Czy środki na komary z DEET są bezpieczne?
08.08.2025mgr farm. Katarzyna Borowiec
Jednym z najskuteczniejszych środków na owady jest DEET. Substancja ta jest znana i stosowana od lat. Mimo swojej bardzo dużej skuteczności DEET nie jest bez wad. Prawdę mówiąc, ma ich całkiem sporo. Niewłaściwie używany może wywierać negatywny wpływ na zdrowie, może też niszczyć niektóre materiały. W takim razie czy DEET jest bezpieczny i dla kogo?
Spis treści:
- Czy środki na komary z DEET są bezpieczne – odpowiedź eksperta
- DEET dla dzieci – od kiedy można stosować?
- Możliwe działania niepożądane DEET
- DEET w ciąży i podczas karmienia
- Skuteczne alternatywy dla DEET
- Jak prawidłowo stosować środki z DEET?
Czy środki na komary z DEET są bezpieczne?
Co kryje się pod tajemniczym skrótem DEET? Jest to dietylotoluamid (N,N-Dietylo-m-toluamid). Jest to syntetycznie pozyskiwany związek chemiczny pełniący funkcję repelentu. Środek ten jest znany i stosowany już od ponad 70 lat.
Co to jest DEET i jak działa na owady?
DEET to związek chemiczny z grupy amidów, który wykazuje wpływ na receptory węchowe owadów, przez co nie są one w stanie wykrywać zapachu kwasu mlekowego, dzięki któremu lokalizują swoje ofiary. Innymi słowy, sprawia on, że człowiek jest dla nich „niewidzialny”. DEET mimo że jest insektycydem, nie działa insektobójczo.
Skuteczność DEET jest wysoka, ponadto można go stosować w celu odstraszania różnych owadów, zwłaszcza komarów (także tropikalnych), moskitów, meszek, much oraz kleszczy.
Środki na komary z DEET mogą mieć postać np. aerozolu, płynu, roll-onu. Dostępne są one w stężeniu od 10% do 50%, np. Bros 50% DEET płyn komary i kleszcze, Mugga Roll-On na komary i kleszcze 20%. Czasem preparaty z DEET wzbogacane są geraniolem lub olejkiem z eukaliptusa cytrynowego.
Uważa się, że bezpieczne stężenie DEET dla dzieci wynosi 10%, dla młodzieży – 20-30% (choć rekomenduje się niższe stężenia), zaś dla osób dorosłych – 50%. Trzeba zrozumieć, że wyższe stężenie nie zapewnia silniejszego działania. Niezależnie od wysokości stężenia środki na komary z DEET działają tak samo, jednak im wyższe stężenie, tym działanie ochronne utrzymuje się dłużej. Czas działania dla poszczególnych stężeń wygląda następująco:
-
stężenie 10% – 2 godziny ochrony przed kleszczami i komarami
-
stężenie 20-30% – 6-8 godzin
-
stężenie 50% – 9-12 godzin
Należy też dodać, że badania nie potwierdzają, aby preparaty ze stężeniem powyżej 50% działały dłużej i mocniej, dlatego nie powinno się ich stosować z uwagi na większe ryzyko działań niepożądanych.
Badania naukowe nad bezpieczeństwem DEET
Od lat 40. XX wieku DEET był wykorzystywany przez amerykańskich żołnierzy, zaś pod koniec lat 50. został wprowadzony do powszechnego użytku. W ciągu tych wszystkich lat przeprowadzono liczne badania nad bezpieczeństwem jego stosowania. Czy DEET jest bezpieczny? Zgodnie z wynikami tych badań N,N-Dietylo-m-toluamid stosowany z rozwagą i zgodnie z zaleceniami jest bezpieczny.
Jednakże przeprowadzone stosunkowo niedawno badania na nicieniach C.elegans mogą budzić pewien niepokój. Wykazały one, że DEET może zaburzać płodność – negatywnie wpływa na proces mejozy, a to w jego przebiegu powstają plemniki i komórki jajowe.
Ponadto DEET wywołuje stres oksydacyjny, co może prowadzić do nieprawidłowego podziału chromosomów. Wprawdzie nie wiadomo, jak badania na nicieniach przekładają się na człowieka, mimo to warto stosować DEET ostrożnie, najlepiej wyłącznie „na specjalne okazje”, a gdy nie potrzeba superochrony, warto wybierać środki na komary bez DEET.
