Jak objawia się zwichnięcie stawu, kiedy może do niego dojść i w jaki sposób je leczyć?
17.05.2024Zwichnięcie stawu to częsty uraz ortopedyczny, który dotyczy m.in. stawu łokciowego, ramiennego i skokowego. Zwichnięty staw objawia się bardzo silnym bólem i znacznym obrzękiem. Dodatkowo charakterystyczne dla tego rodzaju kontuzji jest zniekształcenie stawu i ograniczenie jego ruchomości. Jak dochodzi do zwichnięcia? Co zrobić w przypadku zwichnięcia stawu?
Spis treści:
- Zwichnięcie stawu – co to takiego?
- Przyczyny zwichnięć stawów – kiedy najczęściej dochodzi do urazu?
- Typowe objawy zwichnięcia stawu
- Pierwsza pomoc przy zwichnięciu – co robić, a czego unikać?
- Diagnostyka zwichnięcia – jak potwierdzić uraz?
- Metody leczenia zwichnięć
- Rehabilitacja po zwichnięciu stawu
- Możliwe powikłania po zwichnięciu
- Jak zapobiegać zwichnięciom stawów?
Zwichnięcie stawu – co to takiego?
Zwichnięcie jest poważnym uszkodzeniem stawu – rodzajem dyslokacji stawu. Do zwichnięcia dochodzi, gdy silny bodziec zewnętrzny powoduje długotrwałe przesunięcie się kości stawu względem siebie i poza obręb stawu, co prowadzi do jego deformacji. Przemieszczenie kości może być częściowe lub całkowite. O zwichnięciu mówi się, gdy zostanie przerwana łączność między powierzchniami stawowymi kości. Najczęściej jednocześnie zostaje zerwana torebka stawowa i więzadła, uszkodzeniu ulegają też łąkotki i chrząstki. Wyróżnia się zwichnięcia proste, które obejmują jedynie powierzchnie stawowe i zwichnięcia powikłane, gdy wraz ze stawem uszkodzone zostają otaczające go nerwy i naczynia krwionośne.
Od razu trzeba wytłumaczyć, że zwichnięcie nie jest tożsame ze skręceniem. Zwichnięcie jest poważniejszym urazem niż skręcenie. Przy zwichnięciu kontakt między powierzchniami stawowymi zostaje zerwany. Jeśli chodzi o skręcenie, to łączność między nimi jest zachowana, naderwane są jedynie mięśnie wokół stawu, z czasem staw po skręceniu samoistnie wraca do zdrowia. Gdy staw jest zwichnięty, należy koniecznie zgłosić się do lekarza i jak najszybciej go nastawić, jeśli uraz zostanie zlekceważony, może dojść do trwałych uszkodzeń. Niestety zwichnięcie stawu jest kontuzją, która często nawraca.
Przyczyny zwichnięć stawów – kiedy najczęściej dochodzi do urazu?
Zwichnięcie stawu następuje zazwyczaj wskutek przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchu w stawie, co powoduje, że kości tworzące staw zmieniają swoje naturalne położenie. Dochodzi do tego w wyniku działania na staw dużej siły – może to mieć miejsce m.in. podczas wypadku komunikacyjnego, upadku z wysokości, a także w trakcie intensywnych ćwiczeń fizycznych, choć zwichnięcia stawów zdarzają się też z całkiem błahych powodów, np. przy niewłaściwym ustawieniu stopy podczas chodzenia.
Które stawy są najbardziej narażone na zwichnięcie? Największe ryzyko zwichnięcia dotyczy mocno eksploatowanych i obciążanych stawów, głównie są to stawy palców rąk, staw łokciowy, ramienny i barkowy, staw biodrowy, kolanowy i skokowy. Warto wiedzieć, że do zwichnięcia może dojść również w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego (tzw. zwichnięcie żuchwy) i stawu mostkowo-obojczykowego. Zdarzają się też zwichnięcia kręgosłupa, np. odcinka szyjnego.
Szczególne ryzyko zwichnięcia stawów występuje u sportowców (głównie uprawiających sporty kontaktowe, tenis ziemny, narciarstwo zjazdowe i podnoszenie ciężarów) i osób aktywnych fizycznie, które trenują regularnie. Choć trzeba przyznać, że ryzyko jest dość wysokie także u osób, które podejmują intensywną aktywność fizyczną raz na jakiś czas i bez uprzedniego przygotowania. Na zwichnięcie głównie stawu skokowego są też narażone osoby, które noszą źle dopasowane obuwie.
