Przetworzona Żywność jako Główny Impulsator Epidemii Cukrzycy? Nowe Badania Rzucają Światło na Młodych Dorosłych

mgr farm. Katarzyna Borowiec

Spis treści

• Wprowadzenie: Cicha Epidemia Młodych Dorosłych

• Mechanizm Destrukcji: Jak UPF Prowadzi do Cukrzycy?

• Cukrzyca Typu 2 to Nie Cukrzyca Typu 1

• Podstępny Rozwój i Opóźniona Diagnoza

• Od Diety po Leki: Kiedy Interwencja Jest Konieczna?

• Wnioski

• Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Cicha Epidemia Młodych Dorosłych

Eksperci coraz częściej mówią o "pierwszej niezakaźnej epidemii", mając na myśli cukrzycę typu 2. Choroba, przez dekady utożsamiana z osobami starszymi i otyłością, dziś zbiera żniwo wśród trzydziesto- i czterdziestolatków. W Polsce liczba zdiagnozowanych pacjentów przekroczyła już 3 miliony (źródło: https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/zdrowe-dane/raporty/nfz-o-zdrowiu-cukrzyca), jednak prawdziwa skala problemu jest znacznie większa. Najnowsze analizy naukowe, szeroko komentowane w ostatnich dniach, wskazują na kluczowy, modyfikowalny czynnik ryzyka, który napędza ten trend: żywność wysokoprzetworzoną (UPF, ang. Ultra-Processed Foods).

Mechanizm Destrukcji: Jak UPF Prowadzi do Cukrzycy?

Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że termin "żywność wysokoprzetworzona" (UPF) nie jest tożsamy z żywnością po prostu przetworzoną, jak np. pasteryzowane mleko, mrożone warzywa czy chleb na zakwasie. Kluczową definicją, którą posługuje się nauka, jest klasyfikacja NOVA. Dzieli ona żywność na cztery grupy, z których UPF (grupa 4) to produkty będące w istocie "przemysłowymi formułami".

Często zawierają one substancje rzadko lub w ogóle niestosowane w domowej kuchni, takie jak izolaty białek, maltodekstryna, oleje uwodornione, emulgatory czy sztuczne aromaty. Produkty te są projektowane tak, by były wyjątkowo smaczne (tzw. hiper-smaczne) i wygodne. Ich metaboliczny problem polega nie tylko na wysokiej zawartości cukru czy tłuszczu, ale także na zniszczeniu naturalnej struktury (macierzy) żywności. Powoduje to, że są one trawione i wchłaniane inaczej – często szybciej podnosząc poziom glukozy – oraz mogą zaburzać naturalne mechanizmy odczuwania sytości, co sprzyja przejadaniu się.

Produkty typu UPF – obejmujące słodzone napoje, gotowe dania, pakowane wypieki, słone przekąski czy przetworzone mięso – charakteryzują się wysoką zawartością cukrów prostych, tłuszczów trans, soli oraz dodatków przemysłowych, przy jednoczesnym niedoborze błonnika i składników odżywczych.

Ich wpływ na organizm jest wielotorowy, ale prowadzi do jednego celu: zaburzeń metabolicznych.

1. Hiperglikemia i Przeciążenie Trzustki: Stałe spożywanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym (typowym dla UPF) wymusza na trzustce ciągłą, wzmożoną produkcję insuliny.

2. Insulinooporność: Z czasem komórki organizmu (m.in. mięśni i wątroby) stają się "głuche" na sygnały wysyłane przez insulinę. Glukoza, zamiast trafiać do komórek jako paliwo, pozostaje we krwi w wysokim stężeniu. To jest właśnie stan insulinooporności – bezpośrednie preludium do cukrzycy typu 2.

3. Wpływ na Mikrobiom: Dieta bogata w UPF drastycznie zmienia skład mikrobioty jelitowej, co dodatkowo pogłębia stany zapalne w organizmie i zaburzenia metaboliczne.

Cukrzyca Typu 2 to Nie Cukrzyca Typu 1

W kontekście dyskusji o diecie kluczowe jest rozróżnienie dwóch głównych typów choroby.

• Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna. Układ odpornościowy pacjenta niszczy komórki beta trzustki odpowiedzialne za produkcję insuliny. Ten typ cukrzycy nie jest powodowany przez dietę czy styl życia (choć dieta jest kluczowa w leczeniu) i wymaga bezwzględnego podawania insuliny od samego początku.

• Cukrzyca typu 2 (stanowiąca ok. 90% przypadków) jest chorobą metaboliczną, w której dominuje insulinooporność. Jest ona niezwykle silnie powiązana ze stylem życia, w tym właśnie ze spożyciem żywności UPF.

Podstępny Rozwój i Opóźniona Diagnoza

Największym zagrożeniem w cukrzycy typu 2 jest jej bezobjawowy przebieg. W przeciwieństwie do gwałtownych objawów cukrzycy typu 1 (jak wzmożone pragnienie czy szybka utrata wagi), typ 2 rozwija się latami po cichu.

Eksperci alarmują, że z tego powodu diagnoza stawiana jest zbyt późno. Często pierwszym momentem, w którym pacjent dowiaduje się o chorobie, jest wystąpienie jej ciężkiego powikłania – zawału serca, udaru mózgu, retinopatii prowadzącej do ślepoty lub zespołu stopy cukrzycowej.

Komentarz Autora: "W mojej praktyce najtrudniejszym przypadkiem nie jest pacjent z wysokim cukrem, ale pacjent, który nie wie, że go ma. Problem z UPF polega na tym, że te produkty są 'zaprojektowane', by uzależniać. Pacjenci często mówią: 'wiem, że nie powinienem, ale nie mogę przestać'. Dlatego walka z UPF to nie tylko kwestia silnej woli, ale też zrozumienia mechanizmów biochemicznych, które nami rządzą."

Od Diety po Leki: Kiedy Interwencja Jest Konieczna?

Wczesne wykrycie insulinooporności lub stanu przedcukrzycowego daje szansę na cofnięcie zmian poprzez radykalną modyfikację stylu życia – przede wszystkim eliminację UPF, redukcję masy ciała i wprowadzenie aktywności fizycznej.

Na rynku dostępne są liczne suplementy diety na cukrzycę (np. z morwą białą, chromem czy berberyną), które bywają promowane jako wsparcie w regulacji glikemii. Należy jednak stanowczo podkreślić, że żaden suplement nie jest lekiem i nie może zastąpić ani zbilansowanej diety, ani farmakoterapii zaleconej przez lekarza. Ich rola może być co najwyżej pomocnicza na bardzo wczesnym etapie zaburzeń.

Gdy choroba jest już rozwinięta, sama dieta nie wystarcza. Konieczne staje się wdrożenie specjalistycznych leków na cukrzycę. W pierwszym rzucie stosowana jest metformina, jednak współczesna diabetologia dysponuje całą gamą nowoczesnych terapii (jak inhibitory SGLT2 czy analogi GLP-1), które nie tylko skutecznie obniżają poziom cukru, ale także chronią serce i nerki przed powikłaniami.

Wnioski

Skupienie uwagi opinii publicznej na związku między żywnością wysokoprzetworzoną (UPF) a rozwojem cukrzycy typu 2 u coraz młodszych osób jest kluczowe dla zdrowia publicznego. Świadomość, że dieta jest najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka, oraz regularne badania profilaktyczne (poziom glukozy na czczo) to najlepsza strategia, by uniknąć podstępnego rozwoju choroby i konieczności wdrożenia zaawansowanego leczenia farmakologicznego.

Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)

1. Czy całkowita rezygnacja z UPF może wyleczyć cukrzycę typu 2? W przypadku stanu przedcukrzycowego lub bardzo wczesnej fazy choroby, radykalna zmiana diety (w tym eliminacja UPF) i stylu życia może prowadzić do remisji. W przypadku rozwiniętej choroby jest to kluczowy element leczenia, ale zazwyczaj musi być wsparty farmakologią.
2. Czy suplementy diety na cukrzycę, np. z morwą białą, działają? Niektóre substancje, jak berberyna czy morwa biała, wykazują w badaniach pewien potencjał regulujący glikemię. Nie są to jednak leki i nie mogą zastąpić terapii zaleconej przez diabetologa. Mogą być co najwyżej jej uzupełnieniem po konsultacji z lekarzem.
3. Jakie są pierwsze objawy cukrzycy typu 2, których nie można ignorować? Chociaż choroba rozwija się skrycie, sygnałami alarmowymi powinny być: wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu (także w nocy), przewlekłe zmęczenie, senność po posiłkach oraz problemy ze wzrokiem (nieostre widzenie).

Źródła Naukowe

1. Związek UPF z cukrzycą typu 2 (Metaanaliza):

   • Chen, Z., et al. (2023). "Ultra-processed food consumption and risk of type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis of cohort studies". Food & Function, 14(10), s. 4429-4440.

2. Globalne obciążenie cukrzycą i problem braku diagnozy:

   • Publikacje IHME (Institute for Health Metrics and Evaluation) dotyczące Global Burden of Disease, wskazujące na cukrzycę jako jedno z najszybciej rosnących globalnych wyzwań zdrowotnych, z dużą pulą osób niezdiagnozowanych.

Autor wpisu: mgr farm. Katarzyna Borowiec, i-Apteka.pl Farmaceutka z niemałym już doświadczeniem. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia, opieka farmaceutyczna.