Paracetamol. W jaki sposób działa? Kiedy go stosować i jak dawkować?
16.02.2024Paracetamol to jeden z najchętniej kupowanych środków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych. Uznawany jest za lek skuteczny i bezpieczny, rekomendowany jest m.in. dla osób, które nie mogą stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Mimo oczywistych zalet trzeba powiedzieć, że paracetamol nie jest dla każdego, nie jest on wskazany np. dla osób z chorobami wątroby. Oto wszystko, co trzeba wiedzieć o tym, jak i kiedy przyjmować leki z paracetamolem!
Spis treści:
- Paracetamol – co to jest?
- Paracetamol – jakie posiada właściwości?
- Paracetamol – jakie są wskazania do jego stosowania?
- Paracetamol – jak należy go dawkować?
- Paracetamol – jakie skutki uboczne może powodować jego zażywanie?
- Paracetamol – jak długo można go bezpiecznie stosować?
- Paracetamol – czy można stosować go w okresie ciąży lub karmienia piersią?
Paracetamol – co to jest?
Paracetamol (acetaminofen) to organiczny związek chemiczny, który jest pochodną acetanilidu. To jeden z najchętniej stosowanych środków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Leki z paracetamolem przyjmowane w zalecanych dawkach są bardzo skuteczne i bezpieczne. Mechanizm działania paracetamolu polega na hamowaniu cyklooksygenazy kwasu arachidonowego, a tym samym na blokowaniu syntezy prostaglandyn w ośrodkowym układzie nerwowym. Takie działanie umożliwia podwyższenie progu bólowego. Dodatkowo paracetamol zmienia stężenie prostaglandyn w podwzgórzu, przez co wpływa na obniżenie gorączki.
Niewątpliwą zaletą paracetamolu jest to, że łączy on wysoką skuteczność działania z niskim ryzykiem występowania skutków ubocznych. Jest to substancja czynna, która szybko się wchłania z przewodu pokarmowego, po przyjęciu tabletki z paracetamolem jego maksymalne stężenie we krwi jest osiągane po około 30-60 minutach. Zwykle działanie przeciwbólowe paracetamolu utrzymuje się około 4-6 godzin, a przeciwgorączkowe – około 6-8 godzin.
Paracetamol jest dobrze tolerowany i bezpieczny. Jest lekiem przeciwbólowym pierwszego wyboru dla osób z chorobą wrzodową i innymi zaburzeniami ze strony układu pokarmowego – paracetamol nie działa przeciwzapalnie, więc nie podrażnia błony śluzowej żołądka i jelit. Ponadto jest zalecany dla osób z astmą aspirynową, zaburzeniami krzepliwości krwi, nadwrażliwością na niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym na kwas acetylosalicylowy.
Paracetamol – jakie posiada właściwości?
Jak już wcześniej zostało wspomniane, główne właściwości paracetamolu to działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. W odróżnieniu od innych popularnych leków na ból i gorączkę, czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych, paracetamol nie zwalcza stanu zapalnego, a także nie ma wpływu na proces krzepnięcia krwi i nie hamuje agregacji (zlepiania się) płytek.
Paracetamol – jakie są wskazania do jego stosowania?
Wskazania do stosowania paracetamolu są jasne – ból i gorączka! Lekarstwa z paracetamolem można stosować m.in. w przypadku bólu głowy, migreny, bólu zęba, bólu mięśni, bólu placów, bólów kostno-stawowych, nerwobólów i bolesnych miesiączek, ponadto bólów po zabiegach chirurgicznych i bólów towarzyszących chorobie nowotworowej. Preparaty z tą substancją czynną są skuteczne w łagodzeniu ostrego lub przewlekłego bólu o słabym i umiarkowanym nasileniu.
Leki z paracetamolem pomagają obniżać wysoką temperaturę ciała, wskazane są np. w przypadku gorączki w przebiegu grypy i przeziębienia oraz odczynu poszczepiennego. Paracetamol bez recepty zwykle występuje jako samodzielna substancja lecznicza, chociaż w aptekach dostępne są też leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, gdzie paracetamol zawarty jest w skojarzeniu np. z kofeiną, kodeiną, ibuprofenem, tramadolem (część z nich wydawana jest tylko na receptę). Ponadto kupić można leki na przeziębienie z paracetamolem i innymi substancjami zwalczającymi objawy infekcji – w ich składzie można znaleźć np. leki na katar i zatkany nos jak fenylefryna i feniramina.
