Oparzenia od meduzy – pierwsza pomoc!

Ewa Krulicka

Czy trzeba się bać meduz? Tak, choć nie wszystkich. Około 70 gatunków spośród 2000 uznaje się za groźne dla człowieka – mogą spowodować bardzo bolesne oparzenia, a kilka z nich może doprowadzić do poważniejszych powikłań, w tym do śmierci. Gdzie można natrafić na niebezpieczne meduzy? W jaki sposób objawia się oparzenie meduzy? Jak wygląda pierwsza pomoc po oparzeniu meduzy?

Spis treści:

• Oparzenia od meduzy – mechanizm działania i charakterystyczne objawy
• Pierwsza pomoc na miejscu – co robić bezpośrednio po oparzeniu?
• Farmakologiczne metody łagodzenia objawów
• Powikłania po oparzeniu meduzą i jak ich uniknąć
• Profilaktyka oparzeń meduzą podczas wakacji

Oparzenia od meduzy – mechanizm działania i charakterystyczne objawy 

Meduzy są zwierzętami morskimi – parzydełkowcami zaliczanymi do jamochłonów. Mają one galaretowate ciało, kształtem przypominają parasol lub dzwon, swobodnie unoszą się na wodzie. Charakterystyczne dla nich są parzydełka (aparat zaczepno-obronny), w środku których umiejscowiona jest długa wić o ostrym, haczykowatym zakończeniu. 

Należy pamiętać, że zwykle średnica samego parasola meduzy nie jest imponująca, jednak jej parzydełka mogą mieć nawet kilka metrów! Jako ciekawostkę można dodać, że największa meduza na świecie – bełtwa festonowa (lwia grzywa, meduza ognista) – osiąga średnicę około 2 metrów, zaś jej parzydełka – mogą mieć nawet 30 metrów!

Jak dochodzi do oparzenia i dlaczego boli? 

Gdy meduza zostanie sprowokowana, zaczyna się bronić. Uwalnia wtedy wić z parzydełka, która wbija się w skórę ofiary, jednocześnie zostaje uwolniony jad. W momencie, gdy dochodzi do wstrzyknięcia jadu zawierającego różne substancje drażniące i toksyny (np. neurotoksyny), pojawia się silny przeszywający ból, który w niektórych przypadkach porównuje się do użądlenia przez rój pszczół lub chłostanie pokrzywami. 

Warto wiedzieć, że jedno parzydełko może zostać wystrzelone tylko raz, następnie ulega zniszczeniu.

Różne rodzaje meduz i siła ich jadu 

Czy oparzenie meduzy jest groźne? Tak, jednak nie wszystkie meduzy stanowią zagrożenie dla człowieka. Od razu należy powiedzieć, że w Polsce spotkania z meduzami należą do rzadkości, a żyjące w Morzu Bałtyckim gatunki raczej nie są groźne. Zasadniczo występują tu dwa gatunki z rodzaju krążkopławów – chełbia modra i bełtwa festonowa. 

• chełbia modra jest całkowicie nieszkodliwa dla człowieka 

• bełtwa festonowa jest rzadsza niż chełbia, może powodować bolesne oparzenia, warto dodać, że zwykle można ją zaobserwować w zimie 

Oprócz krążkopławów wyróżnia się m.in. stułbiopławy i kostkowce. Na które meduzy trzeba najbardziej uważać? Z uwagi na silny jad bardzo niebezpieczny jest żeglarz portugalski, który oprócz silnego bólu powoduje problemy z oddychaniem i zaburzenia neurologiczne. Jednak najgroźniejsza jest osa morska, która uznawana jest za najbardziej jadowitą meduzę na świecie, pływa ona głównie u wybrzeży Australii. 

W Australii uważać trzeba także na meduzy Irukandji. Są to niewielkie, przezroczyste meduzy, których jad może wywołać tzw. zespół Irukandji. W ciągu 20-60 minut po użądleniu pojawiają się m.in. nudności i skurcze brzucha, wzrost ciśnienia, przyspieszone bicie serca, niepokój i bardzo charakterystyczne uczucie zbliżającej się śmierci. Dodatkowo jako powikłania po oparzeniu meduzy Irukandji wymienia się problemy kardiologiczne. 

