Choroba zwyrodnieniowa stawów - przyczyny, objawy, leczenie

Z powodu zwyrodnienia stawów cierpią głównie seniorzy, choć wiele przypadków diagnozuje się też u dużo młodszych osób! Dlaczego dochodzi do zmian zwyrodnieniowych? Czym objawia się choroba zwyrodnieniowa stawów i jak sobie radzić z bólem? Jakie leki na stawy są skuteczne?

Z naszego artykułu dowiesz się:

• Czym jest i jak objawia się choroba zwyrodnieniowa stawów?
• Które stawy może zaatakować zwyrodnienie?
• Jak leczyć zwyrodnieniowe zapalenie stawów?

Czym jest choroba zwyrodnieniowa stawów?

Chrząstka stawowa odpowiada m.in. za amortyzowanie ruchów stawu, kiedy dochodzi do zaburzenia jej ilości i jakości, rozwija się choroba zwyrodnieniowa stawów. Jest to przewlekłe schorzenie, w przebiegu którego dochodzi do uszkodzenia i degradacji nie tylko chrząstki, ale i pozostałych struktur w obrębie stawu – kości pod chrząstką stawową, torebki stawowej oraz więzadeł, ścięgien i mięśni, które otaczają staw. Zmiany zwyrodnieniowe są nieodwracalne, z czasem mogą prowadzić do kalectwa. Zwyrodnienie stawów kojarzy się z osobami starszymi, faktycznie najczęściej diagnozuje się je u osób między 40. a 60. rokiem życia, a wiek jest czynnikiem ryzyka, jednakże inne przyczyny mogą doprowadzić do rozwoju choroby znacznie wcześniej – nawet u młodzieży.

Pierwotne i wtórne zwyrodnienie stawów

Wyróżnia się zwyrodnienie pierwotne (idiopatyczne), którego przyczyn nie da się określić, a co za tym idzie, nie da się im przeciwdziałać. Ryzyko jego wystąpienia rośnie z wiekiem. Drugim rodzajem choroby zwyrodnieniowej stawów jest zwyrodnienie wtórne. W tym przypadku można jednoznacznie określić przyczynę schorzenia, np. nieprawidłowość w budowie stawu, jego mechaniczne uszkodzenie, choroby przewlekłe (np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy), choroby stawów (np. reumatoidalne zapalenie stawów, dna moczanowa).

Przyczyny choroby zwyrodnieniowej stawów

Mechanizm prowadzący do zwyrodnienia polega na braku równowagi między niszczeniem a odbudową w obrębie chrząstki stawowej. Następuje to przede wszystkim w wyniku nadmiernego przeciążenia, urazów i mikrouszkodzeń stawu oraz nieprawidłowości w strukturze tkanki łącznej stawu. Wyróżnia się szereg czynników, które przyczyniają się do zużywania i zwyrodnienia stawu. Na niektóre z nich nie ma wpływu, jednak większości można zapobiegać! Do pierwszej grupy zalicza się wiek i płeć (statystyki jasno wskazują, że ryzyko zwyrodnienia stawów rośnie wraz z wiekiem oraz częściej niż mężczyźni chorują kobiety – głównie po menopauzie), a także uwarunkowania genetyczne.

Pozostałe czynniki można częściowo lub całkowicie wyeliminować. Chodzi głównie o nadwagę i otyłość, nadmierne kilogramy ogromnie obciążają stawy, dlatego dbanie o utrzymanie prawidłowej wagi jest tak ważne. Zwyrodnienie stawów może być związane z siedzącym trybem życia i wynikającym z niego osłabieniem mięśni otaczających staw (pełnią one m.in. funkcję stabilizatora), regularne nieobciążające ćwiczenia zapewnią poprawę ogólnej kondycji i wzmocnią mięśnie. Nie należy jednak mylić lekkiego treningu ze sportem wyczynowym i dyscyplinami przeciążającymi stawy i urazogennymi (np. piłka nożna, podnoszenie ciężarów, narciarstwo), które często powodują bóle stawów i zwyrodnienia.

Do przeciążeń stawów predestynują niektóre zawody wymagające np. częstego klękania lub długotrwałego stania. Jako jedną z przyczyn choroby zwyrodnieniowej stawów wymienia się także zaburzenia budowy stawów, w tym: wrodzoną dysplazję biodra, szpotawość kolan, niestabilność stawu po przebytym urazie. Wady te należy korygować, m.in. korzystając z rehabilitacji, przyrządów ortopedycznych lub leczenia operacyjnego.

Jakie obszary ciała może objąć zwyrodnienie stawów?

Tak naprawdę zwyrodnienie może pojawić się w każdym stawie – głównie zmiany zwyrodnieniowe obejmują kolana, biodra i kręgosłup, często też występują zmiany zwyrodnieniowe w stopie oraz rękach. Objawy mogą pojawić się tylko w jednym stawie lub równocześnie w kilku stawach. Choroba zwyrodnieniowa stawów znacząco utrudnia normalne funkcjonowanie i pogarsza jakość życia, zaawansowane zwyrodnienie stawu kolanowego lub biodrowego w wielu przypadkach oznacza niepełnosprawność!