Trzeba jeszcze dodać dwa słowa w kwestii tego, kiedy nie wolno stosować paracetamolu. Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na tę substancję czynną, ciężka niewydolność wątroby lub nerek, niedobór enzymu G-6-PD i niedobór reduktazy methemoglobiny. Paracetamolu nie można też podawać niemowlakom poniżej 3. miesiąca życia. Bardzo dużej dozy ostrożności wymaga stosowanie leków z paracetamolem u osób nadużywających alkoholu, osób odwodnionych i niedożywionych, chorych na schorzenia nerek, astmę oskrzelową oraz dzieci i osób w podeszłym wieku.
Paracetamol – jak należy go dawkować?
Ze względu na ryzyko przedawkowania podczas stosowania paracetamolu trzeba przestrzegać kilku zasad. Przede wszystkim trzeba czytać informacje na ulotce, bardzo dokładnie sprawdzając dawkowanie leku. Na rynku paracetamol bez recepty jest dostępny pod różnymi nazwami handlowymi (np. Apap), w różnych postaciach (leki przeciwgorączkowe mogą mieć postać np. tabletek, zawiesiny, czopków). Ponadto zawierają go leki na przeziębienie, oznacza to, że nieświadomie można jednocześnie przyjmować kilka preparatów z paracetamolem! Stwarza to duże ryzyko zatrucia i uszkodzenia wątroby, które rośnie, gdy podczas leczenia spożywany jest alkohol, dlatego w tym okresie trzeba zachować abstynencję!
Zasadniczo dawkowanie paracetamolu jest uzależnione od wieku, masy ciała i stanu pacjenta. W trakcie leczenia należy zwracać uwagę na to, aby nie przekraczać dawek jednorazowych, dawek dobowych, a także na to, aby zachowywać wymagane odstępy między kolejnymi dawkami. Dawkowanie paracetamolu u osób dorosłych i młodzieży powyżej 12. roku życia wynosi jednorazowo 500-1000mg. Dawkę można powtarzać 3-4 razy na dobę z zachowaniem przynajmniej 4 godzin przerwy. Maksymalna dawka dobowa nie powinna przekraczać 4g – dotyczy ona osób o masie ciała powyżej 50kg. Obniżyć ją trzeba do 3g na dobę u osób o masie ciała poniżej 50kg, u osób z niewydolnością nerek, przewlekłymi chorobami wątroby, osób odwodnionych i długotrwale niedożywionych.
Jeśli chodzi o dawkowanie paracetamolu u dzieci od 3. miesiąca życia do 12. roku życia, to dawkę substancji czynnej ustala się na podstawie masy ciała – dawka jednorazowa wynosi 10-15mg/kg masy ciała, a dobowa – 60mg/kg masy ciała, przy czym niemowlętom od 3. miesiąca życia oraz dzieciom poniżej 2. roku życia środki z paracetamolem można podawać wyłącznie ze wskazania lekarza. Leki należy podawać dzieciom nie częściej niż co 4 godziny, maksymalnie 4 razy na dobę. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem.
Paracetamol – jakie skutki uboczne może powodować jego zażywanie?
Należy wiedzieć, że u niektórych osób mogą wystąpić działania niepożądane po zastosowaniu paracetamolu. Jeśli leki są stosowane w zalecanych dawkach, dzieje się to niezwykle rzadko. Skutki uboczne paracetamolu to m.in. zaburzenia gastryczne, świąd, wysypka, obrzęk, niedokrwistość, uszkodzenia nerek i agranulocytoza, złe samopoczucie, niedociśnienie, zmiany w morfologii. O ile paracetamol przyjmowany jest w dawkach terapeutycznych, jest bezpieczny. Sytuacja się zmienia, gdy dojdzie do przedawkowania!
