Alergia pokarmowa - czym jest i jak ją leczyć?

Mianem alergii pokarmowej określa się nadwrażliwość na określone produkty spożywcze, które układ immunologiczny rozpoznaje jako alergeny. Alergia pokarmowa staje się coraz powszechniejszym zjawiskiem, liczba chorych systematycznie rośnie – nie tylko wśród dzieci, ale i wśród osób dorosłych. Jakie są przyczyny alergii pokarmowej? Czym się objawia? Jak wygląda leczenie alergii pokarmowej?

Alergia pokarmowa – co to jest?

Alergia pokarmowa to niepożądana reakcja organizmu na alergen pokarmowy. Należy pamiętać, że alergia nie jest tożsama z nietolerancją pokarmową (np. nietolerancja laktozy spowodowana jest niedoborem lub brakiem laktazy – enzymu, który rozkłada laktozę). W przypadku alergii ważną rolę odgrywa natomiast układ immunologiczny, a dokładniej jego niewłaściwa reakcja. System odpornościowy organizmu rozpoznaje niektóre składniki żywności jako substancje niebezpieczne, które zagrażają zdrowiu oraz życiu. Organizm zwalcza je tak, jakby to były chorobotwórcze drobnoustroje, np. wirusy i bakterie.

W wyniku kontaktu z uczulającym alergenem układ odpornościowy produkuje immunoglobuliny E (IgE), które stymulują inne komórki do uwalniania substancji prozapalnych – jest to alergia pokarmowa IgE-zależna. Oprócz niej wyróżnia się także alergię IgE-niezależną (np. celiakia), w której istotną rolę odgrywają limfocyty T.

Jakie są przyczyny alergii pokarmowych?

Co wywołuje alergię pokarmową? Jest wiele składników, które mogą być rozpoznawane jako alergeny pokarmowe. To między innymi: białka mleka, białko jaja kurzego, gluten (białko znajdujące się w niektórych zbożach), ryby i owoce morza, kakao, czekolada, miód, soja, truskawki, cytrusy, pomidory, seler, orzeszki ziemne i orzechy. Coraz częściej uczulają także stosowane w żywności dodatki – barwniki, konserwanty, wzmacniacze smaku, zagęszczacze i spulchniacze (np. benzoesan sodu, dwutlenek siarki, glutaminian sodu, azotyny). Mogą one odpowiadać za takie objawy jak np. pokrzywka, zapalenie błony śluzowej nosa, astma, obrzęk naczynioruchowy, anafilaksja. Warto przypomnieć, że reakcję alergiczną może wywołać nawet śladowa ilość alergenu, w przypadku ryb czasem wystarcza zaledwie ich zapach!

Alergię na jedzenie diagnozuje się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Alergia pokarmowa u niemowląt ma najczęściej postać uczulenia na białka mleka i jaj – warto podkreślić, że większość dzieciaków do 3. roku życia wyrasta z alergii na te dwa alergeny. U starszych dzieci główną przyczyną reakcji alergicznych są zboża, cytrusy, orzeszki i kakao. W przypadku osób dorosłych najpowszechniejsze są uczulenia na ryby, owoce morza, soję, cytrusy, pomidory, seler, orzechy i zboża.

Wiadomo, jakie produkty są najczęściej występującymi alergenami, pytanie, dlaczego u niektórych powodują one tak silną reakcję organizmu? Po pierwsze trzeba pamiętać, że alergia pokarmowa u niemowląt ma podłoże dziedziczne. Po drugie rosnąca liczba przypadków alergii pokarmowej związana jest z upośledzeniem pracy systemu immunologicznego wynikającym ze zmian, jakie zaszły m.in. na polu medycyny oraz poprawy warunków życia. Wyeliminowanie potencjalnych zagrożeń (bakterii, grzybów, wirusów), z którymi organizm mógłby walczyć, powoduje to, że szuka on sobie nowych wrogów, którymi stają się alergeny pokarmowe.

Wskazuje się szereg czynników, które predestynują do tego, że objawy alergii pokarmowej się ujawniają. Są to m.in. czynniki środowiskowe (np. ekspozycja na dym papierosowy i zanieczyszczenia powietrza), funkcjonowanie w sterylnych warunkach – nadużywanie agresywnych środków czyszczących oraz przesadne dbanie o higienę, nadużywanie antybiotyków, szczepionki i niska zachorowalność na zakaźne choroby wieku dziecięcego, nadmiar produktów przetworzonych w diecie, działania prowadzące do uszkadzania mikroflory jelitowej. Utrzymywanie równowagi mikrobioty przewodu pokarmowego jest szczególnie ważne, gdyż to ona w dużym stopniu odpowiada za właściwe funkcjonowanie systemu odpornościowego i warunkowanie rozwoju tolerancji immunologicznej.

Jakie są charakterystyczne objawy alergii pokarmowej?

Objawy alergii pokarmowej są trudne do zidentyfikowania, gdyż niekoniecznie dotyczą tylko układu pokarmowego. Objawy mogą pojawiać się ze strony układu oddechowego, nerwowego, sercowo-naczyniowego, a także na skórze. W dodatku wyróżnia się wczesne i późne objawy alergii pokarmowej. Te wczesne pojawiają się w ciągu kilku sekund lub kilku minut od zjedzenia alergenu, te późne – po kilku lub kilkunastu godzinach!

