Osteomalacja - czym jest to schorzenie, jakie są jego objawy i jak przebiega leczenie?
08.11.2022Osteomalacja jest metaboliczną chorobą kości spowodowaną niewystarczającą mineralizacją tkanki kostnej, której przyczyną zwykle jest niedobór witaminy D. Inną nazwą osteomalacji jest rozmiękanie kości lub krzywica dorosłych. Choroba rozwija się powoli, nie dając początkowo poważnych objawów. Jeśli jednak nie zostanie rozpoczęte leczenie, z czasem stan kości ulega znacznemu pogorszeniu, rośnie również ryzyko złamań. Czy da się leczyć osteomalację?
Z naszego artykułu dowiesz się m.in.:
- Co to jest osteomalacja?
- Co przyczynia się do powstawania osteomalacji?
- W jaki sposób leczy się osteomalację?
Czym jest osteomalacja?
Rozmiękanie kości, czyli osteomalacja – czym właściwie jest? Jest to choroba metaboliczna kości. Mówi się o niej w przypadku niedostatecznej mineralizacji tkanki kostnej (niedostatecznym wysyceniu jej wapniem). Jako główną przyczynę wskazuje się niedobór witaminy D. Witamina D (a właściwie jej aktywna postać, czyli kalcytriol) pobudza wchłanianie fosforanów i wapnia w jelitach, zwiększa także ich zwrotny wychwyt w nerkach, tym samym przyczynia się do wzrostu stężenia jonów wapnia we krwi. Innymi słowy, niedobór witaminy D skutkuje niewystarczającym uwapnieniem kości. Osteomalacja występuje wyłącznie u osób dorosłych, jej dziecięcym odpowiednikiem jest krzywica, dlatego też często choroba jest określana jako krzywica dorosłych.
Warto jeszcze wyjaśnić jedną kwestię – osteomalacja nie jest tożsama z osteoporozą! To dwie różne jednostki chorobowe, choć obie dotyczą układu kostnego i można znaleźć między nimi pewne podobieństwa, w dodatku często występują jednocześnie. Do różnic zalicza się to, że do osteomalacji przyczynia się demineralizacja kości, natomiast w przypadku osteoporozy dochodzi do rozrzedzenia tkanki kostnej. Ponadto niedobór witaminy D jest najczęstszą przyczyną osteomalacji, natomiast przy osteoporozie jest tylko jednym z czynników.
U osób, u których rozwinęła się osteomalacja, dochodzi do utraty mechanicznych właściwości kości, wskutek czego pod ciężarem ciała lub podczas wysiłku fizycznego kości się odkształcają. Z czasem kości stają się bardzo kruche, przez co rośnie ich podatność na złamania. Niestety choroba przez długi czas nie daje zauważalnych objawów, często pojawiają się one dopiero wtedy, gdy zmiany w budowie struktury kostnej są znaczące, dlatego też osoby dorosłe powinny profilaktycznie badać poziom witaminy D i w razie konieczności stosować odpowiednią suplementację. Zaś w przypadku, gdy pojawią się objawy np. ból kości lub męczliwość mięśni, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem i rozpocząć diagnostykę w kierunku osteomalacji.
Jakie są objawy osteomalacji?
Osteomalacja rozwija się powoli, objawy z początku nie powodują dyskomfortu, przez co bywają ignorowane. Zwykle choroba objawia się osłabieniem siły mięśniowej, charakterystyczny jest także przewlekły ból kości, przy czym chory ma problem z określeniem dokładnej lokalizacji dolegliwości bólowych, często mówi się, że ból kości jest „rozlany”. Odczuwana jest zwiększona tkliwość kości na dotyk. Zarówno ból kości, jak i uwrażliwienie kości na dotyk wraz z trwaniem choroby zaczynają się nasilać. Ze względu na męczliwość mięśniową pojawiają się trudności z poruszaniem, m.in. z wchodzeniem i schodzeniem po schodach, ze wstawaniem z łóżka lub krzesła.
Z czasem objawy można zobaczyć gołym okiem, najbardziej widoczne zmiany pojawiają się w obrębie kończyn dolnych, które układają się w kształt okręgu. U chorego można zaobserwować tzw. kaczy chód – podczas chodzenia chory kołysze się z jednego boku na drugi. Im bardziej zaawansowane są zmiany w kościach, tym poważniejsze stają się objawy. Może często dochodzić do trwałych zniekształceń, urazów i złamań kości. Jako objaw osteomalacji wymienia się również tężyczkę i jej powikłania.