Leki z paracetamolem stosowane w dawkach przekraczających dobowe zalecenia stają się toksyczne. Paracetamol jest metabolizowany w wątrobie, jego niewielka część ulega przemianie do N-acetylo-p-benzochinoiminy (NAPQI), która jest bardzo toksyczna dla tego narządu. Na szczęście NAPQI jest natychmiastowo unieszkodliwiany przez glutation, dzięki czemu prawidłowe stosowanie paracetamolu nie stanowi zagrożenia. Problem pojawia się, gdy paracetamolu jest za dużo, a glutationu za mało, wtedy może dojść do ciężkiego nieodwracalnego uszkodzenia wątroby, a nawet zgonu. Najbardziej narażone na toksyczne działanie paracetamolu są osoby ze schorzeniami wątroby i nerek, osoby niedożywione, odwodnione, spożywające nadmierne ilości alkoholu, dzieci i osoby starsze, u nich nawet mniejsza ilość paracetamolu może być groźna, dlatego zawsze zalecane jest obniżenie dawki dobowej.
Po przyjęciu toksycznej dawki paracetamolu proces uszkadzania wątroby zaczyna się już w ciągu kilku godzin, jednak pierwsze objawy przedawkowania tej substancji pojawiają się z dużym opóźnieniem. W ciągu 24 godzin mogą wystąpić m.in. nudności, biegunka, wymioty, ból brzucha, brak apetytu, osłabienie, nadmierne pocenie się i bladość, po pewnym czasie także ból i tkliwość w okolicy prawego podżebrza. W 3-4 dobie w wyniku niewydolności wątroby pojawia się żółtaczka, zaburzenia świadomości, zaburzenia krzepnięcia krwi, może dojść do śpiączki wątrobowej lub krwotoków samoistnych.
Do objawów zatrucia paracetamolem zalicza się też świąd, encefalopatię wątrobową, kwasicę metaboliczną, hipoglikemię. Co zrobić w przypadku przedawkowania? Jest to stan wymagający natychmiastowej hospitalizacji. Kluczowym elementem leczenia jest podanie antidotum w postaci N-acetylocysteiny. Ostra niewydolność wątroby, do której dochodzi w wyniku hepatotoksycznych właściwości paracetamolu, jest jedną z najczęstszych przyczyn przeszczepów wątroby na świecie!
Paracetamol – jak długo można go bezpiecznie stosować?
Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe zwykle są przeznaczone do krótkotrwałego stosowania, zwłaszcza gdy są przyjmowane bez konsultacji z lekarzem. Paracetamol w przypadku gorączki można stosować maksymalnie 3 dni, a w przypadku bólu – maksymalnie 5 dni. Po tym czasie potrzebę przedłużenia leczenia trzeba omówić z lekarzem! W przypadkach, gdy konieczne jest długotrwałe stosowanie paracetamolu, dobową dawkę należy obniżyć do 2,5g. Dodatkowo wymagane jest monitorowanie czynności wątroby.
Paracetamol – czy można stosować go w okresie ciąży lub karmienia piersią?
Na szczęście paracetamol jest substancją czynną, która nie jest przeciwwskazana dla kobiet w ciąży i matek karmiących piersią. Oczywiście zawsze przed sięgnięciem po lekarstwa z paracetamolem kobieta musi skonsultować się ze swoim lekarzem. Według dostępnych danych wiadomo, że paracetamol nie wpływa na ryzyko wystąpienia wad wrodzonych płodu i na jego rozwój. Jeśli chodzi o przenikanie do mleka kobiecego, to wprawdzie trafia on do pokarmu, ale w niewielkich, nieszkodliwych ilościach. Mimo braku przeciwwskazań stosowanie paracetamolu w okresie ciąży i laktacji ma pewne ograniczenia. Należy przyjmować najmniejszą skuteczną dawkę i przez jak najkrótszy czas. Ponadto zaleca się, aby środki z paracetamolem stosować wyłącznie w sytuacjach, gdy jest to bezwzględnie konieczne!
Leki z paracetamolem mimo łatwej dostępności (można je kupić bez recepty) i dobrego profilu bezpieczeństwa trzeba stosować rozważnie i ściśle z zaleceniami na ulotce! Skutki przedawkowania mogą być śmiertelne, więc naprawdę trzeba zachować ostrożność. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub pojawienia się niepokojących objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem!