Gdzie jeszcze można się natknąć na meduzy? Niestety ulubione kierunki Polaków nad Morzem Śródziemnym nie są bezpieczne pod tym względem. Meduzy żyją w wodach u wybrzeży południowej Europy, m.in. Hiszpanii, Włoch, Grecji i Chorwacji. 

Choć uważa się, że niebezpieczne gatunki meduz przede wszystkim występują w ciepłych wodach tropikalnych, to należy zwrócić uwagę, że w wyniku zmian klimatycznych bardzo jadowite gatunki są coraz częściej spotykane także w wodach, w których do tej pory ich nie było.

Typowe objawy oparzenia meduzą – jak je rozpoznać? 

Najczęstsze objawy oparzenia meduzy to piekący ból o dużym nasileniu – może się on utrzymywać nawet do tygodnia. Zauważalny na skórze jest rumień po oparzeniu meduzą, a także obrzęk, czerwona wysypka, pęcherze. Pojawia się też silne swędzenie. Oczywiście trzeba mieć na uwadze, że rodzaj objawów i ich nasilenie jest uzależnione od tego, która meduza użądliła. I tak w wyniku oparzenia niektórych gatunków meduz mogą pojawić się kurcze mięśni, nudności i wymioty. 

Jeśli oparzeniu uległa duża powierzchnia ciała, objawy są bardziej nasilone i mogą mieć charakter ogólny, a w sytuacji, gdy u ofiary wystąpiła bardzo silna reakcja alergiczna na jad, objawami są duszności, utrata świadomości lub wstrząs anafilaktyczny. Silnie jadowite osobniki mogą też spowodować np. paraliż lub majaczenie. Trzeba również przestrzec, że użądlenie osy morskiej może zabić w ciągu zaledwie kilku minut.

Pierwsza pomoc na miejscu – co robić bezpośrednio po oparzeniu? 

Mimo że oparzenie meduzy nie jest częstym wypadkiem, warto wiedzieć, w jaki sposób radzić sobie, gdy do niego dojdzie. Przede wszystkim trzeba jak najszybciej wyjść z wody, należy jednak unikać zbyt gwałtownych ruchów. Jeśli na plaży jest ratownik, trzeba od razu poprosić go o pomoc. Jak szybko i skutecznie złagodzić objawy oparzenia meduzy? Co robić po oparzeniu meduzy, a czego nie robić?

Bezpieczne usuwanie pozostałości parzydełek meduzy 

Należy sprawdzić, czy w miejscu oparzenia, widoczne jest parzydełko, czyli fioletowe lub różowe nitki. Jeśli tak, należy się go pozbyć. Nie można go usuwać gołymi rękami. Należy je zdjąć za pomocą pęsety lub innego narzędzia. Jeśli nie ma nic takiego w pobliżu, należy dłoń grubo owinąć ubraniem lub ręcznikiem. Warstwa powinna być odpowiednio gruba, aby zapewnić izolację. Po usunięciu parzydełek należy je wyrzucić w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia dla innych osób.

Czym przemywać miejsce oparzenia – ocet, woda morska czy słodka? 

Co na oparzenia meduzy? Według obowiązujących wytycznych pierwsza pomoc po oparzeniu meduzy polega na jak najszybszym przemyciu poparzonego miejsca octem kuchennym (ratownik ma zwykle go w swojej apteczce). Ocet hamuje rozprzestrzenianie się jadu, jednocześnie neutralizuje jad, który już został wstrzyknięty w ciało. Dopiero po zastosowaniu octu należy się zabrać do usuwania parzydełka. 

Jakie jeszcze bezpieczne sposoby na oparzenie meduzą są polecane? Po wykonaniu tych dwóch kroków zaleca się moczyć poparzone miejsce w ciepłej wodzie (o temperaturze 43-45st. C) przez około 20-45 minut. W ten sposób można ograniczyć proces uszkadzania skóry.

