Skurcze łydek w nocy – dlaczego się pojawiają i jak z nimi walczyć?

mgr farm. Katarzyna Borowiec

Czy zdarzyły Ci się kiedykolwiek nocne skurcze łydek tak silne, że aż wybudziły Cię ze snu? Niestety ten problem dotyczy wielu osób. Jego przyczyny mogą być stosunkowo błahe i da się je dość szybko wyeliminować. Może też tak być, że skurcze wywoływane są przez poważne choroby m.in. zaburzenia metaboliczne. Jak łagodzić bolesne skurcze łydek w nocy? Co zrobić, aby więcej się nie pojawiały?

Spis treści:

• Przyczyny nocnych skurczów łydek
• Choroby i leki wywołujące skurcze
• Objawy towarzyszące skurczom łydek
• Szybka pomoc podczas skurczu
• Długoterminowa profilaktyka skurczów
• Kiedy skurcze łydek są niepokojące?

Przyczyny nocnych skurczów łydek 

Skurcz łydek w nocy zazwyczaj dotyczy znajdującego się z tyłu nogi mięśnia brzuchatego łydki. Oprócz łydek czasem też skurcze pojawiają się w stopach, rzadziej w obrębie mięśnia czworogłowego uda lub w obrębie ścięgien podkolanowych. 

Kto jest najbardziej narażony na nocne skurcze łydek? Mogą się one pojawiać u każdego, choć uważa się, że częściej zmagają się z nimi osoby starsze oraz kobiety – głównie ciężarne (są typowe dla trzeciego trymestru ciąży – ich przyczyną mogą być m.in. zaburzenia elektrolitowe lub zaburzenia krążenia). Jakie są główne przyczyny skurczu łydek?

Niedobory elektrolitów i minerałów 

Skurcz w łydkach w nocy uznawany jest za jeden z objawów wskazujących na niedobór elektrolitów. W tym kontekście szczególnie istotny jest magnez, wapń i potas. Te trzy minerały są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania mięśni. 

Do niedoboru elektrolitów zazwyczaj dochodzi w wyniku intensywnego pocenia podczas upałów i przy wytężonym wysiłku fizycznym, organizm traci je wraz z wodą. Na niedobory narażone są także osoby, których dieta jest uboga w produkty zawierające wapń, potas i magnez. 

Dehydratacja i zaburzenia płynowe 

Odwodnienie bezpośrednio jest związane z niedoborami elektrolitów. Nadmierna utrata płynów z organizmu zachodzi, gdy organizm mocno się poci, a także podczas biegunki, wymiotów i gorączki. Sprzyja jej również wypijanie małej ilości wody. Gdy organizm zmaga się z odwodnieniem i zaburzeniami gospodarki elektrolitowej, jednym z pierwszych sygnałów są bolesne skurcze. 

Przeciążenie i zmęczenie mięśni

Przeciążone i zmęczone nadmiernym wysiłkiem mięśnie to częste przyczyny skurczu łydek. Czynnikiem, który zwiększa ryzyko skurczów, jest brak odpowiedniej rozgrzewki i rozciągania. Niekorzystnie na kondycję mięśni kończyn dolnych wpływa również długotrwałe stanie, a także siedzący tryb życia (mięśnie są „zastane”, nie są bowiem regularnie rozciągane) oraz niewłaściwa pozycja siedząca (np. zakładanie nogi na nogę).

Choroby i leki wywołujące skurcze 

Częste skurcze łydek w nocy mogą być jednym z objawów poważnych schorzeń. W przebiegu niektórych chorób dochodzi do zaburzeń, które mogą mieć szkodliwy wpływ na mięśnie. Mogą to być m.in. zaburzenia krążenia u chorych z żylakami, niewydolnością żylną, nadciśnieniem tętniczym, miażdżycą lub zakrzepicą. Jakie jeszcze choroby są odpowiedzią na pytanie, dlaczego mam skurcze łydek w nocy? 

Schorzenia metaboliczne i neurologiczne 

Na bolesne skurcze łydek w nocy często narzekają osoby z zaburzeniami metabolicznymi. Stanowią one dość powszechną dolegliwość w przebiegu cukrzycy, choroby Addisona, zaburzeń czynności nerek i wątroby oraz niedoczynności i nadczynności tarczycy. 

Do grupy chorób mogących objawiać się skurczami łydek zalicza się również zaburzenia neurologiczne, w tym chorobę Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne, chorobę Charcota-Mariego-Tootha, neuropatię cukrzycową, a także zespół niespokojnych nóg. 

Leki wpływające na skurcze mięśni 

Trzeba mieć świadomość, że skurcze łydek w nocy mogą być skutkiem ubocznym stosowanych leków. Taki efekt mogą wywołać leki moczopędne (diuretyki), np. hydrochlorotiazyd, indapamid, spironolakton, furosemid, torasemid, kwas etakrynowy, a ponadto leki neuroleptyczne, leki przeczyszczające, leki hormonalne (w tym antykoncepcja hormonalna) oraz statyny. 

