Odleżyny. Czym są? Jak je leczyć? W jaki sposób im zapobiegać?
09.05.2023Odleżyna to charakterystyczna rana powstająca wskutek długiego ucisku, spotykana jest głównie u osób niepełnoprawnych i sparaliżowanych, częściowo lub całkowicie unieruchomionych. W wyniku ucisku dochodzi do niedokrwienia i niedotlenienia tkanek skóry, co skutkuje martwicą i owrzodzeniem. Leczenie odleżyn jest bardzo trudne, szczególnie gdy chory ma już odleżyny 4 stopnia, dlatego obowiązkowo u każdej osoby unieruchomionej konieczne jest stosowanie profilaktyki przeciwodleżynowej!
Spis treści:
- Czym są odleżyny?
- Jakie czynniki sprzyjają powstawaniu odleżyn?
- Jak wyglądają odleżyny?
- W jakich miejscach na ciele mogą powstać odleżyny?
- W jaki sposób leczyć odleżyny?
- Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn?
Czym są odleżyny?
Odleżyny to rany powstające na ciele wskutek długotrwałego lub powtarzającego się ucisku skóry, który prowadzi do upośledzenia przepływu krwi – do tkanek skóry nie dociera krew i tlen, zaczynają więc obumierać. Owrzodzenie i martwica niedokrwienna stopniowo zajmują skórę na całej jej grubości, a z czasem także tkankę podskórną i mięśniową, docierając aż do kości. Jeśli zostanie zaniedbana profilaktyka przeciwodleżynowa, pierwsze zmiany mogą pojawić się na ciele chorego dość szybko, bez wprowadzenia odpowiednich działań stan skóry będzie się drastycznie pogarszał. Pojawienie się odleżyny na plecach lub innych obszarach ciała wpływa negatywnie nie tylko na kondycję fizyczną chorego, ale w równie dużym stopniu na jego kondycję psychiczną.
Jakie czynniki sprzyjają powstawaniu odleżyn?
Dzięki temu, że człowiek zmienia pozycję podczas wypoczynku i snu, chroni swoją skórę przed niedokrwieniem wywołanym długotrwałym uciskiem. Osoby, które są częściowo lub całkowicie unieruchomione, nie są w stanie samodzielnie tego robić lub mają z tym duży problem. W konsekwencji niektóre obszary skóry są przez długi czas uciskane całym ciężarem ciała. Już pozostawanie w jednej pozycji przez okres dłuższy niż 4 godziny powoduje zaburzenie ukrwienia skóry. Czynnikiem, który sprzyja powstawaniu odleżyn, jest otyłość – ze względu na zwiększony ciężar napierający na skórę, a także nadmierna chudość i niedożywienie – ze względu na to, że skóra jest bardzo blisko kości i nie ma wystarczającej ochrony w postaci tkanki tłuszczowej. Ponadto czynnikami przyspieszającymi rozwój odleżyn są m.in.: uszkodzenia mechaniczne skóry, tarcie skóry o szorstką powierzchnię, zaburzenia czucia, intensywne pocenie, nietrzymanie moczu i kału, anemia, cukrzyca i miażdżyca.
Jak wyglądają odleżyny?
Wygląd odleżyn zależy od stopnia zaawansowania rany. Odleżyny 1 stopnia tak naprawdę nie są jeszcze ranami, a skóra i mikrokrążenie nie są jeszcze uszkodzone. Można zauważyć, że skóra jest zaróżowiona i przekrwiona, przy czym gdy naciska się ją palcem, to blednie. Jeśli do tego czasu nie była prowadzona profilaktyka przeciwodleżynowa, to jest ten moment, kiedy trzeba ją rozpocząć! Obowiązkowe są regularne zmiany pozycji ciała oraz stosowanie preparatów nawilżających i przeciwzapalnych. Odleżyny 2 stopnia dają bardziej widoczne objawy – skóra jest zaczerwieniona (nie jaśnieje pod naciskiem palca), pojawiają się pęcherze, obrzęk i stan zapalny, naskórek może być uszkodzony. Dodatkowo zmianom skórnym towarzyszy bolesność. Odleżyny 3 stopnia są już ranami, a właściwie owrzodzeniami, które obejmują całą grubość skóry. Na dnie rany można zaobserwować czerwoną ziarninę lub żółtą masę powstającą wskutek rozpadu tkanek.
Odleżyny 4 stopnia wyglądem przypominają głęboki krater, na dnie którego znajduje się tkanka martwicza. Skóra jest uszkodzona na całej grubości, zmiany widoczne są już także na tkankach podskórnych. Odleżyny 5 stopnia są rozległe, rana z martwicą zajmuje skórę, powięź, mięśnie, ścięgna, kości i stawy! Gdy u chorego odleżyny są już tak zaawansowane, może u niego nastąpić zapalenie kości i szpiku oraz rozwój sepsy. Ponadto w obrębie odleżyny może dojść do wtórnego zakażenia bakteryjnego, co objawia się pojawieniem zielonożółtej ropnej wydzieliny, zaczerwienieniem wokół rany i nieprzyjemnym zapachem.
W jakich miejscach na ciele mogą powstać odleżyny?
Odleżyny powstają w miejscu ucisku, a najbardziej narażone są na to obszary, gdzie skóra jest cienka i dotyka kości. Poza tym istotny jest rozkład ucisku. W przypadku osób, które pozostają w pozycji siedzącej, najczęściej powstają odleżyny na pośladkach, łopatkach, przy guzach kulszowych i pod kolanami. Natomiast u osób, które są unieruchomione w pozycji leżącej, pojawiają się odleżyny na plecach wzdłuż kręgosłupa, na łopatkach, pośladkach i piętach. Owrzodzenia i rany martwicze mogą pojawić się również w mniej oczywistych miejscach jak małżowiny uszne, łokcie i kostki.
