utrzymujące się powiększenie źrenic również powinno budzić niepokój. W takiej sytuacji także trzeba się zgłosić do lekarza.

Towarzyszące dolegliwości

Oprócz wyżej wymienionych objawów towarzyszących można wymienić również takie dolegliwości jak m.in. ból oka, zaburzenia widzenia, ból głowy, zaburzenia czucia lub niedowład.

Nie w każdym przypadku musimy się martwić tym, że źrenice są rozszerzone, jednak zdarzają się sytuacje, gdy objaw ten świadczy o poważnym problemie. Jak najszybciej trzeba się zgłosić do lekarza, gdy zostanie zauważona rozszerzona źrenica w jednym oku! 

Autor wpisu: mgr farm. Jarosław Buczarski Farmaceuta z wykształcenia i zamiłowania, zwolennik rozszerzonej opieki farmaceutycznej. Zainteresowania: medycyna, chemia leków, zdrowie, opieka farmaceutyczna.