Stanowisko EPA i Komisji Europejskiej
Komisja Europejska wydała oświadczenie, że DEET jest bezpieczny – o ile jest stosowany prawidłowo, ściśle według zaleceń producenta. Również Agencja Ochrony Środowiska (EPA – Environmental Protection Agency) po przeprowadzeniu licznych badań wydała oświadczenie, że DEET nie stanowi zagrożenia dla ludzi i środowiska.
DEET dla dzieci – od kiedy można stosować?
Mimo że zarówno KE, jak i EPA uznają DEET jako bezpieczny, to trzeba zwrócić uwagę, że istnieją pewne ograniczenia i przeciwwskazania do jego stosowania. Przede wszystkim są one związane z wiekiem. Rodzice powinni szczególnie zwrócić uwagę na to, czy i kiedy można aplikować środki z DEET u dzieci!
Ograniczenia wiekowe i stężenia dla najmłodszych
Jak wygląda kwestia DEET a bezpieczeństwo dzieci? U dzieci od 2. do 12. roku życia można stosować środki z DEET maksymalnie o stężeniu 10%, zaś u młodzieży powyżej 12. roku życia można aplikować repelenty o maksymalnym stężeniu 30%. Mało tego, wskazane jest, aby stosować je tylko raz dziennie.
Jak bezpiecznie aplikować DEET u dzieci?
Zawsze przed użyciem – zwłaszcza u dzieci – trzeba przeczytać informacje producenta dotyczące użytkowania. Ważne jest, aby przestrzegać zaleceń związanych z dawkowaniem, częstością aplikacji oraz zasadami stosowania tych środków na różnych materiałach.
Jak bezpiecznie stosować DEET u najmłodszych? Przede wszystkim u dzieci preparaty (polecane są te w formie roll-onu) powinny aplikować osoby dorosłe. Nie należy stosować go na twarz dziecka i na jego dłonie, w ten sposób można ograniczyć ryzyko, że środek dostanie się do jego oczu lub do ust. Co więcej, u najmłodszych wskazane jest rozpylanie go wyłącznie na ubranie.
Przeciwwskazania u dzieci poniżej 2 lat
Czy można stosować DEET u dzieci? Zasadniczo uważa się, że stosowanie DEET u dzieci poniżej 2. roku życia jest niedozwolone, choć niektóre agencje uznają, że to 2. miesiąc życia jest dolną granicą, poniżej której stosowanie DEET jest przeciwwskazane.
Możliwe działania niepożądane DEET
Zagadnienie DEET a bezpieczeństwo zostało już wcześniej omówione – środek jest uznawany za bezpieczny. Nie oznacza to jednak, że nie ma żadnego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Oczywiście, że takie ryzyko jest. Na szczęście skutki uboczne DEET nie są zbyt częste i przede wszystkim wiążą się z nieprawidłowym stosowaniem repelentów.
Najczęstsze skutki uboczne na skórze
Jeśli już występują skutki uboczne DEET, to zazwyczaj są to zmiany skórne takie jak zaczerwienienie, pieczenie, świąd lub pęcherze. Ryzyko ich występowania jest wyższe u osób, które mają skórę wrażliwą. Skórne objawy zwykle pojawiają się u osób dorosłych, u dzieci najczęściej działania niepożądane są cięższe i mają charakter neurologiczny, np. są to drżenia, zaburzenia świadomości, hipertonia, napady padaczkowe.
Reakcje alergiczne i podrażnienia
Możliwe jest również występowanie reakcji alergicznych. Alergia może się objawiać wysypką, pokrzywką, swędzeniem i obrzękiem. Ponadto może dochodzić do podrażnienia oczu, które przybiera postać zaczerwienienia, pieczenia i łzawienia.
Objawy przedawkowania – kiedy się martwić?
W kwestii DEET a działania niepożądane trzeba powiedzieć, że najpoważniejsze objawy mogą pojawić się w wyniku aplikowania jednorazowo za dużej ilości DEET, zbyt częstego stosowania, nadmiernego wdychania lub przypadkowego spożycia. Może to być np. przyspieszone lub zwolnione bicie serca, zaburzenia ciśnienia, nudności, mdłości, zawroty i ból głowy, drgawki, senność, zaburzenia koordynacji, pobudzenie psychofizyczne, w skrajnych przypadkach – śpiączka. W takiej sytuacji konieczna jest pilna pomoc medyczna!
DEET w ciąży i podczas karmienia
Czy można stosować DEET w ciąży i w okresie laktacji? Właściwie jest to uważane za bezpieczne, choć według niektórych źródeł w pierwszym trymestrze nie jest to zalecane.
