Stres oksydacyjny. Czym jest? Jak go rozpoznać? Jak mu zapobiegać?

Wolne rodniki, przeciwutleniacze, stres oksydacyjny – te terminy coraz częściej pojawiają się w kontekście zdrowia i urody. Nie wszyscy jednak wiedzą, co tak naprawdę oznaczają. Dlaczego wolne rodniki są takie groźne? Skąd się biorą? Czym jest stres oksydacyjny i w jaki sposób wpływa na organizm, a przede wszystkim czy można mu zapobiegać? Na te pytania i na wiele innych odpowiemy w tym artykule!

Spis treści:

• Co to jest stres oksydacyjny i w jaki sposób powstaje?
• Jakie są przyczyny stresu oksydacyjnego?
• W jaki sposób objawia się stres oksydacyjny?
• Jak łagodzić i leczyć skutki stresu oksydacyjnego?
• Co robić, aby zapobiegać stresowi oksydacyjnemu?
• Jakie leki i zioła warto stosować na stres oksydacyjny?

Co to jest stres oksydacyjny i w jaki sposób powstaje?

Stres oksydacyjny to stan zaburzenia równowagi między ilością wytwarzanych w organizmie wolnych rodników a ilością substancji przeciwutleniających, które mogą je neutralizować. Czym są te wolne rodniki? Inaczej nazywane są utleniaczami lub oksydantami. To reaktywne formy tlenu, które cechują się tym, że mają wolny, niesparowany elektron. Powstają jako efekt uboczny w procesie oddychania i w procesach metabolicznych. Choć zwykle mówi się o nich w kontekście różnych chorób i przyspieszonego starzenia się organizmu, to prawda jest taka, że nie są one tak złe, jak wszyscy mówią, m.in. wspomagają wzrost i różnicowanie komórek, uczestniczą w dostarczaniu im energii, pomagają oczyszczać organizm np. z toksyn. Dopiero w sytuacji, gdy jest ich za dużo, stają się szkodliwe!

Zdrowy organizm jest w stanie kontrolować ilość wolnych rodników, służy temu tzw. antyoksydacyjny system obronny. Działa on na kilku poziomach, w procesach antyoksydacyjnych biorą udział substancje enzymatyczne i nieenzymatyczne (zarówno wewnątrzustrojowe, jak i dostarczane z zewnątrz). Pierwszą linię obrony stanowią enzymy przeciwutleniające, które usuwają utleniacze i hamują ich wytwarzanie (m.in. peroksydaza glutationowa, katalaza). Są one wspierane przez antyoksydanty nieenzymatyczne, które oddają wolnym rodnikom swoje elektrony. Wśród nich wymienia się m.in. glutation, flawonoidy, karotenoidy, koenzym Q10, witaminy A, C, E. Oprócz nich antyoksydacyjny system obronny tworzą enzymy naprawcze, które regenerują i naprawiają szkody spowodowane przez wolne rodniki (np. glikozylaza DNA, endonukleaza AP).

Gdy obrona organizmu zawiedzie, dochodzi do zaburzenia równowagi między oksydantami i antyoksydantami. Jeśli jest to stan chwilowy, nie powinien mieć bardzo poważnych konsekwencji, jeśli jednak stres oksydacyjny utrzymuje się długotrwale, może dojść do upośledzenia prawidłowego funkcjonowania organizmu, do przyspieszenia jego starzenia oraz do rozwoju wielu chorób. Wolne rodniki krążą po ciele, szukając okazji do sparowania z innymi atomami poprzez oddanie lub zabranie elektronu, uszkadzają przy tym tkanki i komórki, utleniają kwasy tłuszczowe, cukry i białka, przyczyniają się do degradacji DNA i do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego.

Stres oksydacyjny jest wymieniany jako bardzo istotny czynnik ryzyka takich schorzeń jak m.in. miażdżyca, zawał serca, udar mózgu, choroba wieńcowa, cukrzyca typu 2, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów), choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera) oraz choroby nowotworowe. Nadmiar wolnych rodników sprzyja zaburzeniom metabolicznym (np. insulinooporności), a także osłabieniu funkcji układu odpornościowego, co objawia się zwiększoną podatnością na infekcje i upośledzoną zdolnością do zwalczania patogenów.

Jakie są przyczyny stresu oksydacyjnego?