Osteomalacja należy do tych chorób, które przyczyniają się do obniżenia jakości życia. Z postępem choroby i przy braku działań mających na celu wyeliminowanie jej przyczyn mogą pojawiać się trudności z wykonywaniem codziennych czynności, z czasem konieczna może być rezygnacja z niektórych aktywności i uprawiania sportów. W wielu przypadkach osteomalacja może też prowadzić do kalectwa.
Jakie są przyczyny osteomalacji?
Jako najczęstszą przyczynę osteomalacji wymienia się niedobór witaminy D. Wynikać on może przede wszystkim z ograniczonej ekspozycji ciała na promienie słoneczne bądź osłabionej syntezy słonecznej u osób starszych, a ponadto z niskiej podaży witaminy D w diecie. Dodatkowo na niedobór witaminy D może wpływać upośledzone wchłanianie przez przewód pokarmowy, m.in. u osób z chorobami wątroby i dróg żółciowych, jelit oraz trzustki. W wyniku braku witaminy D dochodzi do zaburzenia wchłaniania i wykorzystania wapnia i fosforu!
Niedobór witaminy D nie jest jedyną przyczyną, dla której rozwija się osteomalacja. Do niedoboru wapnia i fosforu może dojść bez związku z niedostatkiem witaminy D, jego powodem może być nadmierna utrata tych składników przez nerki lub niedostateczna podaż tych składników w diecie. Jednak taka sytuacja ma miejsce zdecydowanie rzadziej.
Jak leczyć osteomalację?
W przypadku podejrzenia osteomalacji konieczna jest konsultacja z lekarzem. Po zebraniu szczegółowego wywiadu i po badaniu fizykalnym zleci on odpowiednie badania, które potwierdzą lub pozwolą wykluczyć chorobę. Zwykle są to badania laboratoryjne krwi (na stężenie wapnia i fosforanów, na stężenie aktywnej formy witaminy D 25(OH)D i stężenie fosfatazy alkalicznej (ALP)) i moczu (określenie stopnia zmniejszenia wydalania wapnia). Na osteomalację wskazuje zmniejszone stężenie wapnia, niskie stężenie fosforanów i witaminy D, zwiększona aktywność fosfatazy zasadowej we krwi oraz niskie dobowe wydalanie wapnia z moczem.
Czasem wykonuje się również badania densytometryczne, czyli badanie gęstości mineralnej kości, a także badanie rentgenowskie kości (RTG), przy czym prześwietlenie pozwala stwierdzić tylko zmiany w zaawansowanym stadium choroby. Lekarz może również zlecić biopsję kości.
Leczenie osteomalacji jest uzależnione od tego, co jest przyczyną choroby. Niedobór witaminy D wymaga stosowania odpowiednio dobranych preparatów doustnych z witaminą D (w aptekach witamina D w postaci leków jest dostępna bez recepty). Pomocniczo stosuje się również preparaty wapnia. Przy braku efektów konieczne może być stosowanie leków z aktywnymi metabolitami witaminy D – kalcyfediolem (w przypadku, gdy niedobór jest efektem dysfunkcji wątroby) lub alfakalcydolem (w przypadku, gdy niedobór jest związany z nieprawidłowością w obrębie nerek). Jeśli przyczyną jest niedobór fosforanów niezwiązany z niedoborem witaminy D, leczenie zależne jest bezpośrednio od przyczyny obniżenia ich stężenia.
W przypadku osteomalacji kluczowa jest również dieta! Przy niedoborze fosforanów konieczne jest zwiększenie spożycia mleka i jego przetworów, które są naturalnym źródłem fosforanów. Przy niedoborze witaminy D warto wprowadzić do diety więcej naturalnych produktów zawierających cholekalcyferol, czyli tłuste ryby morskie, jajka (głównie żółtko), nabiał. W leczeniu i zapobieganiu niedoborowi witaminy D bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej syntezy skórnej w miesiącach od kwietnia do września! Skuteczność leczenia osteomalacji w jej początkowym stadium jest bardzo wysoka, w większości przypadków objawy ustępują po około 6 miesiącach.
Osteomalacja może mieć bardzo poważne konsekwencje, a jej leczenie, choć w większości przypadków daje dobre rezultaty, jest długotrwałym procesem. Z racji tego, że choroba zwykle rozwija się wskutek niedoboru witaminy D, można jej łatwo zapobiegać! Wystarczy zadbać o prawidłowe stężenie cholekalcyferolu w organizmie. Należy więc często jeść ryby morskie, zapewniać w okresie letnim odpowiednią syntezę skórną, a w pozostałych miesiącach stosować suplementację. Warto też regularnie kontrolować poziom witaminy D prostym badaniem z krwi.