Czy ciężarne mogą stosować środki z DEET?
Nie ma pełnych danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania DEET na wczesnym etapie rozwoju płodu, stąd też zaleca się unikać repelentów z DEET – zwłaszcza w stężeniach powyżej 30% – w pierwszym trymestrze. W przypadku wątpliwości zaleca się skonsultować z lekarzem przed tym, jak DEET w ciąży i w okresie karmienia piersią zostanie zastosowany. Obowiązkowo podczas aplikacji należy się stosować do zaleceń producenta.
Bezpieczeństwo dla matki i dziecka
Brak jest też danych jasno wskazujących na szczególne zagrożenie dla matki i dziecka na dalszym etapie ciąży, mimo to wskazane jest zachowywanie ostrożności podczas stosowania środków z DEET. Zawsze warto pamiętać, że na rynku dostępne są bezpieczne repelenty dla dzieci, które z pewnością sprawdzą się również dla kobiet w ciąży.
Alternatywne metody ochrony dla przyszłych mam
Jeśli przyszła mama lub mama karmiąca piersią ma jakiekolwiek obawy, powinna wybrać alternatywne metody ochrony przed komarami. Mogą to być naturalne repelenty na komary, jak i mechaniczne środki takie jak moskitiery. Ciężarne i matki karmiące powinny nosić ubrania z długimi rękawami i nogawkami oraz ograniczać sytuacje, w których może dochodzić do ukąszeń owadów.
Skuteczne alternatywy dla DEET
DEET nie jest jedyną substancją, która odstrasza owady i zapobiega ukąszeniom. Faktem jest, że jest najskuteczniejsza, zwłaszcza gdy potrzebna jest ochrona przed kleszczami i komarami tropikalnymi. Na rynku są jednak też inne środki, które także są skuteczne i jednocześnie są uznawane za bezpieczniejsze alternatywy dla DEET.
Ikarydyna – bezpieczniejsza opcja dla rodzin
Ikarydyna to ester 2-(2-hydroksyetylo)-1-metylopropylowy kwasu 1-piperydyno-karboksylowego. Jest to substancja bezwonna o nieco niższej skuteczności niż DEET, przy czym jest od niego bezpieczniejsza. Przede wszystkim badania na zwierzętach nie wykazały szkodliwego działania wysokich dawek ikarydyny na układ nerwowy. Co więcej, nie wywołuje ona podrażnienia skóry i reakcji alergicznych. Nie niszczy materiałów syntetycznych.
Jest bezpieczna dla dorosłych i dzieci (dostępne w Polsce środki z ikarydyną można stosować u dzieci powyżej 2. roku życia, choć należy podkreślić, że CDC i EPA nie określają dolnej granicy wieku). Na rynku dostępne są preparaty z 10-20% zawartością ikarydyny. Ikarydyna w stężeniu 10% zapewnia ochronę przed komarami i kleszczami od 3,5 do 8 godzin, zaś w stężeniu 20% – od 8 do 14 godzin.
W kwestii DEET vs ikarydyna – na co lepiej postawić? Ikarydyna wydaje się lepszym wyborem, jeśli chodzi o bezpieczeństwo. Z drugiej strony, jeśli wybieramy się na tereny, gdzie komary roznoszą groźne choroby lub do lasu, gdzie są kleszcze, które mogą zarazić boreliozą, warto skorzystać z najsilniejszej ochrony, a taką oferuje DEET. Na koniec trzeba jeszcze zwrócić uwagę, na niezwykle ważną rzecz – nie wolno stosować jednocześnie DEET i ikarydyny, gdyż ich połączenie tworzy toksyczną dla człowieka mieszankę!
IR3535 – delikatny repelent dla dzieci
IR3535 to ester etylowy kwasu 3-(N-acetylo-N-butylo)aminopropionowego. Ma on niższą skuteczność niż DEET oraz ikarydyna. Cechuje się jednak szerokim zakresem działania – można go stosować przeciwko komarom, kleszczom, meszkom, muchom domowym, mrówkom, pszczołom, karaluchom, wszom, osom, pchłom. Jest on bezzapachowy, nietoksyczny i bezpieczny, nie powoduje alergii i podrażnień na skórze, choć może podrażniać oczy. Może uszkadzać tworzywa sztuczne. Działa krócej niż ikarydyna i DEET.