Powodem, dla którego tak dużo mówi się o stresie oksydacyjnym, jest to, że coraz więcej osób cierpi z powodu jego skutków. Jest to związane z tym, że jesteśmy dosłownie otoczeni przez różnego rodzaju przyczyny stresu oksydacyjnego. Generują one ogromne ilości utleniaczy, z którymi antyoksydacyjny system obronny po prostu sobie nie radzi! Nadmiernemu powstawaniu wolnych rodników sprzyjają zanieczyszczenia powietrza – smog, toksyczne substancje chemiczne, pyły zawieszone, metale ciężkie, spaliny, dym papierosowy, promieniowanie jonizujące, a także długotrwała ekspozycja na promienie słoneczne i brak odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej.

To jednak nie są wszystkie przyczyny stresu oksydacyjnego. Wiele krzywdy robimy sobie sami. Ogromny wpływ na zwiększenie produkcji wolnych rodników ma zła dieta – uboga w antyoksydanty i bogata w cukry, tłuszcze trans, konserwanty, żywność wysokoprzetworzoną oraz nadmierne spożycie alkoholu i palenie papierosów. Zaburzenie równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej może nastąpić z powodu przewlekłego stresu i braku snu, intensywnego, wyczerpującego wysiłku fizycznego, niedoboru takich składników jak m.in. witamina C, witamina E, beta-karoten i selen, stosowania niektórych leków, np. sterydów, antydepresantów i antykoncepcji hormonalnej. Trzeba też wspomnieć o tym, że zdolność organizmu do neutralizowania nadmiaru oksydantów spada wraz z wiekiem.

W jaki sposób objawia się stres oksydacyjny?

Właściwie trudno jest wymienić dolegliwości, które można jednoznacznie określić jako objawy stresu oksydacyjnego. Są one raczej niespecyficzne i mogą wskazywać na setki różnych chorób i zaburzeń. W sytuacji, gdy organizm boryka się z nadmiarem wolnych rodników, może pojawiać się przewlekłe zmęczenie, osłabienie i senność, przewlekły ból głowy, trudności z koncentracją i pamięcią, drażliwość, niepokój i zmiany nastroju. Organizm częściej zapada na infekcje i gorzej sobie z nimi radzi. Wysiłek fizyczny jest słabo tolerowany, spada wydolność organizmu.

Jako objawy stresu oksydacyjnego wymienia się również bóle mięśni, bóle stawów, wysypkę i zmiany skórne, problemy z trawieniem, zwiększoną podatność na uszkodzenia komórek i tkanek, przewlekłe stany zapalne, utrudnione gojenie się ran, problemy z regeneracją, przyspieszenie procesów starzenia się skóry (zmarszczki, utrata elastyczności, jędrności i gęstości skóry, przebarwienia), problemy ze wzrokiem.

Jak łagodzić i leczyć skutki stresu oksydacyjnego?

Jak wygląda leczenie stresu oksydacyjnego? Zasadniczo polega ono na łagodzeniu skutków nadmiaru wolnych rodników i leczeniu chorób wywołanych zaburzeniem równowagi oksydacyjno-antyoksydacyjnej. Dodatkowo kluczowe jest dążenie do zredukowania nadmiernej ilości reaktywnych form tlenu poprzez wzmocnienie mechanizmów antyoksydacyjnych organizmu. W jaki sposób można wyjść ze stanu stresu oksydacyjnego? Należy unikać czynników powodujących wzrost poziomu wolnych rodników, trzeba też pobudzić proces produkcji przeciwutleniaczy w organizmie oraz dostarczać antyoksydantów wraz z jedzeniem i w postaci suplementów diety.

Wskazane jest rzucenie palenia, unikanie alkoholu, wysokoprzetworzonej żywności, tłustych, smażonych i grillowanych dań. Trzeba wypracować techniki radzenia sobie ze stresem i napięciem nerwowym (np. ćwiczenia relaksacyjne, medytacja, joga), pomocniczo można sięgać po leki na uspokojenie. Dobrym sposobem na stres jest umiarkowana aktywność fizyczna, która dodatkowo poprawia potencjał antyoksydacyjny organizmu. Badania dowodzą, że stres oksydacyjny u osób aktywnych fizycznie jest niższy niż u osób prowadzących siedzący tryb życia.