Zmiany hormonalne i wiekowe 

Przyczyny skurczu łydek można się też upatrywać w zmianach poziomu hormonów, do których dochodzi w przebiegu różnych chorób, m.in. schorzeń endokrynologicznych. Zmiany hormonalne mogą prowadzić do zaburzeń elektrolitowych. Skłonność do występowania bolesnych skurczów mięśni wzrasta ponadto u kobiet w ciąży, a także u kobiet w okresie menopauzy. 

Bardzo silne skurcze łydek w nocy mogą dotykać osób starszych, dzieje się tak, gdyż z wiekiem ścięgna łączące mięśnie ze szkieletem się skracają, a to sprzyja skurczom mięśni. Ponadto seniorzy często przyjmują leki, których działaniem niepożądanym są skurcze mięśni.

Objawy towarzyszące skurczom łydek 

Skurcz mięśni to nagła, mimowolna zmiana długości i napięcia włókien mięśniowych powodująca silny ból. Jakie jeszcze objawy towarzyszą nagłemu spięciu mięśni łydki? Jak długo trwa skurcz łydek w nocy? 

Charakterystyka bólu i skurczu 

Nie ma co ukrywać, bolesne skurcze łydek w nocy, naprawdę są bolesne. Jest to nagły, silny ból, który potrafi wybudzić ze snu! Dodatkowo pojawia się chwilowa niemożność poruszania nogą, uczucie napięcia i rozpierania w mięśniu, co powoduje duży dyskomfort. 

Czas trwania i częstotliwość 

Zazwyczaj skurcz w łydkach w nocy nie trwa długo – utrzymuje się od kilku sekund do maksymalnie kilku minut, po czym samoistnie mija. Niestety jeszcze przez kilka godzin po ustąpieniu skurczu mięsień może być obolały. 

Objawy wymagające konsultacji lekarskiej 

Do lekarza należy się pilnie zgłosić, gdy wraz ze skurczami odczuwane są takie objawy jak np. osłabienie mięśni, mrowienia i drętwienie, sztywność mięśni, niedowłady, uczucie ciężkości nóg, jak również zaczerwienienie skóry, obrzęki oraz gorączka. Objawem wymagającym specjalistycznej konsultacji są nasilone skurcze w przebiegu chorób przewlekłych, a także skurcze pojawiające się w miejscach nietypowych, innych niż łydki.

Szybka pomoc podczas skurczu 

Co zrobić, gdy pojawi się silny skurcz łydki w nocy? Szybką ulgę może przynieść próba rozciągania mięśnia. Dodatkowo można się wspomóc ciepłym kompresem, który korzystnie wpływa na rozluźnienie mięśni. Przy bardzo nasilonym bólu można sięgnąć po dostępne bez recepty leki przeciwbólowe, np. paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne. Co pomaga na nocne skurcze łydek? 

Techniki rozciągania i masażu 

Podstawową techniką rozluźniania mięśnia brzuchatego łydki jest wyprostowanie nogi oraz zadarcie stopy do góry. Warto także delikatnie rozmasowywać napięty mięsień. Można też wstać z łóżka i spróbować chodzić na piętach. 

Pozycje ułatwiające ulgę 

Pozycja, która zapewnia ulgę, to pozycja leżąca z nogami lekko uniesionymi do góry (ponad poziom serca). Jest ona rekomendowana w przypadku uczucia ciężkości i zmęczenia nóg. Skutecznie pomaga poprawić krążenie w nogach i rozluźnia mięśnie kończyn dolnych. 

Ciepło i zimno w leczeniu 

Gdy mamy bolesne skurcze łydek w nocy, warto zastosować terapię ciepłem, która w tym przypadku sprawdzi się o wiele lepiej niż zimne kompresy. Ciepły okład (np. termofor lub ogrzany kompres żelowy) działa kojąco na napięte mięśnie, pomaga się im szybciej rozluźnić. 

Długoterminowa profilaktyka skurczów 

Oprócz doraźnej pomocy zaleca się wprowadzić długoterminową profilaktykę. Przede wszystkim polega ona na wyeliminowaniu czynników ryzyka. Jak zapobiegać skurczom łydek w nocy? 

Suplementacja magnezu i elektrolitów 

Warto zacząć od wykonania jonogramu, czyli badania określającego poziom elektrolitów w organizmie. Jeśli badanie wykaże niedobory, należy zwiększyć podaż takich składników jak magnez, wapń i potas. Po pierwsze w diecie powinny się wtedy znaleźć takie produkty jak: 

• banany, pomidory, awokado, fasola, szpinak, ziemniaki – bogate w potas 

• kakao, gorzka czekolada, produkty pełnoziarniste, pestki dyni, migdały – bogate w magnez 

• nabiał, jarmuż, brokuły, mak – bogate w wapń 

Po drugie można stosować suplementy diety z tymi składnikami mineralnymi. Wspomagająco warto też suplementować witaminy B. 