Na rynku są preparaty, które zawierają od 10 do 30% IR3535. Niestety substancja ta nie nadaje się do stosowania, gdy wilgotność powietrza jest wysoka, jest bowiem rozpuszczalna w wodzie (paradoksalnie jest to też jej zaleta, gdyż łatwo zmyć ją ze skóry). Preparaty z IR3535 to bezpieczne środki na komary dla dzieci – substancję tę można stosować już od urodzenia, choć większość preparatów przeznaczona jest do stosowania powyżej 12. miesiąca życia.
Naturalne olejki eteryczne
Olejki eteryczne na komary są nawet skuteczne, ale krótkotrwałe. Szybko parują ze skóry, czyli podczas upałów się nie sprawdzą. Najczęściej wykorzystuje się olejek z eukaliptusa cytrynowego (citriodiol, PMD). Jako jedyny olejek ma dłuższy czas działania – do około 6 godzin. Trzeba zaznaczyć, że czystego olejku z eukaliptusa cytrynowego nie można stosować u dzieci poniżej 3. roku życia.
Często też stosuje się olejek cytronelowy, olejek lawendowy, olejek z mięty pieprzowej, olejek paczuli, olejek anyżowy, bazyliowy, eukaliptusowy, olejek z trawy cytrynowej. Niestety olejki mają sporo wad – krótko działają, mogą podrażniać oczy i skórę oraz są silnymi alergenami.
Jak prawidłowo stosować środki z DEET?
Jak bezpiecznie stosować DEET? No cóż, środki na komary z DEET należy używać według instrukcji producenta. Ich prawidłowe stosowanie jest warunkiem nie tylko skuteczności, ale i bezpieczeństwa!
Zasady bezpiecznej aplikacji na skórę
Podczas aplikacji należy zawsze zachowywać ostrożność. Aerozole i spraye z DEET należy rozpylać na odsłoniętą skórę z odległości około 15-20cm. Nie wolno jednak rozpylać ich bezpośrednio na twarz. Należy najpierw nanieść środek na dłonie i z ich pomocą rozprowadzić go na twarzy. Trzeba unikać kontaktu zarówno z oczami, jak i ustami.
W temacie DEET przeciwwskazania należy dodać, że preparatów nie można aplikować na uszkodzoną, podrażnioną skórę i na otwarte rany. Ważne jest, aby nie wdychać oparów DEET oraz nie stosować środków w pobliżu otwartego ognia i w zamkniętych pomieszczeniach.
Repelenty na komary z DEET można również aplikować na ubrania, przy czym należy uważać, gdyż substancja ta może niszczyć niektóre tkaniny. Uszkadza m.in. tworzywa sztuczne oraz syntetyczne materiały.
Łączenie z kremami przeciwsłonecznymi
Jak bezpiecznie stosować DEET i łączyć go z preparatami do ochrony przeciwsłonecznej, aby zachować działanie obu tych środków? Niestety nie da się zachować pełni ich właściwości. DEET obniża skuteczność kremów z SPF. Wskazane jest więc stosowanie możliwie jak najwyższej wartości SPF – minimum 50. Zaleca się najpierw nanieść krem z filtrem, następnie repelent.
Częstotliwość stosowania i zmywanie preparatu
Zazwyczaj wskazane jest stosowanie DEET raz dziennie, przy niższych stężeniach dwa razy dziennie – ale nie u dzieci, u nich należy pozostać przy jednorazowej aplikacji w ciągu dnia. Nie powinno się też stosować DEET pod ubranie. Substancja ta wchłania się przez skórę, a skóra przykryta ubraniem zaczyna się mocniej pocić i zwiększa się wchłanianie DEET, a co za tym idzie, również ryzyko wystąpienia skutków ubocznych.
Coś, o czym nie można zapomnieć, to dokładne zmycie repelentu ze skóry. Należy to zrobić za pomocą wody i mydła. Odzież spryskaną preparatami na komary trzeba wyprać. Trzeba też pamiętać, aby po każdej aplikacji lub po dotknięciu skóry pokrytej DEET dokładnie umyć ręce.
Czy DEET jest bezpieczny? Tak, zgodnie z rekomendacjami jest uznawany za bezpieczny. Choć nie są wykluczone pewne działania niepożądane. Oczywiście, aby uniknąć skutków ubocznych, należy przestrzegać zasad prawidłowego stosowania repelentów, nie można ich zwłaszcza nadużywać, gdyż grozi to poważnymi następstwami.