Bardzo ważne jest uzupełnianie niedoborów antyoksydantów! Szczególną uwagę należy zwrócić na takie składniki jak beta-karoten, luteina, likopen, witamina A, witamina C, witamina E, astaksantyna, resweratrol, flawonoidy, polifenole, koenzym Q10, glutation. Nie tylko doustne stosowanie antyoksydantów jest niezbędne, należy je dostarczać również bezpośrednio skórze, w końcu to na niej bardzo szybko widoczne są objawy stresu oksydacyjnego. W codziennej pielęgnacji obowiązkowo powinny się znaleźć kosmetyki o działaniu antyoksydacyjnym z witaminą C, witaminą E, retinolem i koenzymem Q10.

Co robić, aby zapobiegać stresowi oksydacyjnemu?

Zakładając, że wszyscy jesteśmy narażeni na zwiększoną produkcję wolnych rodników, najlepszym rozwiązaniem jest zapobieganie stresowi oksydacyjnemu. Jak to robić? Trzeba unikać czynników powodujących nadprodukcję utleniaczy i zwiększać zdolność organizmu do zwalczania stresu oksydacyjnego. W tym celu należy zacząć od diety. Wskazany jest zrównoważony i zbilansowany sposób odżywiania bogaty w antyoksydanty. W codziennej diecie muszą się znaleźć produkty o silnym potencjale antyoksydacyjnym takie jak jagody, aronia, czarna porzeczka, cytrusy, marchew, dynia, bataty, brokuły, czerwona papryka, pomidory, zielone warzywa liściaste, gorzka czekolada o wysokiej zawartości kakao, goździki, imbir, cynamon. Dobrą informacją dla kawoszy jest to, że badania nad zagadnieniem „kawa a stres oksydacyjny” wykazały, iż kawa jako bogate źródło polifenoli (m.in. kwasu chlorogenowego) wykazuje bardzo dużą aktywność antyoksydacyjną.

Dostarczanie antyoksydantów to nie jedyny sposób na zapobieganie stresowi oksydacyjnemu. Nie można zapominać o znaczeniu regularnej aktywności fizycznej, wypoczynku i snu. Niekorzystne warunki zewnętrzne mają duży wpływ na zwiększanie ilości wolnych rodników w organizmie, z tego względu trzeba unikać ekspozycji na smog i spaliny samochodowe. W dni, gdy jakość powietrza jest bardzo zła, zaleca się nie wychodzić z domu lub nosić specjalne maski antysmogowe. Promieniowanie słoneczne to kolejny czynnik sprzyjający powstawaniu stresu oksydacyjnego, dlatego należy unikać zbyt długiego przebywania na słońcu i stosować przez cały rok kremy z wysokim filtrem!

Jakie leki i zioła warto stosować na stres oksydacyjny?

Jakie zioła na stres oksydacyjny są najbardziej polecane? Na pierwszym miejscu należy wymienić zieloną herbatę. Za jej imponujące właściwości antyoksydacyjne odpowiada m.in. epikatechina i galusan epigallokatechiny (EGCG). Silne działanie przeciwutleniające ma również kurkuma. Zawarta w niej kurkumina dodatkowo zapewnia działanie przeciwzapalne. Inne zioła na stres oksydacyjny to rozmaryn, oregano, tymianek, szałwia, mięta, melisa i czystek. W jakiej formie stosować zioła, aby zwiększyć potencjał antyoksydacyjny organizmu? Nie ma to większego znaczenia, sprawdzą się zioła sypkie i zioła w saszetkach w postaci naparów, zioła w tabletkach oraz świeże zioła dodawane do potraw.

Jeśli chodzi o leki na stres oksydacyjny, to najlepsze są preparaty zawierające wysokie stężenie antyoksydantów. Wspomagająco warto stosować produkty z takimi składnikami jak witamina C, witamina E, cynk, selen, miedź, mangan i ekstrakty roślinne, np. z zielonej herbaty i liści karczocha. W aptece można też kupić preparaty z kwasem alfa-liponowym, N-acetylocysteiną (NAC), astaksantyną, kurkuminą, resweratrolem i beta-karotenem. Warto jednak pamiętać, że przed rozpoczęciem suplementacji lub ziołoterapii dobrze jest skonsultować się z lekarzem, szczególnie w przypadku osób, które mają choroby przewlekłe lub przyjmują leki.

Stres oksydacyjny może być niebezpieczny dla zdrowia, jest czynnikiem ryzyka wielu chorób, dodatkowo skutkiem szkodliwej aktywności wolnych rodników jest przyspieszone starzenie się skóry. Aby zminimalizować niekorzystny wpływ stresu oksydacyjnego na organizm, trzeba o siebie zadbać – unikać czynników nasilających produkcję wolnych rodników i uzupełniać niedobory antyoksydantów!

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.