Czynnikiem ryzyka w przypadku zwichnięć jest m.in. genetycznie uwarunkowana skłonność do tego typu urazów, zwiększona wiotkość aparatu więzadłowego, zmiany zachodzące w aparacie ruchu wraz z wiekiem, problemy z równowagą, przebyte w przeszłości zwichnięcie. Zwichnięcia stawów nie są jedynie domeną osób dorosłych, ulegają im także dzieci.
Typowe objawy zwichnięcia stawu
Objawy zwichnięcia są dość charakterystyczne. Przede wszystkim pojawia się silny dyskomfort i ból w obrębie uszkodzonego stawu. Ból pojawia się zarówno przy próbach poruszania kończyną, jak i w spoczynku. Miejsce urazu jest tkliwe, ocieplone, wrażliwe na dotyk, zaczerwienione i zasinione. Mogą pojawiać się krwiaki. Wyraźnie widać opuchliznę wokół stawu i jego zniekształcony obrys, kończyna jest zdeformowana – jest ułożona w niefizjologiczny sposób. Typowe jest również znaczne ograniczenie ruchomości stawu. W zależności od tego, który staw jest poszkodowany, pojawiają się trudności z wykonywaniem wielu czynności i problemy z chodzeniem. W przypadku uszkodzenia naczyń krwionośnych w kończynach tętno może być słabo wyczuwalne, a w przypadku uszkodzenia nerwów występują zaburzenia czucia i porażenie ruchowe.
Pierwsza pomoc przy zwichnięciu – co robić, a czego unikać?
Jeśli doszło do urazu w obrębie stawu, trzeba postępować z ogromną ostrożnością. W przypadku takiej kontuzji bardzo ważne jest to, aby odpowiednio zabezpieczyć kończynę. Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc przy zwichnięciu? Należy zacząć od unieruchomienia stawu i dwóch sąsiadujących kości. Dzięki temu można ograniczyć ryzyko pogłębiania urazu oraz ryzyko późniejszych powikłań. Jeśli nie mamy bardziej profesjonalnych narzędzi do unieruchomienia kończyny, można użyć tego, co akurat jest pod ręką, kawałka sztywnego patyka lub mebla, koca i ubrania.
W celu szybkiego złagodzenia bólu i zmniejszenia obrzęku zaleca się w miejscu zwichnięcia położyć zimny kompres. Można też podać leki przeciwbólowe. Kluczowe jest jak najszybsze zgłoszenie się do lekarza – po unieruchomieniu stawu poszkodowanego można samemu przetransportować do szpitala (o ile jest to możliwe) lub wezwać pogotowie. Zwichnięcie stawu nie jest urazem, z którym można sobie samemu poradzić, tu trzeba specjalistycznego leczenia! Pod żadnym pozorem nie można samodzielnie nastawiać stawu, może to zwiększyć zakres uszkodzeń!
Diagnostyka zwichnięcia – jak potwierdzić uraz?
Mimo że objawy zwichnięcia, zwłaszcza zniekształcenie stawu, są dość typowe, to jednak dla potwierdzenia konieczna jest odpowiednia diagnostyka. Po przyjeździe do szpitala lekarz zleca wykonanie zdjęcia rentgenowskiego, badania ultrasonograficznego lub tomografii komputerowej. Badania obrazowe umożliwiają określenie tego, w jakim stopniu staw jest uszkodzony, czy została zerwana torebka stawowa, więzadła i mięśnie, a także tego, czy doszło do uszkodzenia kości.
Metody leczenia zwichnięć
Lekarz, mając dokładny obraz uszkodzeń, jest w stanie rozpocząć leczenie zwichniętego stawu. Celem jest nastawienie stawu, czyli przywrócenie fizjologicznego ustawienia kości w obrębie stawu. Najczęściej wykonuje się to w miejscowym znieczuleniu, po nastawieniu miejsce urazu trzeba ustabilizować – zakłada się opatrunek gipsowy, szynę lub ortezę na około 3-8 tygodni. Jeśli uraz jest bardzo poważny, konieczne jest leczenie operacyjne, dlatego poszkodowanemu w oczekiwaniu na pomoc nie powinno się podawać jedzenia i picia.