Czego absolutnie NIE robić przy oparzeniu meduzą? 

Niestety istnieje kilka mitów dotyczących tego, jak powinna wyglądać pierwsza pomoc po oparzeniu meduzy. Jeden z nich szczególnie chętnie powielany jest przez twórców filmowych. Mowa oczywiście o tym, że najlepszym sposobem na łagodzenie objawów jest mocz. To jednak nieprawda, nie jest on w stanie zneutralizować toksyn. 

Mało tego, mocz może nasilać objawy. Jeśli parzydełka nadal są wbite w skórę, mocz dodatkowo działa na nie drażniąco i powoduje uwolnienie jeszcze większej ilości jadu. Czego jeszcze nie wolno robić zaraz po oparzeniu przez meduzę? 

• nie należy polewać rany alkoholem

• nie należy polewać rany wodą morską, słodką, butelkowaną

• nie należy nakładać na ranę okładów piaskowych lub żelowych

• nie należy dotykać miejsca oparzenia gołą ręką

• nie należy wykonywać gwałtownych ruchów

• nie należy pocierać i rozdrapywać poparzonego miejsca

• nie należy przykładać lodu w miejscu oparzenia 

Niewłaściwe postępowanie może doprowadzić do rozprzestrzenienia się jadu po całej powierzchni ciała oraz do nasilenia objawów.

Farmakologiczne metody łagodzenia objawów 

Co na oparzenie meduzy? Gdy zostanie udzielona pierwsza pomoc po oparzeniu meduzy, warto skonsultować się ze specjalistą, który zleci odpowiednie leki lub zasugeruje domowe sposoby na oparzenie meduzą, np. zimne kompresy na zmniejszenie obrzęku, których wprawdzie nie można stosować bezpośrednio po oparzeniu, ale już zastosowane po jakimś czasie mogą zapewnić ukojenie.

Preparaty dostępne w aptece łagodzące ból i swędzenie 

Po jakie leki sięgać, aby złagodzić uciążliwe objawy? Co stosować na ból po oparzeniu meduzą? Zalecane są leki przeciwbólowe, np. niesteroidowe leki przeciwzapalne lub paracetamol. Co stosować na swędzenie po oparzeniu meduzą? Wskazane są leki przeciwhistaminowe, a także preparaty z hydrokortyzonem – nakładane na oparzenia meduzy pomogą zmniejszyć obrzęki.

Maści i żele na oparzenia od meduzy

Na pojawiający się rumień i bąble po oparzeniu meduzą zaleca się aplikować maści na oparzenia, żele chłodzące, żele aloesowe, jak również Panthenol w piance lub żelu. Takie preparaty zmniejszają zaczerwienienie, redukują też ból, świąd i pęcherze po oparzeniu meduzą. Wskazana może być także maść na oparzenia meduzy o działaniu przeciwzapalnym.

Kiedy potrzebna jest pomoc lekarska? 

Należy zacząć od tego, że do lekarza trzeba jak najszybciej udać się, gdy oparzenie meduzy dotyczy dziecka. Wówczas nawet w przypadku, gdy objawy nie są zbyt silne, trzeba się skonsultować z lekarzem. Ponadto specjalistyczne leczenie oparzenia meduzy jest potrzebne w sytuacjach, gdy rana goi się zbyt długo, do oparzenia meduzy doszło w okolicy oczu bądź też oparzenie jest bardzo rozległe. 

Pilna pomoc medyczna jest konieczna również wtedy, gdy pojawią się ciężkie objawy, w tym drgawki, zaburzenia świadomości, problemy z oddychaniem, tachykardia lub inne powikłania po oparzeniu meduzy.

Powikłania po oparzeniu meduzą i jak ich uniknąć? 