W jaki sposób może objawiać się alergia pokarmowa? Do najczęstszych zgłaszanych dolegliwości należą: refluks przełykowy, ból w nadbrzuszu, mdłości, wymioty, biegunka, wzdęcia, gazy. Inne objawy niezwiązane z przewodem pokarmowym, które może dawać alergia pokarmowa: wysypka, pokrzywka, czerwone plamy na całym ciele, atopowe zapalenie skóry, zmiany skórne, swędzenie skóry, katar, nieżyt krtani, chrypka, świszczący oddech, trudności z oddychaniem, afty w jamie ustnej, opuchlizna powiek, twarzy, ust, języka, przewlekłe zmęczenie, migreny.

Alergia pokarmowa u dorosłych może powodować zapalenie jelit i żołądka, a także przewlekłe zaparcia oraz nadmierną senność. Co istotne, ten sam alergen może wywoływać u różnych osób zupełnie inne symptomy. Nie każdy alergen może powodować bardzo silne zagrażające życiu objawy. Szczególnie niebezpieczna jest alergia pokarmowa na orzeszki ziemne, sezam, krewetki, ryby, seler, te alergeny najczęściej wywołują wstrząs anafilaktyczny. Alergia pokarmowa u niemowląt powoduje głównie problemy gastryczne – zaobserwować można ulewanie, wzdęcia, kolkę, biegunkę z dużą ilością śluzu. Ponadto pojawia się wysypka w zgięciach łokci, pod kolanami i na twarzy, a także objawy ze strony układu oddechowego.

U osób, u których jednocześnie występuje alergia pokarmowa i alergia wziewna (tzw. alergia krzyżowa), pojawia się zespół alergii jamy ustnej. Najczęściej występuje on po zjedzeniu jabłka przez osobę z alergią na pyłki brzozy. W ciągu kilku minut pojawiają się objawy alergii wziewnej – głównie alergiczny nieżyt nosa, a chwilę później dołączają też objawy alergii pokarmowej obejmujące jamę ustną – pieczenie, zaczerwienienie, swędzenie i obrzęk błony śluzowej warg, języka, gardła i krtani.

Jakie testy na alergię pokarmową należy wykonać?

Aby rozpocząć odpowiednie leczenie alergii pokarmowej, konieczne jest postawienie właściwej diagnozy. Proces rozpoznawania alergii rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu lekarskiego. Dlatego warto notować sobie, po jakich pokarmach i w jakich sytuacjach pojawiają się niepokojące objawy, jak długo trwają, jakie jest ich nasilenie. Lekarz zleci również badania na alergię pokarmową – między innymi oznaczenie we krwi swoistych przeciwciał IgE. Ponadto wykonuje się również testy skórne, choć nie mają one aż tak dużego znaczenia diagnostycznego jak w przypadku innych rodzajów alergii.

Jakie testy na alergię pokarmową są kluczowe w jej rozpoznawaniu? Jest to przede wszystkim tzw. próba prowokacyjna, czyli podawanie alergenów pokarmowych w kontrolowanych warunkach i obserwowanie reakcji. Zanim prowokacja zostanie przeprowadzona, chory przez kilka tygodni musi stosować dietę eliminacyjną, czyli wykluczyć podejrzane alergeny. Nie zawsze ustalenie uczulającego składnika jest proste, czasem proces ten trwa bardzo długo.

Które leki na alergię pokarmową?

Leczenie alergii pokarmowej nie jest łatwe. Skuteczność działań opiera się na połączeniu kilku elementów. Jednym z nich są leki na alergię. Najczęściej stosuje się leki przeciwhistaminowe oraz doustne glikokortykosteroidy. Leki antyhistaminowe zwykle wskazane są przy objawach zespołu alergii jamy ustnej, a także przy objawach skórnych. Doustne glikokortykosteroidy zalecane są do krótkotrwałego stosowania głównie przy objawach zapalnych ze strony przewodu pokarmowego.

Pomocne mogą być też maści sterydowe lub przeciwhistaminowe, leki przeciwświądowe i przeciwzapalne. Preparaty należy stosować do łagodzenia objawów skórnych. Ponadto osoby, które mają za sobą epizod anafilaksji lub są zagrożone jego wystąpieniem, powinny mieć zawsze przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną na wypadek, gdyby doszło do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Jak przebiega leczenie alergii pokarmowej?

Leki na alergię nie są w stanie w pełni „poskromić” choroby, dlatego równocześnie należy robić wszystko, aby unikać alergizującego składnika. Bez tego leczenie alergii pokarmowej nie jest kompletne. W obecnych czasach producenci żywności przychodzą z pomocą alergikom, na opakowaniach wyszczególniane są zawarte w produktach alergeny. Dodatkowo na rynku dostępnych jest mnóstwo zamienników, które z powodzeniem mogą zastępować np. mleko krowie, jaja lub produkty z glutenem. Oprócz uczulającego alergenu z diety warto także wyeliminować żywność zawierającą sztuczne dodatki, które mogą powodować występowanie reakcji nadwrażliwości u osób z alergią. Unikanie alergenów jest jedynym skutecznym sposobem kontrolowania objawów alergii!

Jak wygląda alergia pokarmowa? Wysypka, świąd, nieżyt nosa i gardła, afty, wzdęcia, zmęczenie – to tylko niektóre z objawów mogących występować wskutek reakcji organizmu na alergen pokarmowy. Niestety alergie pokarmowe u niemowląt, dzieci, młodzieży i osób dorosłych są coraz częściej diagnozowane, warto więc zachować czujność, gdy po zjedzeniu niektórych pokarmów będą pojawiały się niepokojące objawy, a także wykonać odpowiednie badania na alergię pokarmową.

Autor: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl