Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów? Jest to autoimmunologiczna układowa choroba tkanki łącznej. Charakterystyczne dla niej jest symetryczne nieswoiste zapalenie stawów. Jednak dolegliwości związane z RZS nie dotyczą wyłącznie stawów, w przebiegu choroby pojawiają się także objawy ogólne i powikłania układowe. Jest to schorzenie przewlekłe, które stopniowo prowadzi do inwalidztwa, a nawet do przedwczesnej śmierci.

Spis treści:

• Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)?
• Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów
• Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów
• Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów
• Współczesne metody leczenia RZS
• Kiedy udać się do reumatologa?
• RZS a codzienne życie – jak radzić sobie z chorobą?
• Naturalne sposoby na wsparcie leczenia RZS

Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)?

RZS to najczęściej występująca choroba reumatyczna, szacuje się, że cierpi na nią 1 na 100 osób. Co to jest reumatoidalne zapalenie stawów? Jest to przewlekła układowa choroba tkanki łącznej. Zalicza się ją do schorzeń autoimmunologicznych, czyli takich, które są związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Chodzi o to, że układ immunologiczny z nie do końca wiadomych przyczyn rozpoznaje własne komórki jako obce i zaczyna je atakować, w efekcie czego rozwija się stan zapalny.

Jak wskazuje definicja RZS, choroba dotyczy głównie stawów – najczęściej w obszarze dłoni, nadgarstków, stóp oraz łokci, barków, kolan. W wyniku choroby stan zapalny zajmuje błonę maziową, co w efekcie uszkadza tkankę stawową i niszczy struktury przylegające do stawu – chrząstki, kości, ścięgna i więzadła. Choroba wpływa nie tylko na stawy, ale i na wiele innych narządów, w tym na płuca, serce, nerki i oczy. Trzeba wiedzieć, że nieleczone RZS prowadzi do całkowitego niszczenia stawów i ciężkiej niepełnosprawności, a także do uszkadzania innych organów i w konsekwencji do przedwczesnej śmierci.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów

RZS to choroba autoimmunologiczna, oznacza to, że jako główne przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów należy wymienić nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego. Nie do końca jednak wiadomo, dlaczego organizm traktuje własne tkanki jako patogen i kieruje wobec nich autoprzeciwciała. Uważa się, że do rozwoju RZS dochodzi w wyniku współistnienia kilku czynników – głównie genetycznych i środowiskowych. Ryzyko zachorowania na RZS jest wyższe u osób, które urodziły się z określonymi genami. Naukowcy zwracają uwagę na rodzinne występowanie tego schorzenia, choć RZS u rodzica nie oznacza, że zachoruje także dziecko, jednakże szanse na to są pięciokrotnie wyższe niż w przypadku braku obciążenia genetycznego. 

Jako czynniki ryzyka RZS wymienia się również wiek i płeć. Mimo że choroba może się rozwinąć w każdym wieku, zdecydowanie najczęściej ujawnia się u osób po 30.-50. roku życia. Warto zaznaczyć, że u mężczyzn ryzyko jej wystąpienia rośnie z wiekiem. Równocześnie należy podkreślić, że trzykrotnie częściej na RZS chorują kobiety (wskazuje się na fakt, że bardziej narażone są na to kobiety, które nigdy nie rodziły). Ponadto istotnym czynnikiem jest palenie papierosów, mało tego palenie nasila przebieg choroby! Prawdopodobieństwo zachorowania jest też wyższe u osób otyłych. Przypuszcza się również, że w inicjowaniu odpowiedzi zapalnej pewną rolę mogą odgrywać infekcje – wirusowe lub bakteryjne oraz stres.

Objawy reumatoidalnego zapalenia stawów

Charakterystyczne objawy RZS są związane z nieswoistym symetrycznym zapaleniem stawów. Typowe jest to, że stan zapalny pojawia się w tych samych miejscach po obu stronach ciała – na początku zwykle w obrębie drobnych stawów rąk i stóp: stawów śródręczno-paliczkowych, nadgarstków i stawów śródstopno-paliczkowych, następnie stopniowo „przenosi się” na inne stawy – kolanowe, łokciowe, barkowe. Utrzymujący się stan zapalny przyczynia się do destrukcji, zniekształcenia i przykurczów stawów oraz do upośledzenia ich funkcji.

W większości przypadków reumatoidalne zapalenie stawów rozwija się „po cichu” przez kilka tygodni, miesięcy lub lat! Na początku mogą pojawiać się objawy ogólnoustrojowe, a objawy stawowe (np. poranna sztywność stawów) są na tyle łagodne, że chory nie szuka pomocy. Choroba może wstępnie przypominać grypę, pojawia się bowiem stan podgorączkowy, osłabienie, złe samopoczucie, ból mięśni, brak apetytu i spadek masy ciała. Zdecydowanie rzadziej RZS zaczyna się nagle – w ciągu kilku lub kilkunastu dni. U niektórych osób choroba ma łagodny charakter, u innych postępuje bardzo szybko. Znaczące jest to, że reumatoidalne zapalenie stawów przebiega z okresami zaostrzenia objawów i remisji. 

Jak wyglądają charakterystyczne objawy RZS? To przede wszystkim ból stawów oraz sztywność nasilająca się zaraz po obudzeniu i po długim nieporuszaniu stawem, trwająca około godziny. Chory odczuwa także bolesność przy ucisku i ograniczoną ruchomość stawu. Widoczny jest rumień i obrzęki wynikające z rozrostu błony maziowej oraz wysięk powstały wskutek nadmiernej produkcji płynu stawowego, z czasem też deformacje stawów.

Reumatoidalne zapalenie stawów jest chorobą systemową, więc jej objawy mogą dotyczyć różnych układów i narządów. U każdego chorego objawy pozastawowe mogą wyglądać inaczej, najczęściej jednak pojawiają się takie dolegliwości jak: niedokrwistość, układowe zapalenie naczyń, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatia, śródmiąższowe zapalenie płuc, zespół suchości wywołany zapaleniem spojówek, zapalenie kłębuszków nerkowych, guzki reumatoidalne (bezbolesne guzki podskórne m.in. w okolicy łokci, stawów rąk), zespół kanału nadgarstka. W niektórych przypadkach powikłania RZS mogą być bardzo ciężkie, a nawet śmiertelne jak udar mózgu lub zawał serca.

Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów

Jak rozpoznać RZS? Diagnozę lekarz reumatolog stawia na podstawie pojawiających się objawów, wywiadu, badania fizykalnego oraz wyników badań laboratoryjnych i obrazowych. Podstawą jest wykonanie pakietu badań krwi – zaczynając od pełnej morfologii, przez określenie poziomu OB i białka C-reaktywnego (CRP), kończąc na badaniach typowych w diagnostyce chorób reumatycznych – badaniu na obecność przeciwciał przeciwko cyklicznemu peptydowi cytrulinowanemu (anty-CCP) oraz czynnika reumatoidalnego (RF). Reumatolog zleca także wykonanie badania USG, rezonansu magnetycznego, RTG lub tomografii komputerowej.

Współczesne metody leczenia RZS

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów jest procesem długotrwałym i złożonym, terapia zawsze jest indywidualnie dobierana do potrzeb pacjenta. Leczenie farmakologiczne RZS polega na łączeniu różnych grup leków. Do łagodzenia objawów stosuje się głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne, które zmniejszają ból stawów i obrzęki oraz hamują stan zapalny. Leki przeciwbólowe stosuje się zarówno doustnie, jak i miejscowo w postaci kremów i żelów (np. Voltaren Max, Dolgit). Oprócz NLPZ lekarz może zlecić inne leki przeciwbólowe takie jak np. paracetamol lub opioidy, bądź też glikokortykosteroidy, które zmniejszają ból i hamują proces niszczenia stawu.

Podstawę leczenia stanowią jednak leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), np. metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna, sole złota. Skutecznie łagodzą one objawy, hamują proces niszczenia stawów, zapobiegają nieodwracalnym zmianom, pozwalają szybko osiągnąć stan remisji, pomagają utrzymać sprawność stawów i umożliwiają normalne funkcjonowanie. Im wcześniej zostaną zastosowane, tym lepiej! Zwykle pierwsze efekty odczuwalne są po 1-2 miesiącach, pełne działanie lecznicze można obserwować po 3-6 miesiącach terapii.

Coraz częściej w leczeniu RZS stosuje się też leki biologiczne, które są skierowane przeciwko czynnikom zaangażowanym w proces zapalny (np. adalimumab, certolizumab, etanercept, tocilizumab, infliksymab, abatacept). Farmakoterapię uzupełnia się o specjalne zabiegi i ćwiczenia. Często zaleca się chorym np. krioterapię, balneoterapię, ultradźwięki i masaże, jak również aktywność fizyczną, która wzmacnia mięśnie, zwiększa zakres ruchu stawu i jego stabilność oraz poprawia ogólną wytrzymałość. Najlepsze ćwiczenia dla chorych na RZS to spacery, pływanie, jazda na rowerze.

Gdy leczenie farmakologiczne i wspomagające nie daje oczekiwanych rezultatów, stosuje się leczenie operacyjne. Zwykle jednak przestrzeganie zaleceń lekarza i dbanie o siebie daje chorym nadzieję na jak najdłuższe zachowanie sprawności. Niestety nie daje szans na pełne wyleczenie! Leki mogą zatrzymać postęp choroby, wprowadzić ją w stan remisji i umożliwić choremu stosunkowe normalne funkcjonowanie, jednak ich odstawienie spowoduje nawrót objawów. Należy także pamiętać, że nawet mimo leczenia reumatoidalne zapalenie stawów może stopniowo obniżać jakość życia i prowadzić do niepełnosprawności.