Jak wygląda oparzenie meduzy po tygodniu? Zwykle rana po oparzeniu meduzy goi się w ciągu 1-2 tygodni. W tym czasie wskazana jest odpowiednia pielęgnacja rany. Należy stosować płyny do dezynfekcji, np. z oktenidyną. U niektórych może jednak dojść do tego, że oparzenie od meduzy nie będzie się goiło prawidłowo i pojawią się pewne problemy.

Reakcje alergiczne – objawy wymagające natychmiastowej pomocy 

Wcześniej już zostało wspomniane, że oparzenia meduzy mogą wywołać reakcje alergiczne, a nawet wstrząs anafilaktyczny. Zwykle do ich pojawienia dochodzi od razu lub w niedługim czasie po wstrzyknięciu jadu. Gdy u poszkodowanego doszło do anafilaksji, trzeba natychmiast wezwać pogotowie, w miarę możliwości trzeba jak najszybciej podać adrenalinę. 

Objawami wstrząsu anafilaktycznego są m.in. duszności, spadek ciśnienia krwi, obrzęki (w tym obrzęk gardła i języka), utrata przytomności, a także wymioty, nudności, wysypka i pokrzywka.

Infekcje skórne po oparzeniu – zapobieganie i leczenie 

Wskutek oparzenia meduzy dochodzi do przerwania ciągłości skóry, co oznacza, że istnieje potencjalne ryzyko rozwoju infekcji, gdy rana nie będzie utrzymywana w czystości i regularnie dezynfekowana. Najczęstszym rodzajem infekcji jest nadkażenie bakteryjne, niewykluczone jest nawet zakażenie tężcem. 

Aby temu zapobiec, należy stosować na ranę płyny do dezynfekcji, można ją też chronić opatrunkiem, np. jałowym kompresem lub opatrunkiem hydrożelowym. Z uwagi na ryzyko zakażenia tężcem, warto się zaszczepić. Leczenie oparzenia meduzy po tym, jak doszło do infekcji, wymaga specjalistycznych leków.

Blizny po oparzeniach meduzą – jak minimalizować ryzyko? 

Jakby nie było, oparzenie od meduzy jest rodzajem oparzenia i może po nim pozostać na skórze brzydki ślad (zwłaszcza gdy dojdzie do zainfekowania rany). Dlatego też, gdy rana już całkowicie się zagoi, można aplikować na nią np. kremy z alantoiną, wyciągiem z cebuli lub żele na bazie silikonów. To prosty sposób, aby uniknąć powstawania blizny.

Profilaktyka oparzeń meduzą podczas wakacji 

Jeśli wybieramy się na wakacje w miejsca, gdzie występują jadowite meduzy, należy odpowiednio przygotować się do wyjazdu. Nie wszystkie oparzenia meduz kończą się poważnymi powikłaniami, jednak nigdy nie należy bagatelizować ryzyka.

Jak unikać meduz na popularnych plażach europejskich? 

Po pierwsze i najważniejsze – jeśli obowiązuje zakaz kąpieli z uwagi na pojawienie się meduz w danym miejscu, należy go przestrzegać. Nie wolno też dotykać meduz – ani tych dryfujących w wodzie, ani tych, które zostały wyrzucone na ląd. Zaleca się też unikać pływania zaraz po sztormie, gdyż wtedy w wodzie można się natknąć na fragmenty meduz – parzydełka są niebezpieczne nawet wtedy, gdy są oderwane od meduzy.

Odzież ochronna i inne metody zapobiegania oparzeniom 

W wodach, gdzie ryzyko oparzenia meduz jest wysokie, podczas pływania lub nurkowania zalecane jest noszenie specjalnej odzieży ochronnej. Mogą to być popularne pianki neoprenowe, które zakłada się na strój kąpielowy, a także specjalne buty do pływania. 

Oparzenia meduzy mogą być bardzo bolesne, w skrajnych przypadkach mogą prowadzić do śmierci! Warto więc przed wyjazdem na wakacje dokładnie sprawdzić, czy w wybranej destynacji występują jadowite meduzy. Jeśli tak, zaleca się poczytać na temat tego, jak unikać oparzenia, a także co zrobić, gdy do niego dojdzie.

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.