Pneumocystoza – przyczyny, objawy i leczenie
03.01.2025Pneumocystoza to zapalenie płuc, które wywołane jest przez zakażenie Pneumocystis jirovecii. Jest to poważne schorzenie, w przebiegu którego pojawia się suchy kaszel i duszności. Należy podkreślić, że grzyb Pneumocystis jirovecii dość powszechnie występuje u ludzi, jednak groźny staje się dopiero w sytuacji, gdy dochodzi do obniżenia odporności, np. u osób przyjmujących leki immunosupresyjne oraz osób chorych na AIDS.
Spis treści:
- Czym jest pneumocystoza?
- Przyczyny i czynniki ryzyka pneumocystozy
- Objawy pneumocystozy
- Diagnostyka pneumocystozy
- Leczenie pneumocystozy
- Profilaktyka i zapobieganie
Czym jest pneumocystoza?
Pneumocystoza to inaczej zapalenie płuc wywołane zakażeniem Pneumocystis jirovecii. Kluczowym czynnikiem dla rozwoju tej choroby jest zaburzenie układu odpornościowego. Ze względu na swój charakter pneumocystoza płuc jest określana jako zapalenie płuc oportunistyczne.
Charakterystyka choroby
W przypadku pneumocystozy dochodzi do rozwoju zapalenia płuc o podłożu grzybiczym. Charakterystyczne jest to, że choroba ta przede wszystkim dotyka osób z zaburzeniami odporności, w tym pacjentów onkologicznych, osób, które przyjmują leki immunosupresyjne, osób po przeszczepach, osób ciężko niedożywionych. Czy możliwa jest pneumocystoza u dzieci? Niestety tak. Szczególne ryzyko występuje u maluszków, u których układ odpornościowy jest jeszcze nie w pełni rozwinięty, czyli u noworodków – głównie wcześniaków i dzieci z niską masą urodzeniową.
Czynnik wywołujący pneumocystozę
Jako przyczyny pneumocystozy wymienia się grzyby Pneumocystis jirovecii. Trzeba wiedzieć, że w niewielkich ilościach grzyb ten jest obecny w płucach wielu osób (jest to grzyb oportunistyczny), to dość powszechne zjawisko, przy czym u zdrowych osób nie prowadzi do rozwoju choroby. Jak można się nim zarazić? Patogen może się przenosić drogą wziewną z jednego organizmu na drugi. Bezobjawowi nosiciele także mogą zarażać.
Mechanizm rozwoju zakażenia
Należy wiedzieć, że grzyby mogą skolonizować płuca na długo, zanim w ogóle wystąpią objawy choroby. Rozwój pneumocystozy następuje, gdy wskutek różnych czynników dochodzi do zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego. Gdy układ odpornościowy nie działa prawidłowo, grzyb zaczyna się szybko namnażać.
Przyczyny i czynniki ryzyka pneumocystozy
Przyczyny pneumocystozy są znane, a jakie są czynniki ryzyka wystąpienia tej grzybiczej infekcji płuc? Co trzeba wiedzieć o warunkach sprzyjających temu, że rozwinie się zapalenie płuc oportunistyczne?
Grupy szczególnie narażone
Do grupy ryzyka zalicza się osoby z obniżoną odpornością. Wśród nich trzeba wymienić osoby zakażone wirusem HIV i chore na AIDS, osoby po przeszczepach (narządów i komórek krwiotwórczych) i przyjmujące leki immunosupresyjne, a także pacjentów onkologicznych, osoby chore na białaczkę lub choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów) i osoby z ciężkim niedożywieniem. W tej grupie znajdują się również osoby przyjmujące kortykosteroidy, osoby z przewlekłymi chorobami płuc oraz noworodki.
Szczególnym zjawiskiem jest pneumocystoza u osób z HIV. Przed wybuchem epidemii AIDS w latach 80., która miała miejsce w USA, grzyb Pneumocystis jirovecii nie był rozpowszechniony. Pod koniec lat 80. pneumocystoza w AIDS stała się niemalże normą, miało ją aż 75% chorych z zespołem nabytego niedoboru odporności. Stanowiła ona przyczynę nawet 20-40% zgonów w tej grupie i stała się chorobą wskaźnikową AIDS.
Obecnie, dzięki wprowadzeniu terapii antyretrowirusowej i profilaktyki zakażeń Pneumocystis jirovecii, pneumocystoza w AIDS przestała być aż tak wielkim problemem. Odpowiednia profilaktyka zmieniła również sytuację epidemiologiczną wśród osób po transplantacjach. Dzięki niej odsetek pacjentów np. po przeszczepie płuc, którzy zachorowali na pneumocystozę, znacząco spadł.