Właściwe nawodnienie organizmu 

Optymalne nawodnienie jest kluczem dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Należy codziennie wypijać przynajmniej 2 litry wody (więcej podczas wysiłku fizycznego i podczas upałów). Wskazana jest przede wszystkim niegazowana woda mineralna (np. wysokozmineralizowana), dodatkowo można pić soki warzywno-owocowe lub ziołowe herbatki. W przypadku zwiększonego ryzyka odwodnienia organizmu należy też stosować elektrolity, np. w postaci tabletek musujących do rozpuszczania w wodzie. 

Ćwiczenia rozciągające i wzmacniające 

Pomocne są wszelkiego rodzaju ćwiczenia rozciągające oraz wzmacniające mięśnie. Nie trzeba do nich specjalnych przyrządów, ważne jest tylko to, aby wykonywać je regularnie. Jakie ćwiczenia są wskazane? 

• należy stanąć na schodku tak, aby pięty wystawały poza jego krawędź, następnie należy opuszczać pięty w dół 

• pozycja psa z głową w dół (pozycja znana z jogi) 

• wspinanie się na palce 

• skakanie na skakance 

Ponadto osoby, które mają pracę siedzącą i mało się ruszają, powinny koniecznie to zmienić. Zalecana jest umiarkowana aktywność fizyczna, np. spacery, jazda na rowerze, pływanie, przy czym zawsze trzeba pamiętać o lekkiej rozgrzewce i rozciąganiu.

Kiedy skurcze łydek są niepokojące? 

Nawet te bardzo silne skurcze łydek w nocy wcale nie muszą oznaczać niczego złego. Sporo czynników może je powodować – czynników, które nie są związane z żadnym stanem chorobowym. 

Gdy nocne skurcze łydek pojawiają się sporadycznie i szybko ustępują, nie powinny martwić. Wtedy zamiast zastanawiać się, dlaczego mam skurcze łydek w nocy, warto po prostu lepiej się nawadniać i stosować elektrolity, a ponadto regularnie wykonywać ćwiczenia rozciągające. 

Jeśli jednak ze skurczami łydek mamy do czynienia regularnie, w dodatku towarzyszą im inne niepokojące objawy, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. 

Częste i bolesne skurcze 

Zdecydowanie często nawracające nocne skurcze łydek, jak i bardzo silne skurcze łydek w nocy powodujące ostry ból to objawy, z którymi trzeba się jak najszybciej zgłosić do lekarza. Szczególnie jest to ważne w sytuacji, gdy zastosowane działania profilaktyczne (np. suplementacja) nie przyniosły żadnej poprawy. 

Regularnie występujące skurcze mogą mieć dotkliwe konsekwencje – zaburzają sen i utrudniają wypoczynek, przez co organizm nie ma szans na regenerację, powoduje to m.in. zmęczenie i spadek koncentracji w ciągu dnia. 

Diagnostyka przyczyn skurczów 

Po przeprowadzeniu wywiadu i po wykonaniu podstawowych badań fizykalnych lekarz skieruje pacjenta na dodatkowe testy. Pomocna w ustaleniu przyczyny skurczu łydek będzie m.in. morfologia, jonogram, a także badania w kierunku podejrzewanych chorób. Wskazana może być ponadto elektromiografia, czyli ocena pobudliwości mięśni i nerwów, USG Doppler, czyli ocena przepływu krwi, a także tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. 

Leczenie farmakologiczne 

Leki przeciwbólowe zapewniają jedynie działanie doraźne, czasem leczenie skurczu łydek w nocy wymaga środków farmakologicznych dobranych w zależności od przyczyny tego objawu. Co pomaga na nocne skurcze łydek? Przy dużych niedoborach elektrolitów należy stosować leki z magnezem i potasem, leki z wapniem oraz preparaty zawierające witaminy B. Pomocniczo można przyjmować witaminę D, która także jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania mięśni. Przy problemach z krążeniem wskazane są leki flebotropowe. 

Nocne skurcze łydek to przypadłość, która dotyka wiele osób. Zazwyczaj są one niegroźne i nie świadczą o poważnych chorobach. Ich pojawianie się jest związane z dietą ubogą w magnez, wapń i potas, niewystarczającym nawodnieniem, przeciążaniem mięśni oraz siedzącym trybem życia. Skurcz w łydkach w nocy to sygnał, że trzeba wprowadzić kilka zmian w stylu życia i diecie.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.