Po tym, jak staw zostanie ustabilizowany, należy uważnie się z nim obchodzić. Nie należy w żaden sposób go obciążać. Dodatkowo trzeba monitorować stan zabarwienia skóry, temperaturę kończyny i jej tętno. Jeśli pojawią się jakiekolwiek niepokojące objawy, należy się zgłosić do lekarza. Zaleca się stosować leki przeciwzakrzepowe, a także łagodzić objawy. Jak wygląda leczenie zwichniętego stawu? Wskazane do stosowania są chłodne okłady oraz różne żele na stłuczenia, które pomogą zmniejszyć obrzęki i siniaki, np. Lioton 1000, a także leki przeciwbólowe, np. Voltaren Max, Dolgit, Opokan Actigel. Po zdjęciu unieruchomienia należy chronić staw, zakładając bandaże elastyczne.
Rehabilitacja po zwichnięciu stawu
O tym, kiedy powinna się zacząć rehabilitacja po zwichnięciu i jak powinna wyglądać, decyduje lekarz. Zwykle zaczyna się ją od razu po zdjęciu unieruchomienia. W przypadku zwichnięć zalecane są różne zabiegi fizjoterapeutyczne, m.in. krioterapia, laseroterapia, kinezyterapia, zabiegi z wykorzystywaniem pola magnetycznego, ultradźwięków i prądów leczniczych oraz flossing. Stosuje się też terapię manualną, np. masaż funkcyjny i mobilizację stawową, która pomaga rozciągnąć torebkę stawową i znosi przykurcz związany z urazem i unieruchomieniem. Prawidłowo prowadzona rehabilitacja po zwichnięciu pozwala wyeliminować sztywność stawu i przywraca mu pełny zakres ruchu.
Oprócz zabiegów fizjoterapeuta dodatkowo zleca zestaw ćwiczeń do wykonywania w domu – ćwiczenia czynno-bierne, poizometryczną relaksację mięśni (PIR) i ćwiczenia dynamiczne. Trzeba mieć świadomość, że powrót do pełnej sprawności trwa kilka tygodni, a czasem nawet kilka miesięcy. Co więcej, nawet gdy wszystko wróci do normy, trzeba zachować ostrożność. Zaleca się profilaktycznie usztywniać staw podczas ćwiczeń fizycznych i innych czynności, które go obciążają. Dobrze sprawdzą się tu stabilizatory, ortezy, taśmy kinezjologiczne i bandaże elastyczne.
Możliwe powikłania po zwichnięciu
Zwichnięcia stawów są poważnymi urazami, uszkodzeniu ulegają takie struktury jak torebka stawowa, więzadła, mięśnie, a czasem również nerwy, naczynia krwionośne oraz kości. Jeśli na etapie leczenia lub rehabilitacji zwichniętego stawu zostaną popełnione błędy, może dojść do powikłań. Jako najczęstsze skutki zwichnięcia wymienia się osłabienie stawu związane z bliznami na torebce stawowej i otaczających ją więzadłach oraz trwałe zmiany w stawie. To natomiast powoduje zwiększoną podatność na ponowne urazy tego stawu i upośledzenie jego ruchomości.
Jak zapobiegać zwichnięciom stawów?
No cóż, trzeba po prostu na co dzień na siebie uważać! Szczególną uwagę muszą zachowywać osoby uprawiające sport i osoby aktywne. Trzeba zawsze mierzyć siły na zamiary. Większość urazów jest wynikiem braku odpowiedniego przygotowania fizycznego, można to zaobserwować m.in. wraz z nastaniem sezonu narciarskiego. Ważne jest zatem dbanie o ruch przez cały rok, w trakcie wysiłku trzeba też pamiętać o kilku podstawowych zasadach, aby zmniejszyć ryzyko kontuzji. Zawsze trzeba zaczynać od rozgrzewki, wysiłek powinien być zaplanowany i dostosowany do możliwości, należy także unikać zbyt dużych obciążeń. Nie można zapominać o dobrze dobranym obuwiu oraz o ochraniaczach.
Pojęć skręcenie i zwichnięcie stawu używa się czasem jak synonimów, jednak nie jest to ten sam typ urazu. Zwichnięcia stawów są dużo poważniejsze, w odróżnieniu od skręceń, które z czasem same się wyleczą, zwichnięcia zawsze wymagają interwencji medycznej. Jeśli staw nie zostanie nastawiony, może zostać trwale uszkodzony! Funkcjonuje nawet pogląd, że zwichnięcie jest gorsze niż złamanie, gdyż złamane kości łatwiej się goją niż uszkodzone stawy.