W jaki sposób leczyć odleżyny?
Leczenie odleżyn jest trudne i czasochłonne! W ich przypadku bardzo prawdziwe jest powiedzenie, że lepiej zapobiegać, niż leczyć! Cały proces leczenia powinien odbywać się pod nadzorem specjalisty, a głównym narzędziem, po które się sięga, są specjalistyczne opatrunki na odleżyny, które pochłaniają wysięk, oczyszczają ranę z tkanek martwiczych, wspomagają gojenie się ran poprzez utrzymywanie wilgotnego środowiska i stymulują odbudowę skóry, dodatkowo zapewniają barierę ochronną przed drobnoustrojami i chronią przed czynnikami zewnętrznymi.
W aptekach dostępne są opatrunki do stosowania na różnych etapach zaawansowania odleżyn. Oczywiście odleżyny 1 stopnia czy też odleżyny 2 stopnia są stosunkowo proste do opanowania, choć nie oznacza to, że można je choćby troszkę zaniedbać. Naprawdę niewiele trzeba, aby stan skóry drastycznie się pogorszył. Na odleżyny 1 i 2 stopnia używa się opatrunków poliuretanowych. Ponadto stosuje się specjalistyczne produkty pielęgnacyjne i oczywiście odciąża uciskane miejsca. W przypadku odleżyn 2 stopnia można również stosować opatrunki hydrokoloidowe.
Odleżyny 3 stopnia leczy się z pomocą opatrunków hydrokoloidowych, hydrożelowych lub alginianowych. Odleżyny 4 stopnia i odleżyny 5 stopnia to ogromne wyzwania dla lekarza oraz opiekuna chorego. Są to rany martwicze, najczęściej wymagające leczenia operacyjnego. Wspomagająco stosuje się odpowiednie opatrunki, m.in. hydrożelowe. Dodatkowo w przypadku ran zakażonych wskazane są opatrunki z jonami srebra lub chlorheksydyną. Opatrunki zmienia się zgodnie z zaleceniami lekarza, jak w przypadku każdej innej rany i tu trzeba zachować wszystkie zasady higieny, czyli ranę należy oczyszczać, dezynfekować i nawilżać.
Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn?
Profilaktyka przeciwodleżynowa to obowiązek, którego musi dopełnić osoba opiekująca się chorym! Podstawą jest regularne zmienianie pozycji chorego. Aby faktycznie ograniczyć ryzyko powstania odleżyn, należy to robić co 2-3 godziny. Nie mniej istotna jest „gimnastyka”, opiekun powinien wykonywać ruchy kończynami chorego, bardzo pomocne będą masaże oraz oklepywanie obszarów narażonych na powstanie odleżyny, wszystko to wpływa bowiem na poprawę krążenia w tkankach! W miarę możliwości, gdy stan chorego na to pozwala, należy go aktywizować do samodzielnego wykonywania różnych czynności. Ogromną pomocą są też materace i poduszki przeciwodleżynowe.
Zabiegiem, bez którego profilaktyka przeciwodleżynowa jest niepełna, jest pielęgnacja skóry. Należy zacząć od właściwej higieny, ciało trzeba myć codziennie i delikatnie osuszać. Intensywne pocieranie ręcznikiem powoduje podrażnienia skóry i może uszkadzać jej ciągłość. Oczywiście niezwykle ważne jest częste zmienianie produktów chłonnych u osób, które nie trzymają moczu i stolca. Ponadto trzeba od razu wymienić pościel, gdy tylko chory zmoczy łóżko. Do mycia polecane jest szare mydło i preparaty myjące niewymagające użycia wody. Czystą skórę trzeba nawilżać, natłuszczać, odżywiać, regenerować, wzmacniać i poprawiać jej elastyczność. Do pielęgnacji polecane są kosmetyki z alantoiną, pantenolem, betainą, witaminami A, E i F. Należy stosować preparaty łagodzące, wspierające procesy gojenia oraz działające przeciwdrobnoustrojowo i przeciwzapalnie, np. z propolisem lub tlenkiem cynku.
Ostatnim filarem zapobiegania powstawaniu odleżyn u osób unieruchomionych i obłożnie chorych jest dieta oraz starannie dobrana suplementacja. Dieta powinna być pełnowartościowa, a równocześnie lekkostrawna, prawidłowo zbilansowana i bogata w białko, mikro- i makroelementy oraz witaminy. Należy równocześnie wziąć pod uwagę, czy stan chorego wymaga zwiększenia podaży energii – gdy jest niedożywiony, czy wręcz przeciwnie, należy ograniczyć spożycie kalorii – gdy jest otyły. Mimo że dieta powinna zapewnić wszystkie niezbędne składniki pokarmowe i odżywcze, zapotrzebowanie na nie może być zwyczajnie za wysokie. Wtedy z pomocą przychodzą preparaty typu Nutridrink – zwłaszcza wysokoproteinowe oraz suplementy diety zawierające takie substancje jak cynk, witamina A, witamina C, witamina E.
Z odleżynami nie ma żartów, wystarczy małe zaniedbanie – zaledwie 4 godziny w bezruchu i u osoby unieruchomionej zaczyna się proces, który może doprowadzić do martwicy skóry w miejscach ucisku. By uniknąć odleżyny na pośladkach u osoby jeżdżącej na wózku lub odleżyny na plecach u osoby sparaliżowanej w pozycji leżącej, niezbędna jest profilaktyka przeciwodleżynowa oraz stała obserwancja stanu skóry.