Choć działania profilaktyczne w ogromnym stopniu ograniczyły zachorowalność na to schorzenie, to jednak pneumocystoza płuc pozostaje zagrożeniem. Szacuje się, że 30-70% osób zakażonych wirusem HIV może być nosicielami Pneumocystis jirovecii. Wśród wszystkich stwierdzanych przypadków 40% nadal stanowią osoby zakażone wirusem HIV i osoby chore na AIDS. Pozostałe przypadki diagnozowane są m.in. u osób po przeszczepach, osób chorych na białaczkę i inne schorzenia immunosupresyjne.
Warunki sprzyjające zakażeniu
Wiele osób jest nosicielami Pneumocystis jirovecii, a biorąc pod uwagę, że grzyb ten przenosi się drogą powietrzną, można założyć, że ryzyko „złapania” tego patogenu jest dość wysokie. Jednak sama obecność tego grzyba w organizmie nie oznacza, że rozwinie się objawowa infekcja. Aby do tego doszło, muszą zostać spełnione określone warunki – u zakażonego muszą występować zaburzenia odporności.
Rola obniżonej odporności
Głównym zadaniem układu odpornościowego jest zwalczanie chorobotwórczych drobnoustrojów lub niedopuszczanie do ich niekontrolowanego namnażania. W momencie, gdy zaburzona jest odporność komórkowa, nic nie stoi grzybom Pneumocystis jirovecii na przeszkodzie do szybkiego, patologicznego rozrostu.
Objawy pneumocystozy
Jako główne objawy pneumocystozy wymienia się suchy kaszel i nasilającą się duszność. Dodatkowymi dolegliwościami pojawiającymi się w przebiegu pneumocystozy jest gorączka, dreszcze, przyspieszone bicie serca (tachykardia), przyspieszony oddech (tachypnoe), dyskomfort w klatce piersiowej, sinica i utrata masy ciała. Niestety takie objawy są typowe dla większości chorób układu oddechowego, może to powodować pewne trudności diagnostyczne, szczególnie gdy pneumocystoza rozwija się u osób do tej pory zdrowych, które nie podejrzewają u siebie żadnych problemów z układem odpornościowym.
Jak się objawia pneumocystoza u dzieci? Oprócz wyżej wymienionych symptomów można zaobserwować ogólne osłabienie i zmęczenie, spowolnienie ruchowe, utratę apetytu i brak chęci do zabawy. Widoczne mogą być także zmiany grzybicze w jamie ustnej. Warto wiedzieć, że w rzadkich przypadkach pneumocystoza może obejmować nie tylko płuca, ale i m.in. węzły chłonne, szpik kostny, śledzionę, wątrobę i siatkówkę (pneumocystoza pozapłucna, m.in. pneumocystoza krtani). Niestety zakażenie Pneumocystis jirovecii może doprowadzić do śmierci!
Pierwsze symptomy choroby
Początkowo choroba objawia się jedynie suchym kaszlem, dusznością i gorączką. Nie zawsze dolegliwości są nasilone, tym samym bywają ignorowane.
Rozwój objawów
Z czasem objawy mogą być coraz bardziej dotkliwe, zwłaszcza gdy do objawów początkowych dołączą także takie symptomy jak np. przyspieszone bicie serca (tachykardia) i przyspieszony oddech (tachypnoe).
Objawy alarmowe
Pojawienie się sinicy oraz niewydolności oddechowej zwiastują zaawansowany rozwój choroby. Należy pamiętać, że przy ciężkim niedoborze odporności choroba może się rozprzestrzenić poza płuca.
Diagnostyka pneumocystozy
Objawy pneumocystozy nie są zbyt charakterystyczne, dlatego pojawienie się takich dolegliwości jak duszności i suchy kaszel nie od razu jest konsultowane z lekarzem. Wyjątek stanowią osoby z HIV, które muszą być wyczulone na tego typu symptomy chorobowe. Niestety nieswoisty przebieg i podobieństwo do innych schorzeń układu oddechowego sprawiają, że diagnostyka pneumocystozy nie jest prosta.
Metody rozpoznawania
Diagnostyka pneumocystozy powinna się rozpocząć od szczegółowego wywiadu oraz badań przedmiotowych (w przypadku pneumocystozy lekarz może wykryć zmiany osłuchowe w płucach). Ważne jest ustalenie, czy pacjent ma zaburzenia układu odpornościowego. Rozpoznanie choroby następuje na podstawie wywiadu, obrazu klinicznego oraz szeregu badań.
Trzeba pamiętać, że objawy pneumocystozy mogą przypominać objawy występujące w przebiegu m.in. zapalenia płuc o etiologii bakteryjnej, gruźlicy, idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc lub sarkoidozy, stąd też konieczność diagnostyki różnicowej i wykonania dodatkowych badań np. badań mikrobiologicznych, biopsji płuca lub analizy radiologicznej. Gdy podejrzewana jest pneumocystoza u dzieci, należy też wykluczyć wrodzone wady serca.
Badania laboratoryjne
Jakie badania na pneumocystozę są wskazane? Lekarz zleca przede wszystkim badanie PCR. Do pobrania próbki wykonuje się wymaz z gardła. Często też badanie przeprowadza się z próbki plwociny lub popłuczyn pęcherzykowo-oskrzelowych. W niektórych przypadkach konieczna jest biopsja płuca. Dodatkowo wykonuje się różne badania, które pozwalają ocenić stan organizmu, np. gazometrię (badanie ocenia stopień niedotlenienia), a także morfologię z rozmazem.
Badania obrazowe
W diagnostyce pneumocystozy wykorzystuje się również badania obrazowe – RTG klatki piersiowej oraz tomografię komputerową. U chorych zaobserwować można zmiany przypominające mleczną szybę.
Leczenie pneumocystozy
Po zdiagnozowaniu choroby należy jak najszybciej rozpocząć leczenie pneumocystozy. Podstawą terapii są leki zwalczające zakażenie Pneumocystis jirovecii. Należy podkreślić, że leczenie odbywa się w szpitalu. Zazwyczaj trwa trzy tygodnie.
Dostępne metody terapii
Jeśli chodzi o leki na pneumocystozę, to nie ma zbyt dużego wyboru. Leczenie pneumocystozy polega na doustnym lub dożylnym przyjmowaniu kotrimoksazolu. W przypadku osób uczulonych na ten lek stosowana jest doustnie klindamycyna.
Farmakoterapia
Mimo że pneumocystoza płuc jest zakażeniem wywoływanym przez grzyby, w jej leczeniu nie są wykorzystywane leki przeciwgrzybiczne, tylko antybiotyki. Lekiem pierwszego wyboru jest kotrimoksazol, czyli mieszanka trimetoprimu i sulfametoksazolu. Paradoksalnie typowe leki przeciwgrzybiczne są w tym przypadku nieskuteczne!
Leczenie wspomagające
Duszność w pneumocystozie może być bardzo nasilona, dlatego lekarz może zalecić dodatkowe leczenie objawowe. W przypadku objawów niewydolności oddechowej podawane są kortykosteroidy. Konieczna może być również tlenoterapia.
Profilaktyka i zapobieganie
Pneumocystoza jest zakażeniem oportunistycznym, czyli grzyb Pneumocystis jirovecii nie jest groźny dla osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Z tego powodu działania profilaktyczne skierowane są właściwie wyłącznie dla osób z grupy ryzyka, czyli osób z upośledzeniem odporności. W ich przypadku istotne jest także szybkie reagowanie na pojawiające się objawy ze strony układu oddechowego. Niepokojąca powinna być w szczególności duszność w pneumocystozie.
Działania prewencyjne
Jedynym zaleceniem skierowanym dla każdego – nie tylko osób zagrożonych zakażeniem – jest wspomaganie układu odpornościowego. Należy dbać o dietę i aktywność fizyczną, a także unikać czynników infekcyjnych. Swoje działania warto uzupełnić o witaminy wzmacniające i suplementy na odporność.
Profilaktyka u osób z grup ryzyka
Leczenie pneumocystozy daje bardzo dobre efekty, należy jednak pamiętać, że dopóki układ odpornościowy nie działa prawidłowo, ryzyko nawrotu choroby jest wysokie. Stąd też większość osób musi kontynuować zaleconą profilaktykę. Oznacza to, że konieczne jest profilaktyczne, często długotrwałe, stosowanie kotrimoksazolu.
Pneumocystoza płuc groźna jest przede wszystkim dla osób, u których z różnych przyczyn zaburzona jest praca układu odpornościowego. Głównie zagrożone są osoby zakażone wirusem HIV i osoby, u których doszło do rozwoju AIDS, a także osoby po przeszczepach. Mimo to każdy powinien w szczególny sposób dbać o odporność – przez cały rok, a nie tylko w sezonie infekcyjnym.