Najczęstsze objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Początkowo choroba zwyrodnieniowa stawów objawia się tylko w ruchu, z czasem także w nocy oraz podczas spoczynku. Główne objawy to bóle stawów, sztywność stawów, ograniczenie ruchomości stawu, trzeszczenie stawów, poszerzenie i zniekształcenie obrysów. Bóle stawów bez obrzęków pojawiają się na początku ruchu – tzw. ból startowy (np. po wstaniu z krzesła). Dolegliwości bólowe nasilają się pod koniec dnia i ustępują podczas odpoczynku, najczęściej występują tylko w chorym stawie, choć zdarza się, że także w stawie sąsiadującym.

Bolące stawy to nie jedyny objaw powodujący dyskomfort. Równie uciążliwa jest sztywność stawów – sztywność poranna (ustępuje kilka minut po przebudzeniu) i sztywność startowa (występuje w ciągu dnia po okresach bezruchu). Charakterystyczne jest ograniczenie ruchomości stawu – np. trudności z wyprostowaniem lub zgięciem kolana oraz zniekształcenie i poszerzenie obrysów – zmienia się oś ustawienia stawu, pojawia się wysięk i wyrośla kostne. U osób, u których występuje zwyrodnienie stawów rąk, widoczne jest znaczne pogrubienie stawów międzypaliczkowych oraz ich zniekształcenie (guzki Heberdena, guzki Boucharda).

Choroba zwyrodnieniowa stawów przebiega z okresami stabilizacji i zaostrzeń. Etap stabilizacji nie oznacza, że nic nie boli, po prostu nasilenie objawów jest stałe, a dolegliwości występują wyłącznie podczas ruchu. W okresach zaostrzeń sztywność i bóle stawów są nasilone – również podczas spoczynku i w nocy. Stan zapalny w stawie powoduje obrzęk i gromadzenie się tam płynu wysiękowego, przez co dochodzi do poszerzenia obrysów stawu.

Do jakiego lekarza z chorobą zwyrodnieniową stawów?

Takimi schorzeniami jak zwyrodnienie stawu kolanowego lub innego stawu zajmuje się reumatolog. Zmiany zwyrodnieniowe diagnozuje się na podstawie objawów oraz analizy zdjęć radiologicznych. Typowymi nieprawidłowościami są: torbiele zwyrodnieniowe, zwężenia szpary stawowej, zagęszczenie kości położonej bezpośrednio pod chrząstką i wyrośla kostne (osteofity). Badaniem pomocniczym jest USG stawu, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, badania laboratoryjne (m.in. OB, CRP).

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów

Leczenie zwyrodnień wymaga stosowania metod niefarmakologicznych i farmakologicznych, a nierzadko również leczenia chirurgicznego. Choroba zwyrodnieniowa stawów jest schorzeniem nieuleczalnym, choć rozpoznanie jej we wczesnym stadium pozwala na znaczne zwiększenie codziennego komfortu, spowolnienie zwyrodnienia oraz ograniczenie ryzyka niepełnosprawności.

Do walki z bólem najczęściej stosuje się doustnie paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne – ibuprofen, diklofenak, ketoprofen, naproksen, nimesulid oraz opioidy. Przyjmując leki na bóle stawowe, należy pamiętać, że mogą one powodować skutki uboczne, nie można ich stosować długotrwale i w dawkach większych niż zalecane. Jeśli dolegliwości nie są zbyt dotkliwe, warto sięgnąć po żel przeciwbólowy na stawy (np. Voltaren Max), inne miejscowe leki na stawy (np. Dolgit), rozgrzewającą lub chłodzącą maść na bolące stawy. Przy silnym bólu mogą być konieczne zastrzyki z kortykosteroidów lub kwasu hialuronowego podawane bezpośrednio do stawu. Dodatkowo lekarze zalecają suplementację, pomocna może być glukozamina, chondroityna, kolagen (np. 4Flex, Collaflex) i witamina D.

Doustne leki na bóle stawowe, choć skuteczne, nie mogą być stosowane stale, dlatego istotne jest podejmowanie dodatkowych działań spowalniających degradację chrząstki, łagodzących nasilenia objawów i ograniczających ilość przyjmowanych leków. Trzeba zadbać o prawidłową wagę, odciążać oraz chronić stawy (korzystać z wkładek ortopedycznych, ortez, lasek, chodzików, uchwytów ułatwiających np. wychodzenie z wanny). Ważna jest rehabilitacja, fizjoterapia, terapia zimnem i ciepłem. W bardzo zaawansowanej fazie choroby (głównie zwyrodnienie kolana i biodra), gdy żadna maść na stawy i przyjmowane leki na bolące stawy nie przynoszą efektów, stosuje się różne zabiegi np. artroskopię, endoprotezoplastykę.

Nie da się w 100% zapobiegać chorobie zwyrodnieniowej stawów, ale można obniżyć ryzyko jej wystąpienia! Prowadzenie zdrowego trybu życia (zdrowa dieta, utrzymywanie prawidłowej masy ciała, nieobciążająca aktywność fizyczna) jest najlepszą formą profilaktyki. Dodatkowo warto korzystać z narzędzi chroniących stawy, np. specjalnego obuwia i wkładek, które amortyzują wstrząsy. Zmiany zwyrodnieniowe mają charakter postępujący, na szczęście stosując zalecone leki na stawy, fizjoterapię i rehabilitację, można spowolnić chorobę i opóźnić całkowitą, prowadzącą do niepełnosprawności degradację stawu.