Kiedy udać się do reumatologa?

Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta – jak najszybciej! Pojawienie się jakichkolwiek objawów wskazujących na możliwość rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów należy bezzwłocznie skonsultować ze specjalistą. Wczesna diagnostyka RZS i natychmiastowe wdrożenie leczenia jest gwarancją, że chorobę będzie można spowolnić i ograniczyć jej rozprzestrzenianie na inne stawy i narządy. Bardzo ważne jest to, aby chory był pod stałą kontrolą swojego reumatologa i regularnie poddawał się badaniom. Zaleca się też, aby osoby, u których stwierdzono czynniki ryzyka RZS, regularnie konsultowały się z lekarzem.

RZS a codzienne życie – jak radzić sobie z chorobą?

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba, która negatywnie wpływa na życie codzienne. Nierzadko postępująca niepełnosprawność wyklucza chorego z życia zawodowego i towarzyskiego. Aby radzić sobie z codziennością, chory przede wszystkim potrzebuje wsparcia ze strony bliskich. Zmaganie się z bólem i ograniczeniami jest ogromnym obciążeniem i źródłem frustracji. Pomoc rodziny i przyjaciół jest nieoceniona w walce chorego z nową rzeczywistością. Dobrym pomysłem jest także konsultacja z psychologiem i grupami wsparcia, gdzie można uzyskać porady dla chorych na RZS.

Ułatwieniem w codziennym funkcjonowaniu są różnego rodzaju wyroby ortopedyczne. Wkładki ortopedyczne do butów pomagają odciążać stawy przy chodzeniu, a stabilizatory na ręce, kolana i stawy skokowe wspierają utrzymanie prawidłowego położenia stawów. Gdy choroba się pogarsza i pojawiają się problemy z chodzeniem, konieczne mogą być kule, laski, chodzik lub wózek inwalidzki. Dużym udogodnieniem jest dostosowanie otoczenia do potrzeb chorego – montaż specjalnych uchwytów i podjazdów, zakup odpowiednich sprzętów i mebli. 

Naturalne sposoby na wsparcie leczenia RZS

Ogromnym wsparciem przy RZS jest leczenie niefarmakologiczne, nie tylko fizjoterapia i aktywność fizyczna, ale i dieta oraz zioła. Należy dbać o to, co się je i ile się je, gdyż dla chorego ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. Dieta w RZS musi zawierać dużo białka, które stanowi budulec mięśni, chrząstek i struktur okołostawowych. Ponadto jadłospis należy tak komponować, aby zapewnić odpowiednią podaż takich składników jak kwasy Omega-3, wapń, witamina C, witamina D, antyoksydanty.

Dodatkowo po konsultacji z lekarzem można wprowadzić suplementację oraz specjalne leki na stawy. Zaleca się w szczególności stosować preparaty z witaminą D, gdyż uważa się, że może być ona pomocna w leczeniu chorób autoimmunologicznych. Suplementy dla chorych na reumatoidalne zapalenie stawów powinny zawierać składniki wzmacniające chrząstkę stawową, np. kolagen i chondroitynę (m.in. 4 Flex, Collaflex) oraz składniki przeciwzapalne, np. ekstrakty z kurkumy lub Boswellia serrata.

Jako domowe sposoby na reumatoidalne zapalenie stawów można stosować ciepłe i zimne okłady. Ukojenie przyniesie także kąpiel z dodatkiem soli Epsom. Można też wspomagać się ziołoterapią. Najskuteczniejsze zioła w RZS to te, które działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie, rozgrzewająco oraz zmniejszają obrzęki. Do stosowania zewnętrznego będzie to m.in. żywokost lekarski, hakorośl rozesłana, arnika górska, majeranek, a do picia – m.in. kora wierzby białej, pokrzywa zwyczajna, wiązówka błotna.

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która prowadzi do pogorszenia jakości życia i do inwalidztwa. Wczesna diagnostyka RZS pozwala na szybkie wdrożenie leczenia. Obecnie największy nacisk stawia się na leki modyfikujące przebieg choroby, dodatkowo zaleca się leczenie niefarmakologiczne, m.in. specjalne ćwiczenia fizyczne dla chorych na RZS i ziołoterapię!

Autor wpisu: Ewa Krulicka, i-Apteka.pl Blogerka z wieloletnim doświadczeniem, z wykształcenia magister kulturoznawstwa. Redaktor bloga jestemmama.pl. Zainteresowania: zdrowie, uroda, naturalne metody leczenia.